ملاقات با نادیده‌های تهران بعد از کرونا

نیلوفر ذوالفقاری

حتما تا به حال برایتان پیش آمده که تصمیم بگیرید چند ساعتی را به گشت و گذار با خانواده یا دوستان اختصاص دهید، اما از پیشنهادهای تکراری خسته شده باشید. این‌طور وقت‌ها معمولا دوست داریم بدون اینکه از شهر خودمان بیرون برویم یا راهی سفر شویم، مکان‌های جدیدی را کشف کنیم که شاید چندان هم جدید نباشند، اما نام آنها کمتر به گوش شهروندان رسیده است. فعلا که بهترین گزینه همان ماندن در خانه تا سپری شدن این دوران کروناست، اما اگر بعد از آن قصد داشتید به گردش بروید، این صفحه را به یاد بیاورید و سراغ یک گردش هیجان‌انگیز و تازه بروید.


پنجمین موزه روانپزشکی دنیا در تهران


بعضی از موزه‌ها آنقدر تازگی دارند و عجیب به نظر می‌رسند، که اصلا مشابه آنها در دنیا زیاد نیست. مثلا موزه روانپزشکی! زمستان همین امسال بود که اولین موزه‌ روانپزشکی کشور، به عنوان یک موزه‌ پژوهشی در بیمارستان روزبه تهران افتتاح شد. پیش از این، موزه‌ روانپزشکی، تنها در کشورهای اسپانیا، آلمان، بلژیک و دانمارک راه‌اندازی شده بود. در این موزه سیر تاریخی دانش روانپزشکی و بیماران روانی نشان داده شده، بنابراین در فاز نخست هفت خوان برای آن در نظر گرفته شده است. خوان اول مربوط به تاریخ بیماری‌های روانی در قبل از اسلام و دوران باستان و دوره پس از اسلام است و به پزشکان سرشناس ایرانی می‌پردازد. خوان دوم با دوران تاریک روانپزشکی مواجه می‌شویم و دراین بخش نشان داده شده که چه برخورد بدی با بیماران داشتند. خوان سوم شروع فعالیت تیمارستان در دوره قاجار است. خوان چهارم درباره تأسیس نخستین بیمارستان، سال 1329 در زمین‌های اکبرآباد حوالی میدان حر با نام روزبه است که تحول بزرگی در کشور به شمار می‌آید. خوان پنجم به ارتباط هنر و روانپزشکی می‌پردازد و آثار سینمایی مرتبط با روانپزشکی را نشان می‌دهد. خوان ششم مربوط به روانپزشکی در ایران و ارتباطش با جهان و ایجاد گرایش‌های تخصصی با شعر، کودک و نوجوان و نویسندگان است. خوان هفتم به روانپزشکی جامعه‌نگر اشاره کرده و اینکه باید امکانات و کیفیت زندگی را در جوامع بالا ببریم تا آمار بیماری روانی و روحی کاهش یابد. 
 خیابان کارگر جنوبی، نرسیده به میدان قزوین


