گزارش
همزیستی با ویروس تاجدار
گزارش همشهری از تغییراتی که کرونا در سبک زندگی ایرانیان پدید آورده است
فهیمه طباطبایی ـ خبرنگار
ویروس کرونا با خود علاوه بر بیماری دشوار و خطرناک، برخی تغییرات در روند معمول زندگی را نیز برای ایرانیان به ارمغان آورده است؛ تغییراتی که بعضی از آنها محدودیت‌زا و بعضی دیگر فرصت‌آفرین است؛ مثلا گسترش کاربرد زیرساخت‌های دولت الکترونیک در کشور، جزو برنامه‌هایی است که مسئولان کشور سال‌هاست به‌دنبال اجرای آن هستند و حالا فرصتی کم‌سابقه برای تحقق آن در اختیارشان قرار گرفته است یا توسعه پلتفرم‌های آموزش آنلاین که جزو نیازهای اساسی و نسبتا مغفول کشور بوده و حالا نظام آموزش عمومی و عالی کشور مجبور شده قدم‌هایی در این زمینه بردارد. گرایش مردم به انجام خیلی از امور زندگی روزمره به‌صورت اینترنتی و استفاده از کسب‌وکارهای اینترنت‌پایه نیز از آن دست تغییراتی است که آثار مثبت آن می‌تواند برای دوران پساکرونا به یادگار بماند. ارتقای استانداردهای بهداشتی نه فقط در زندگی شخصی افراد که ادارات، کارخانجات و کارگاه‌ها نیز جزو همین تغییرات است؛ تغییراتی که اگرچه بعضا ناخواسته و ازسر اجبار به‌وجود آمده اما می‌تواند منجر به ارتقای کیفیت زیست مردم در بعضی زمینه‌ها شود.
تغییر سبک زندگی بهداشتی
تصویر عمومی جامعه در روزهای شیوع کرونا، از تغییر برخی باورها، نگرش و سبک زندگی مردم در حوزه بهداشت حکایت دارد. در خیابان خیلیها ماسک به‌صورت دارند. شست‌وشوی مداوم دست و صورت نه‌تنها به رویه تبدیل که بعضا حتی منجر به برخی مشکلات خفیف پوستی شده است. خیلیها معتقدند، حتی بعد از فروکش کردن شیوع ویروس کرونا هم زندگی مردم از این جهت مثل گذشته نخواهد شد و از این مسئله به‌عنوان یک ویژگی مثبت کرونا یاد می‌کنند؛ «الان که به‌خاطر کرونا مجبوریم تند تند دستامون رو بشوریم، تازه می‌فهمم که قبلا چقدر به نظافت و مسائل بهداشتی کمتر توجه می‌کردیم. چیزی که تبدیل به عادت بشه به این زودی‌ها از بین نمی‌ره. این مهمه که الان به کثیف بودن دستامون حساس شدیم. این حساسیت به‌نظرم خوبه. کرونا هم نباشه بالاخره مریضی‌های دیگه مثل سرماخوردگی و آنفلوآنزا همیشه هست.» این را معصومه که یک زن خانه‌دار تهرانی می‌گوید. او معتقد است، کرونا اگرچه اضطراب بسیار زیادی را وارد زندگی‌اش کرده اما ناخواسته سبب شده خانه و زندگی‌اش تمیزتر از همیشه شود. فاطمه اما نظر متفاوتی دارد و می‌گوید، شستن دست‌ها، برای او و خیلی از مردم از حالت استاندارد خارج شده و شکل وسواس به‌خود گرفته: «من خودم دچار نوعی احساس عدم‌امنیت شدم، هر لحظه دوست دارم دست‌هایم را بشورم، فکر می‌کنم بعد از کرونا باید فکری به حال اگزمای پوستی بکنم. هر چیزی را که از بیرون می‌خریم دیوانه‌وار می‌شوریم. چیزهایی که نمی‌شه شست رو معمولا از خریدش صرف‌نظر می‌کنم. خیلیها اینطوری شدند.»
براساس آمارهای رسمی منتشر شده و مشاهدات میدانی، در روزهای گذشته فروش اقلامی همچون مواد شوینده و بهداشتی، افزایش چشمگیری یافته و از سوی دیگر بنا به اعلام سازمان آب، مصرف آب نیز تقریبا به اندازه فصول گرم سال رسیده است. در کنار هشدارها و توصیه‌های معمول در زمینه صرفه‌جویی در مصرف آب و خودداری از خرید بیش از حد نیاز خانوارها، خیلیها این عدد و رقم‌ها را یک دلیل ساده ارتقای استانداردهای بهداشتی در جامعه قلمداد می‌کنند که می‌تواند ثمرات مثبتی در آینده به‌دنبال داشته باشد.
