غفلت از سرمایه‌های اجتماعی

روح‌الله کریمی
قم– خبرنگار

۱۸ روز است که کرونا در قم می‌تازد. تا روز پنجشنبه حدود هزار بیمار مشکوک به کرونا در ۵ بیمارستان قم بستری شده و بیش از ۳۰ نفر از آنها فوت کرده اند. مسئولان بهداشتی از ۳۰ بهمن که اولین مورد ابتلا به کرونا تائید شد، مدام از مراقبت‌های بهداشتی و آمار مبتلایان گفتند اما آنچه بیش از همه در این روزها مورد غفلت واقع شده، اعتماد مردم به مسئولان است که سرمایه اجتماعی محسوب می‌شود. واقعیت این است که طبق پیام‌‌هایی که شهروندان برای همشهری ارسال می‌کنند و گفت‌وگوهای مردمی انجام شده توسط خبرنگار این رسانه، بسیاری از مردم این آمارها را باور ندارند.
یکی از شهروندان به خبرنگار همشهری گفته که اخبار ضد و نقیض و دوگانگی‌های گفتاری و عملی مسئولان استان، مردم را به این باور رسانده که مسئولان با آنها صادقانه برخورد نمی‌کنند یا حداقل واقعیت‌ها را با مردم در میان نمی‌گذارند.
او کمبود ماسک و تجهیزات پزشکی در داروخانه‌ها و گرانفروشی آشکار را یکی دیگر از دلایل بی‌اعتمادی مردم می‌داند.
مساله‌ای که این شهروند به آن اشاره کرده مربوط به روزهای نخست اعلام خبر ابتلای تعدادی از شهروندان قم به کرونا ویروس است. در آن زمان مردم با شنیدن این خبر بلافاصله به سمت داروخانه‌ها و مراکز عرضه تجهیزات بهداشتی هجوم بردند. تعدادی از داروخانه‌ها و مراکز رسمی عرضه تجهیزات پزشکی قیمت ماسک و سایر لوازم مورد نیاز مردم را چند برابر افزایش دادند. مردم برای حفظ جانشان افزایش قیمت‌ها را تحمل کردند اما به گفته یکی دیگر از شهروندان قم، نهادهای بازرسی در آن روزها غایب بودند و بعضی داروخانه‌ها و مراکز رسمی که هیچ مانع و ابایی از گرانفروشی نداشتند، در حق مردم اجحاف کردند. شاید همین کم‌کاری‌ها بود که بازار سیاه خرید و فروش و احتکار ماسک و الکل را داغ کرد.
بعضی شهروندان که از نادیده‌گرفتن واقعیت‌های میدانی عصبانی بودند به خبرنگار همشهری می‌گفتند که مسئولان آنها را درک نمی‌کنند.
 وزیر بهداشت در مصاحبه‌ای اعلام کرده بود که بسته‌های بهداشتی از همان شب مصاحبه، در بین خانواده‌های قمی توزیع می‌شود. فردای آن روز شبکه خبر در زیرنویس اخبارش مدام اعلام می‌کرد که بسته‌های بهداشتی در قم توزیع شده است. مردم قم سعی می‌کردند از طریق رسانه‌های محلی به این اخبار واکنش نشان دهند. تجهیزات بهداشتی شامل ۴ عدد ماسک معمولی و یک شیشه کوچک محلول ضدعفونی با تاخیر چند روزه به قم رسید. چالش دیگر، بسته‌بندی و توزیع بسته‌های بهداشتی بود. تصویری از نحوه بسته‌بندی ماسک‌ها و محلول در رسانه‌ها منتشر شده که تعدادی از بانوان بدون دستکش در حال بسته‌بندی بودند! بسته‌ها با تاخیر چند روزه توزیع شد اما بسیاری از شهروندان قم به خبرنگار همشهری گفتند که هنوز این بسته ناچیز را دریافت نکردند. 
از سوی دیگر، قائم مقام دانشگاه علوم پزشکی قم اعلام کرده بود که کارخانه تولید ماسک در استان مستقر شده و روزانه ۲۰۰ هزار ماسک در این استان تولید می‌شود. این خبر موجی از امیدواری در میان مردم ایجاد کرد اما بازار هنوز تشنه ماسک‌های معمولی است و این کارخانه با گذشت بیش از یک هفته از وعده مسئولان، هنوز در کمای وعده‌هاست.