موزه دخانیات، تاریخ دودی سیگار


در خیابان قزوین، یکی از مهم‌ترین کارخانه‌های صنعتی ایران قرار گرفته؛ یادگاری از روزهایی که آلمانی‌ها برای ساخت مراکز صنعتی به ایران آمدند. مهرماه 1316 بود که رضاشاه برای افتتاح شرکت دخانیات ایران به این محل آمد و از آن پس این مجموعه صنعتی، مداوم کار خود را ادامه داد. حالا بخشی از شرکت دخانیات به موزه تبدیل شده است. در این موزه تعدادی از دستگاه‌های تولید سیگار، همچنین نمونه‌ای از اوراق اداری مربوط به تولید و پخش سیگار، به نمایش درآمده است. کارخانه دخانیات در زمینه اقتصاد و توسعه صنعت نقش زیادی داشته و حالا تلاش کرده است که هویت و تاریخ خود را به نمایش بگذارد. در این موزه تا دلتان بخواهد اشیای قدیمی و جالب درباره ساخت این سیگارها می‌بینید. از دستگاه‌های رطوبت سنج و تبخیرنگار گرفته تا «آب مقطرگیری» و یک پنکه قدیمی که روزگاری در کارخانه می‌چرخید. اسناد و مدارک تاریخی شرکت هم در این میزها قرار گرفته‌اند که برای خودشان تاریخی از مکتوبات اداری در ایران هستند، در کنار تصاویر قدیمی و تاریخی از شکل‌گیری شرکت و کارگرانی که در کار تهیه توتون و تنباکو هستند. در بخش دیگری هم برگ‌های زرین تنباکو را گذاشته‌اند که در اصفهان کاشته می‌شوند و می‌گویند بهترین تنباکوهای جهان‌اند. موزه دخانیات ایران بیش از 80 سال قدمت دارد و بیش از 300 اثر باارزش تاریخی و اسناد قدیمی و تجهیزات و ادوات قدیمی در آن نگهداری می‌شود.
 خیابان قزوین، شرکت دخانیات ایران 


گشتی در خانه سیمین و جلال


«سیمین دانشور و جلال‌ آل‌احمد» لازم نیست حتما از اهالی ادبیات و فرهنگ باشید تا نام آنها به گوشتان خورده باشد. در کتاب نامه‌های سیمین و جلال، از زبان سیمین که شرح ساخت خانه را قدم به قدم از همسرش شنیده، آمده: «خانه‌ای که تو می‌سازی هر خشتش با عشق روی خشت دیگر گذاشته می‌شود و برای من از هر قصری مجلل‌تر است و می‌دانم که این عشق روح خانه خواهد بود و در خانه پراکنده خواهد شد.» طی یکی-دو سالی که سیمین دانشور برای تحصیل عازم خارج از کشور می‌شود، جلال بنای ساخت این خانه را می‌گذارد تا در بازگشت همسر، او را شگفت‌زده کند. در فاصله سال‌های 32 تا 48 این خانه میزبان هر دوی آنان بود و بعد از درگذشت جلال در سال 48، سیمین همچنان تا سال 90 در همین خانه زندگی کرد. حدود سه سالی هم ویکتوریا دانشور، خواهر سیمین در این خانه زندگی می‌کند تا اینکه درنهایت خانه برای تبدیل به موزه‌ای به نام سیمین و جلال به شهرداری منطقه 1 واگذار می‌شود. در میان خانه‌ نویسندگان ایرانی و شاید دیگر کشورها، نمی‌توان خانه‌ای را مثل خانه جلال و سیمین یافت که صاحب نویسنده‌اش نه تنها مراحل ساخت آن را آجر به آجر و پنجره به پنجره، شرح داده و مکتوب کرده بلکه خود نیز در روند ساخت آن مشارکت داشته است. این ویژگی استثنایی این خانه تاریخی است. 
 دزاشیب، خیابان شهید رمضانی، کوچه رهبری، کوچه پسندیده، بن‌بست ارض، پلاک 1


کاخ مرمر یا موزه هنر ایران


کاخ مرمر به دستور رضا شاه و با معماری لئون تادوسیان بنا نهاده شد. زمین این بنا در ابتدا متعلق به شاهزادگان قاجاری و از جمله خاندان فرمانفرمائیان بود و بعد از آن از سوی خاندان پهلوی غصب شد. این کاخ در آغاز به عنوان دفتر کار و محل اقامت زمستانی رضاشاه مورد بهره‌برداری قرار می‌گرفت و تا پیش از تدوین قانون خزانه ملی، جواهرات ملی ایران از کاخ گلستان به این کاخ آورده شده و در زیر زمین آن نگهداری می‌شد. در سال‌های نخست پادشاهی محمدرضا پهلوی، از این کاخ به عنوان دفتر رسمی شاه و محل برگزاری دیدارها استفاده می‌شد. فوزیه و محمدرضا پهلوی در این کاخ با یکدیگر زندگی می‌کردند و مراسم عقد شاه با ثریا اسفندیاری و همچنین مراسم نامزدی او با فرح پهلوی همگی در این کاخ برگزار شده است. این کاخ به دلیل مرمرهای سبزی که در نمای آن استفاده شده به نام کاخ مرمر نامگذاری شده است. این موزه دارای 19 سالن نمایش است که در حال حاضر 7 سالن آن فعال شده و آثاری که در این سالن‌ها قرار دارد، مربوط به 3 هزار سال پیش از تاریخ اسلام است. حدود 400 اثر تاریخی در موزه هنر ایران مورد مرمت قرار گرفته است. 
 تقاطع خیابان‌های ولیعصر و جامی


