زندانیان پس از کرونا

اصغر صوفی _ خبرنگار

اعلام شیوع ویروس کرونا در ایران از نخستین روزهای اسفند98، تحول مهمی را در وضعیت زندان‌های کشور ایجاد کرد؛ طی اقدامات اولیه که برای جلوگیری از شیوع این ویروس در محیط زندان‌ها صورت گرفت، رئیس قوه قضاییه در بخشنامه‌ای به مراجع قضایی سراسر کشور، دستوراتی را برای اعطای مرخصی به زندانیان صادر کرد. در این بخشنامه که با رویکرد کاهش ورودی افراد به زندان‌ها تنظیم شد، تأکید شده است که از صدور قرارهای تامین منجر به بازداشت جز در موارد ضروری اجتناب شود. در این بخشنامه همچنین اعمال مجازات‌های جایگزین حبس، تعویق اجرای مجازات، تعلیق تعقیب و تعلیق مجازات در حد امکان قانونی مورد تأکید قرار گرفته است. نتیجه صدور این بخشنامه و سایر تصمیمات قضایی، شکل‌گیری یک تحول بی‌سابقه در وضعیت زندان‌ها و زندانیان طی دوره پس از انقلاب اسلامی بود. به گفته مسئولان قضایی و رئیس قوه قضاییه، طی یک‌ماه گذشته قریب به 100هزار زندانی به مرخصی رفته‌اند؛ اعطای مرخصی همزمان به این تعداد از زندانیان، بی‌تردید یکی از اقدامات بی‌سابقه دستگاه قضایی است.

افزون بر مرخصی‌ها، حدود 10هزار نفر دیگر  از زندانیان نیز مشمول عفو نوروزی و سالانه رهبری شدند؛ غلامحسین اسماعیلی، سخنگوی قوه قضاییه در آخرین نشست خبری خود در سال98 در این‌باره گفت: تمام کسانی که در این عفو مشمول عنایت رهبر معظم انقلاب قرار گرفتند، از زندان آزاد می‌شوند، این در حالی است که در عفوهای قبلی در برخی موارد تقلیل مجازات بود و فرد کماکان در زندان باقی می‌ماند، اما تمام مشمولان این عفو حتما از زندان آزاد می‌شوند و دیگر در زندان نخواهند ماند. براساس این تصمیم، جمع قابل‌توجهی از زندانیانی که به مرخصی رفته بودند، مشمول عفو شده و مرخصی آنها به آزادی‌شان پیوند خورد.

نکته بسیار مهم در عفو سالانه رهبری، شمولیت تعداد قابل توجهی از محکومان سیاسی و امنیتی بود؛ چنان‌که به‌گفته اسماعیلی بیش از نیمی از آنها مشمول عفو مقام معظم رهبری قرار گرفته و از زندان آزاد شدند. براساس بخشنامه قوه قضاییه، جرائم امنیتی تا 5سال مشروط به اینکه محکومان یک سوم از حبس خود را گذرانده باشند، مشمول عفو رهبری شده‌اند. به نوشته انصاف نیوز، حدود ۷۰درصد زندانیان سیاسی - امنیتی اوین در دوره پس از شیوع کرونا در کشور به مرخصی آمده‌اند و از بند نسوان اوین نیز تاکنون ۲۴نفر از ۴۲زندانی این بند به مرخصی اعزام شده‌اند. تا پیش از شیوع کرونا در کشور، در بند۸ اوین حدود ۷۰زندانی سیاسی - امنیتی مرد حضور داشتند که حدود ۵۰نفر از آنها به مرخصی یا مرخصی متصل به آزادی آمده‌اند. توجه به وضعیت زندانیان در دوره شیوع کرونا از سوی مسئولان و ریاست قوه قضاییه، به‌ویژه وضعیت زندانیان سیاسی و امنیتی از اقدامات قابل تحسین دستگاه قضا بود که مورد توجه بسیاری از رسانه‌ها در داخل و خارج از کشور و نیز فعالان سیاسی و مدنی قرار گرفت. با این حال اظهارات سردار حسین رحیمی، فرمانده انتظامی تهران که در یک برنامه تلویزیونی گفته بود: «آزادسازی زندانی‌ها زحمت ما را مضاعف و سرقت‌ها را بیشتر کرد.» موجی از واکنش‌ها را هم در پی داشت.

ابراز نگرانی فرمانده انتظامی تهران از آزادی زندانیان و افزایش سرقت در حالی است که مقامات قضایی بارها تأکید کرده‌اند جای محکومان خطرناک همچنان در زندان است. اسماعیلی سخنگوی قوه قضاییه پیش از این درباره مرخصی و عفو و آزادی زندانیان گفته بود: محکومان خطرناک، زندانیانی که آزادی آنها امنیت شهروندان را به مخاطره می‌اندازد، مجرمان حرفه‌ای و سابقه‌دار و کسانی که قبلا مورد عنایت قرار گرفتند ولی تنبه حاصل نکردند و مجددا مرتکب جرم شدند، از عفو بهره‌مند نخواهند شد.
اظهارات انتقادآمیز فرمانده انتظامی تهران از آزادی زندانیان، برخی واکنش‌ها را از سوی فعالان سیاسی و اجتماعی در پی داشت؛ اینکه تعداد کم‌شماری از زندانیان آزاد شده بار دیگر مرتکب جرم می‌شوند، دلیلی بر سلب حقوق از سایر زندانیان برای استفاده از مرخصی و آزادی نیست. بنابراین پلیس باید به وظیفه خود در پیشگیری از ارتکاب جرم توسط افراد عمل کند.

با وجود این شرایط و تداوم تلاش‌ها برای کنترل شیوع کرونا در کشور، ریاست قوه قضاییه همچنان مسئله بهداشت و سلامت زندانیان را به‌عنوان اولویت‌های دستگاه قضایی درنظر دارد؛ سیدابراهیم رئیسی 9فروردین، در نشستی ویژه با فرمانده ناجا و جمعی از مسئولان قضایی، به بررسی آخرین وضعیت زندان‌ها پرداخته و دستورات ویژه‌ای برای پیگیری مسائل بهداشتی و امنیتی زندان‌ها صادر کرد. رئیسی به تداوم اجرای بخشنامه اخیر اعطای مرخصی و عفو تأکید کرد  که نباید به‌واسطه اقدامات معدودی از مجرمان قانون‎شکن و سهل‎انگاری یا ضعف در تدابیر مراقبتی، سایر زندانیان که با رعایت مقررات در حال تحمل مجازات هستند، از تسهیلات و رأفت اسلامی محروم شوند.