عمو نوروز را دزدیدند!

جواد انصافی
بازیگر، نویسنده و پژوهشگر ادبیات نمایشی

اسفند هر سال افرادی سرخ‌پوش و سیاه‌رو باعنوان «مبارک»، نوید آمدن سال نو را در محله‌های شهر سر می‌دهند. لباس «مبارک»، «حاجی فیروز» یا «عمونوروز» از مهم‌ترین شخصیت‌های نمایش ملی را به ناحق عاریت می‌گیرند. با تحریک ‌ترحم عمومی مردم، درآمد کسب می‌کنند. در حالی‌که شخصیت مبارک در نمایش ملی و آیینی غنی ما والاتر از معرفی ناقص و‌گاه از اساس اشتباه توسط این افراد است. آنها معمولاً به شعر، نمایش و ادبیات تسلط ندارند. معمولاً شخصیت مبارک را نمی‌شناسند و فلسفه پیدایش آن را نمی‌دانند. ناگفته نماند مردمی هم که به آنها کمک می‌کنند چندان با این فرهنگ آشنا نیستند.

مبارک در فرهنگ دیرینه ما عارفی است بذله‌گو و هزل‌گو. عشق و تعلق مادی به مقام، پول و زن ندارد. شخصیت برجسته آیینی است که نباید هر کسی لباس او را بپوشد. با مطالعه می‌توان دریافت، عمونوروز یا همان خجسته تنها کسی بوده است که به‌خصوصی‌ترین بخش‌های دربار ساسانی دسترسی داشته و آمدن سال جدید را به شاه خبر می‌داده. هرگز برای گرفتن پاداش دست دراز نمی‌کرده است. بلکه این شاه بوده که دست دراز می‌کرده و به او صله می‌داده.

نوروزخوان‌های امروز ما در روستاها مانند تکم‌چی‌ها، عروس گلی، نوروزالسلطان‌ها هم به خوبی این مناعت طبع را رعایت می‌کنند. خورجینی به دوش دارند که مردم برای دادن شادباش به سمت آن دست دراز می‌کنند. مبارک‌هایی که این روزها در معابر پایتخت می‌بینیم اما دست نیاز دراز می‌کنند. این با سلوک و مرام مبارک منافات دارد. از سویی ناخواسته مردم را نسبت به فرهنگ غنی خودمان دلسرد و به فرهنگ غرب متمایل می‌کنند.

بارها شنیده‌ایم که مردم با حسرت می‌گویند «بابانوئل» دست بخشنده دارد و مبارک‌های ما دست گیرنده. طبق مطالعات دقیقی که در این زمینه داشتم، متوجه شده‌ام قدمت شخصیت بابانوئل بیش از 500 سال نیست. فردی آلمانی با مطالعه دقیق تاریخ نمایش آیینی ایرانی و بررسی شخصیت عمونوروز، از آن کپی‌برداری کرده است. در ایران باستان سرو نماد زندگی بوده و کاج نماد کریسمس و درخت هدیه بابانوئل! متأسفانه رسانه‌های ما چنان که باید مبارک را به مردم معرفی نکرده‌اند. شخصیتی که به دنبال خونخواهی سیاوش پاکدامن، سرخ‌پوش شد و سیاه‌وش. رسانه‌های غربی اما یک ماه قبل از کریسمس تبلیغات عجیب و مفصل درباره بابانوئل را آغاز می‌کنند. فرهنگسازی می‌کنند در حالی‌که ما چنین پوشش رسانه‌ای را نداریم. از سویی با حضور مبارک‌های ناآگاه در معابر، تخریب فرهنگی هم داریم. بارها سراغ این افراد رفته‌ام.

در گفت‌وگوها متوجه شده‌ام متأسفانه تقریباً هیچ شناختی از شخصیت مبارک ندارند. اگر شهرداری و فرهنگسراها همکاری کنند، آماده‌ام به این افراد آموزش بدهم تا به شخصیت واقعی مبارک نزدیک شوند. امسال تا پایان فروردین در «پردیس شهرزاد» واقع در خیابان نوفل لوشاتو هر شب از ساعت 8 شب نوروزخوانی داریم. ایام عید هم با اتوبوس گردشگری به نقاط دیدنی تهران می‌روم و نوروزخوانی می‌کنم. خوشحال می‌شوم این افراد را ببینم و برای آنها امکان آموزش و آشنایی با فلسفه پیدایش مبارک را فراهم کنم. من از سال 1350 در این زمینه تحقیق و فعالیت دارم. سال 1354 بعد از گذشت 4 سال تمرین و مطالعه بود که احساس کردم حالا دیگر اجازه پوشیدن لباس مبارک را دارم.