موزه و کتابخانه ملی ملک


موزه ملک در حقیقت کتابخانه وقفی حاج حسین‌آقا ملک است که آثار ارزشمند دیگر هم در آن قرار گرفته. اینجا  ۱۹هزار عنوان نسخه خطی نادر دارد که امتیاز آنها نسبت به دیگر نسخ خطی کتابخانه‌ها، به ارزش هنری و محتوایی نسخه‌ها و کتاب‌هاست که با حساسیت و تیزبینی حاج حسین‌آقا ملک برگزیده و گلچین شده. مجموعه سکه‌های موزه ملک، هزاران قطعه سکه و مدال تاریخی از دوران پیش از هخامنشی (از سده ششم پیش از میلاد) تاکنون را دربرگرفته است. مجموعه‌ای از آثار برجسته خوشنویسی از بزرگ‌ترین و نامدار‌ترین خوشنو‌یسان ایران و اسلام به همراه آثار نگارگری، لاکی (روغنی)، اسناد و نسخه‌هـای نفیس خطی در بخشی دیگر با نام نمایشگاه دائمی کتابت و نگارگری به نمایش درآمده است. نمایشگاه خاندان غفاری و کمال الملک، از نمایشگاه‌هایی است که در موزه ملک می‌توان سراغ آن را گرفت. آثار به نمایش درآمده در این نمایشگاه، با شجره‌نامه‌ای از خاندان غفاری که بر روی دیوار نصب شده، آغاز می‌شود و تعدادی از آثار هنری هنرمندان این خاندان، به ویژه محمد غفاری (همان کمال الملک معروف) را به نمایش گذاشته.
 ابتدای خیابان امام‌خمینی(ره)، محوطه میدان مشق


روایت خیابان ولیعصر(عج) در موزه مینایی 


اگر تا پیش از این ناگفته‌های جذاب مهم‌ترین خیابان تهران که به داشتن 18 هزار چنار معروف بوده، سال‌ها در گوشه دل تهران‌شناسان مانده بود و پاتوقی برای شنیدن گفتنی‌های جذاب درباره خیابان ولیعصر(عج) وجود نداشت، حالا با وجود خانه مینایی که بنا بر شناسنامه‌اش عمری 85 ساله دارد، فرصت منحصر به‌فردی پیدا شده تا به عنوان جدیدترین خانه موزه تهران روایتگری نوین از حافظه تاریخی تهران باشد. خیابان ولیعصر(عج) یکی از طولانی‌ترین خیابان‌های دنیاست که برای همه آنها که حتی یک بار راهشان از آن گذشته، خاطره‌انگیز است. مخاطب در خانه موزه مینایی تنها تماشاگر آثار قدیمی موزه‌ای نیست، بلکه این بار جادوی فناوری، فرصتی خاص فراهم کرده تا این خانه، روایتگر خیابان ولیعصر (عج) باشد، خیابانی که به عنوان بخشی از پیکره تهران، سه دوره تاریخی را از سر گذرانده است. گاهشمار مکان‌های خیابان ولیعصر از قبل سال 1300 شمسی تا سال 1400، قصه تک‌تک محله‌ها و خیابان‌های مهم و تاریخی منتهی به خیابان ولیعصر(عج)، عکس هوایی میدان راه‌آهن متعلق به دهه 1340، تاریخ شفاهی این خیابان از زبان شهروندان و کاسبان قدیمی، روایت‌های خیابان ولیعصر و نمایش بخشی از فیلم‌هایی که در این خیابان فیلمبرداری شده، شنیدن روایت‌های صوتی با صدای هنرمندان نام آشنا در کنار ایجاد دکوری خاص برای نشستن در فضایی آرام و دلنشین، تجربه‌هایی است که با دیدن این موزه به دست می‌آورید.
 خیابان ولیعصر، بالاتر از میدان منیریه، حدفاصل دو کوچه کریمی طینت و کامرانیه