اینترنت قهرمان روزهای قرنطینه
در روزهایی که خیلی از مردم، بر اثر شیوع ویروس کرونای جدید تن به خانه‌نشینی اجباری داده‌اند، استفاده از اینترنت در کشور چنان رکوردی زده که به‌رغم افزایش پهنای باند اینترنت کشور، بسیاری از کاربران در روزهای گذشته افت سرعت و اختلال را تجربه کرده‌اند. وزارت ارتباطات و اپراتورهای اینترنت خانگی برای همراهی با کاربران در روزهای قرنطینه خانگی، 100گیگ اینترنت به کاربران هدیه داده‌اند و همه اینها از نقش پررنگ اینترنت در زندگی مردم در روزهای کرونایی حکایت دارد.
افزایش مصرف اینترنت، البته فقط ریشه در امور مرتبط با سرگرمی ندارد و بسیاری از کسب‌وکارها و خدمات اداری نیز که به اجبار روی پلتفرم اینترنت ارائه می‌شود، نقش غیرقابل انکاری در افزایش نیاز ایرانیان به اینترنت و استفاده از این شبکه داشته است؛ مسئله‌ای که علاوه بر افزایش مصرف اینترنت، برخی تغییرات مشهود را در سبک زندگی مردم ایجاد کرده است. به‌عنوان مثال مردم در روزهای قرنطینه بیش از گذشته از خرید اینترنتی استفاده می‌کنند، بیش از گذشته در اینترنت و بستر VODها
فیلم و سریال تماشا می‌کنند، در اینترنت کتاب می‌خوانند، بیمه خودروی خود را اینترنتی می‌خرند و بسیاری از کارهای دیگری که قبلا حضوری و فیزیکی انجام می‌شد، حالا به کمک اینترنت انجام می‌شود. این مسئله می‌تواند حتی در روزهای پس از کرونا هم نقش قابل توجهی در کاهش رفت‌وآمدهای غیرضروری در شهر و جلوگیری از اتلاف منابع و آلودگی هوا داشته باشد.کرونا سبک جدیدی از ارتباطات را نیز به خانواده‌های ایرانی آورده است. با کاهش اجباری رفت‌وآمدها و دیدوبازدیدها، خیلی از مردم بیش از گذشته به استفاده از نرم‌افزارهای پیام‌رسان موبایلی به‌ویژه امکان تماس تصویری خو کرده‌اند. محمد، یک مرد 35ساله تهرانی و دارای 2فرزند است که از 3هفته پیش سعی می‌کند کمتر از خانه خارج شود: « از روزی که گفتن بیرون رفتن خطرناکه، نشستیم خونه و تنها راهی که می‌شه کمی دلتنگی‌مون رفع بشه همین تماس تصویریه. حتی برای پدرم که تلفن هوشمند نداشت، گوشی خریدیم که بتونیم با هم در تماس باشیم. الان روزی یک‌بار با پدر و مادرم تصویری صحبت می‌کنیم.
اونا بیشتر از ما به این تماس نیاز دارند؛ چون شرایط سنی‌شون طوریه که در معرض افسردگی هستند. اینطوری ما و نوه‌هاشون رو می‌بینند و کمتر احساس دلتنگی می‌کنند. گاهی اوقات تماس‌های 3نفره و 4 نفره هم برقرار می‌کنیم و دورهمی خانوادگی رو توی موبایل برگزار می‌کنیم. اینم بالاخره یه روش ارتباط و دورهمیه دیگه....»
خودکفایی غذایی
با شیوع ویروس کرونای جدید، بسیاری از امور زندگی روزمره دچار اختلال شده‌اند. بخشی از این امور مرتبط با تغذیه خانوارهاست. به‌عنوان مثال در پی توصیه‌ها و هشدارهای متخصصان و پزشکان، رفتن به رستوران‌ها به طرز محسوسی کاهش یافته و مردم کمتر غذای بیرون‌بر سفارش می‌دهند. پیام‌های زیادی در فضای مجازی از مخاطرات خرید خوردنی‌هایی نظیر نان، کیک و شیرینی دست به‌دست می‌شود و مردم جز درخصوص مواد غذایی بسته‌بندی شده، سعی می‌کنند، نیازهای تغذیه‌ای خود را در خانه تامین کنند. همین مسئله زمینه‌ساز ایجاد نوعی خودبسندگی در زمینه تغذیه شده است. خیلی از مردم با خرید مواداولیه از بیرون، غذاهای فست‌فودی همچون پیتزا و ساندویچ را خودشان در خانه درست می‌کنند، پخت کیک و شیرینی خانگی نیز رونق یافته و بعضی‌ها برای در امان ماندن از خطر کرونا حتی نان را هم در خانه می‌پزند. آنچه این فعالیت‌ها را مشهود می‌کند، انبوه ویدئوهایی است که روزانه از آنها در شبکه‌های اجتماعی همچون اینستاگرام و توییتر منتشر می‌شود. در این بین البته بخشی از رستوران‌ها هم تلاش می‌کنند باتوجه به شرایط جامعه و نگرانی‌های مردم با کارهایی اعتماد مشتریانشان را جلب کنند؛ برای مثال یکی از استارتاپ‌های دلیوری غذا با کمک تعداد زیادی از رستوران‌ها این امکان را به‌وجود آورده است که شما بتوانید فیلم داخل آشپزخانه رستوران‌ها را (برای 30دقیقه بعد از سفارش) به‌صورت آنلاین تماشا کنید تا از سلامت غذا و مراحل تولید و پخت بهداشتی آن مطمئن شوید.