مساله دیگر، کم‌کاری در اقدامات پیشگیرانه است. این روزها که مردم بیشتر به خبرها توجه دارند، اخبار تدابیر پیشگیرانه برخی استان‌هایی که کمتر از قم درگیر کرونا هستند، مردم قم را شوکه می‌کند. تعطیلی مدارس و دانشگاه‌ها در روزهای نخست، به صورت مرحله به مرحله اعلام می‌شد. مردم تصور می‌کردند در همان روزها احتمال داشت مدارس و دانشگاه‌ها گشایش یابد، بنابراین به رسانه‌ها اعلام می‌کردند که اگر مدارس باز شود حاضر نیستند فرزندانشان را به مدرسه بفرستند. زمانی که شیوع کرونا در قم بحرانی اعلام شده بود، استان‌های دیگر زودتر از قم مدارس و دانشگاه‌ها را تعطیل کردند و ساعات کاری کارمندان را کاهش دادند. انتظار شهروندان از تعطیلی استان برای تقویت قرنطینه‌شدن خانگی همانند قرنطینه‌شدن قم بی‌فایده بود.
اصلاحیه‌های پشت سر هم اخبار استان مردم را کلافه کرده. تصمیم‌های مسئولان استان با تدابیر ستاد ملی مبارزه با کرونا همخوانی نداشت و برای مردم مشخص نبود که به کدام اخبار توجه کنند. ناهمخوانی در تعداد روزهای تعطیلی مدارس و دانشگاه‌ها و حاشیه‌های ساعات کاری بانک‌ها از جمله این ناهماهنگی‌ها بود.
 پیش از ظهر پنجشنبه، که خبر تعطیلی چند روزه استان خراسان رضوی در شبکه‌های اجتماعی قم پخش می‌شد، اداره کل مدیریت بحران استانداری قم اعلام کرده بود که تمامی مجموعه‌های استان در روز شنبه تعطیل است. با توجه به تعطیلی روزهای جمعه و شنبه، ۳ روز فرصت در اختیار مردم قم بود که قرنطینه خانگی را جدی بگیرند اما در کمال ناباوری، اداره کل مدیریت بحران استانداری تعطیلی روز شنبه را لغو کرد. دقایقی پس از انتشار این خبر، موجی از نارضایتی در میان مردم قم ایجاد شد. این خبر برای رسانه‌های قم غیرقابل باور بود و تعدادی از مدیران رسانه‌ها از اینکه اخبار استانداری را به گونه‌ای منتشر می‌کنند که مردم سردرگم می‌شوند، به جای مسئولان از مردم عذرخواهی کردند. بدتر از اینها، سکوت مسئولان در برابر پرسش‌های فعالان رسانه‌ای برای دانستن علت چنین تصمیماتی است. هیچ مقام مسئولی درباره کارهای نکرده، تاخیر در اقدامات پیشگیرانه و آشفتگی در تصمیمات به رسانه‌ها پاسخگو نیست.
حاشیه‌های دیگری هم هست که به اعتماد عمومی لطمه زده است؛ آماری که احمد امیرآبادی فراهانی نماینده قم در مورد فوتی‌های ناشی از کرونا که به اعتقاد بسیاری از شهروندان به قم هراسی دامن زده، غیبت علی لاریجانی دیگر نماینده مردم قم در حوزه انتخابیه‌اش، لبخندهای مسئولانی که در ویدئوها از ابتلایشان به کرونا خبر داده بودند، آقازاده‌ای که ادعا کرده یک ساعت به قم رفته و با کرونا برگشته، پزشکان فراری و مطب‌های تعطیل، سیل وحشتناک که قرار بود بیاید و نیامد، بیمارستان سیار که با شیطنت برخی‌ها و تحریک مردم در منطقه محروم نیروگاه مستقر نشد و ده‌ها مساله دیگر، سرمایه اجتماعی را با چالش‌های جدی مواجه کرده است. قم در تب کرونا می‌سوزد و تا زمانی که به سرمایه اجتماعی باور نداشته باشیم، نفس کرونا گرفته نمی‌شود.