موزه دفینه، سوپرمارکتی با معماری خاص


چند سال پیش از انقلاب، صاحب یهودی یکی از سوپرمارکت‌های زنجیره‌ای تهران تصمیم گرفت که شعبه دیگری از «ایران سوپر» را این بار در شمال شهر افتتاح کند. ناصر کهنیم، از یهودیان بازاری آن زمان بود و فروشگاه ایران سوپر متعلق به او در خیابان طالقانی یکی از فروشگاه‌های پررونق ایران مدرن به حساب می‌آمد. برای این کار از میان مهندسان مشاور و معمار بازار، به سراغ دفتر نظام عامری رفت چون می‌دانست که او از شاگردان و یاران فرانک لوید رایت در ایران است و می‌تواند ساختمانی متفاوت، چشم‌گیر و مجسمه‌وار برایش بسازد. ساختمان به عنوان یکی از اولین ساختمان‌های پیش‌ساخته در ایران طراحی و ساخته شد اما افتتاح سوپر مارکت کهنیم مصادف با ابتدای انقلاب اسلامی شد و عملا با خروج کهنیم از ایران، متروکه‌ای از آن ساختمان آماده بهره‌برداری باقی ماند. یازده سال بعد، بنیاد مستضعفان، کاربری تازه‌ای برای این بنای مصادره شده پیدا کرد، موزه. این موزه تا سال‌ها کارش نمایش آثار تاریخی، سکه و اسکناس و ظروف سفالی و... شد. این موزه 700 متر وسعت دارد که این وسعت به 3 بخش تقسیم شده است. زمان‌ ماقبل پول، تاریخچه سکه و سالن‌های مربوط به تاریخ اسکناس. البته این‌ها بخش‌های اصلی موزه‌اند. علاوه بر این‌ها، کتابخانه تخصصی، بانک اطلاعات، نگارخانه، سالن اجتماعات، نمایشگاه‌های متفرقه، کتابفروشی و چایخانه زیبایی هم دارد. معماران و کارشناسان معتقدند این بنا به دلیل طرح خاص و اجرای بتن یک تکه، اثری ارزشمند است. 
 میدان ونک، بلوار میرداماد، نبش کوچه دفینه