افزایش مصرف رسانه‌ای در کشور
یکی از تغییرات محسوس دیگر که بر اثر کرونا در سبک زندگی ایرانیان به‌وجود آمده، افزایش مصرف رسانه‌ای و خبری مردم است. هر بحرانی البته به‌طور طبیعی مراجعه مردم به منابع خبری را بیشتر می‌کند اما موضوع کرونا با توجه به فراگیری بالایی که دارد و اینکه از نظر جغرافیایی، گروه سنی، جنسیتی و... محدود نیست، بیش از همه بحران‌های دیگر سبب افزایش پیگیری اخبار توسط مردم شده است. «مهدی» ساکن یکی از شهرستان‌های اطراف تهران است و یک کانال خبری محلی مرتبط با اخبار شهرستان را اداره می‌کند. او می‌گوید: با آغاز موج شیوع کرونا، تعداد اعضای کانالش افزایش قابل توجهی داشته: «توی اتفاقاتی که قبلا افتاده بود، مثل سیل یا زلزله هم این تجربه رو داشتیم؛ مثلا سر زلزله کرمانشاه هم تعداد اعضای کانال تا یه حدی زیاد شد، هم پیام‌هایی که از مردم داشتیم، در مورد سیل لرستان و اخیرا سیستان و بلوچستان هم تقریبا همین بود. اما کرونا تقریبا باعث یک جهش شد. ما حدود 11هزارتا عضو داشتیم، الان رسیده به حوالی 20هزار نفر. شاید چند برابر گذشته پیام از مخاطب‌ها می‌گیریم که شامل سؤال درباره تعداد بیماران کرونایی در شهر خودمون، آمار مرگ‌ومیر و حتی نکات تخصصی بهداشتیه. این سؤالات رو تا حدی که بتونیم خودمون جواب می‌دیم، اگه نتونیم از دکترها و پرستارهای بیمارستان شهرمون کمک می‌گیریم.» افزایش پیگیری اخبار و مراجعه به رسانه‌ها اگرچه به‌دلیل آگاهی‌بخشی و فرصت‌هایی که برای آموزش و ارتقای فرهنگی فراهم می‌کند، فی‌نفسه اتفاق مثبتی است اما به گفته کارشناسان رسانه و ارتباطات، این اتفاق زمینه گسترش شایعات و اخبار جعلی را هم بیش از گذشته فراهم کرده است. موارد متعددی از اخبار نادرست درباره کرونا- از ساخت دارو و واکسن گرفته تا فیلم‌ها و تصاویر جعلی- در شبکه‌های مجازی منتشر شده است. کارشناسان می‌گویند، زیاده‌روی در پیگیری اخبار یا به‌عبارتی مصرف مازاد بر نیاز فرآورده‌های خبری، می‌تواند علاوه بر پیامدهای اجتماعی همچون گسترش اضطراب و هراس عمومی، از نظر فردی نیز در ذهن و روان افراد اثرات منفی به جای بگذارد.
سرود «ای ایران» از پشت پنجره خانه
درمیان استرس و اضطراب اجتماعی و روزهایی که « قرنطینه خانگی» به وا‍‌ژه زندگی بسیاری از ما اضافه شده و همه‌گیری ویروس کرونا، سبک زندگی ایرانیان را تغییر داده؛هنوز بارقه هایی از شادی در میان مردم دیده می شود و نشانه های آن را می توان در تصاویری دید که از هم‌صدایی شهروندان برخی مناطق پایتخت به خصوص شهرک اکباتان منتشر شده است. افرادی که از میانه پنجره های خانه هایشان با هم ترانه «ای ایران» و بسیاری از موسیقی‌های مجاز و غیرمجاز را خواندند و تلاش کردند به یکدیگر برای عبور از این روزهای سخت انر‍‌ژی بدهند. دو روز تاپایان سال بیشتر باقی نمانده است؛ زمانی که ایرانیان به رسم چند هزارساله خانه هایشان را برای رسیدن لحظه سال نو با چیدن سفره هفت سین آماده می کنند؛ سفره هایی که حتما امسال رنگ و بوی دیگری خواهد داشت و آرزوی «سین» سلامت به آن اضافه می شود.
در همینه زمینه :