اولین موزه پمپ بنزین تهران


موزه‌ها همیشه هم آن شکل رسمی و مجللی را که در ذهن داریم، با ویترین‌های شیشه‌ای و دیوارهای بلند سفید، با چیدمان معمول و آشنا ندارند. گاهی موزه‌ها همان‌قدر که فکرش را نمی‌کنیم، عجیب و جالب هستند. پمپ بنزین دروازه دولت در سال 1317 توسط شرکت نفت انگلیس و ایران احداث شد. قدمت این جایگاه و بنای زیبایی که دارد باعث شد به ثبت میراث فرهنگی برسد. این ششمین جایگاه تهران است، جایگاهی که فقط یک سکو داشت و بنای آن مطابق ذوق و سلیقه معماری ایران با آجرها و طاق‌نما و کاشی‌های هفت رنگ و معرق ساخته شد. سال 95 احیا و بازسازی موزه پمپ بنزین در دستور کار قرار گرفت. ساختمان اداری جایگاه شامل 3 اتاقک و یک ورودی اصلی آجری و یک طاق نمای بزرگ با کاشی‌های هفت رنگ است. گوشه‌ای از موزه پمپ بنزین ،اتاقکی در کنار جایگاه پمپ بنزین است که مردم از آن نفت می‌خریدند و چراغ‌ها و بخاری‌ها را روشن می‌کردند. در این موزه مسیر جریان بنزین از مخزن تا لوله نازل در4 سکو، مسیر چرخش بنزین در داخل یکی از تلمبه‌های قدیمی و مسیر جریان بنزین از باک خودرو تا موتور خودرو در یک ویترین شیشه‌ای برای بازدیدکنندگان به نمایش در می‌آید. تانکر قدیمی لیلاند، سوخت رسانی این جایگاه در سال 1326 را انجام می‌داده و یکی از وسایل قدیمی موزه است. چند خودروی قدیمی هم در موزه به نمایش گذاشته شده است. 
 خیابان انقلاب، پشت ایستگاه متروی دروازه دولت.



موزه نقاشی پشت شیشه


برای دیدن نقاشی‌های هنری، از موزه‌های مختلف گرفته تا گالری‌ها، انتخاب‌های مختلفی دارید. اما یک پیشنهاد جذاب، رفتن به موزه نقاشی پشت شیشه است. اگر می‌خواهید تاریخ و فرهنگ ایران را بهتر بشناسید و یک روز متفاوت را در تهران سپری کنید، سری به موزه نقاشی پشت شیشه بزنید. نقاشی‌های متنوع و رنگارنگ که در موزه نقاشی پشت شیشه تهران در خیابان سعدی به چشم می‌خورد، از جمله هنرهای بسیار قدیمی است که پیدایش آن به کشورهایی باستانی نظیر مصر، روم باستان و چین بر می‌گردد. این بنا بعدها توسط شهرداری خریداری شد و در سال 1377 در اختیار سازمان میراث فرهنگی قرار گرفت. با وارد شدن این هنر به ایران، طرح‌های ایرانی نظیر گل و مرغ، صورت‌کشی، روایات ملی، نقوش انسانی، هندسی و غیره تبدیل به یکی از مفاهیم اصلی نقاشی‌های موجود در موزه نقاشی پشت شیشه تهران شد. این هنر در دوره‌ صفویه از کشورهای اروپایی وارد ایران شد. 
 خیابان سعدی، خیابان برادران قائدی، تقاطع خیابان نورمحمدی






عروسک‌ها، ایستاده در موزه


دیدن عروسک‌ها همیشه هم برای بچه‌ها جذابیت داشته، هم برای بزرگ‌ترها. موزه عروسک‌های ملل موزه‌ای خصوصی است که در ساختمانی با قدمت بیش ‌از 80 سال واقع شده. این موزه  با تلاش‌های 2 کلکسیونر به‌ نام‌های علی گلشن و مسعود ناصری‌ دریایی، با حمایت فریده ناصری‌دریایی و جمع‌آوری چند ساله‌ تک‌تک عروسک‌ها از سرتاسر جهان راه‌اندازی شد. تحقیق درباره آداب‌ و رسوم و پوشش نواحی مختلف ایران و گردآوری فرهنگ‌های بومی مناطق مختلف از اقدامات آن‌ها برای تاسیس موزه بود. این موزه به دو بخش تقسیم می‌شود؛ بخش اول این موزه مربوط به عروسک‌های ملل مختلف جهان است که مجموعه‌ای بیش از 2000 نوع عروسک از 80 کشور جهان با نوع پوشش، فرهنگ‌ها و آداب ‌و رسوم مختلف‌ را نشان می‌دهد. هر یک از عروسک‌ها با پیشینه، روایت‌ها و افسانه‌های شیرینی که دارند، کنار هم گردآوری شده‌اند. 
ابتدای خیابان سعدی شمالی