مرگ مبارک

سیاوش فلاح‌پور - خبرنگار

 «این کشور عزیز، وطن من است. همانطور که وطن تمام مردان و زنان مصری است. در آن زندگی کردم، برایش جنگیدم، از خاکش دفاع کردم و در همین خاک هم می‌میرم؛ تاریخ درباره من قضاوت خواهد کرد». این جملات بخشی از نطق تاریخی حسنی مبارک در ساعات پایانی 11فوریه2011 است؛ نطقی که در آن استعفای خود از ریاست‌جمهوری و انتقال قدرت به ارتش برای صیانت از مصر را اعلام کرد. حالا 9سال بعد از آن شب‌ها و روزهای پر التهاب مصر و درحالی‌که باری دیگر آرامش و ثبات به خیابان‌های این کشور برگشته، مبارک برای همیشه صحنه روزگار را ترک کرد. طی این 9سال، هم مصر و هم حسنی مبارک شرایط پر فراز و نشیبی را پشت سر گذراندند. همانگونه که مصر شاهد تحولاتی بزرگ، از انتخابات تاریخی2013 گرفته تا کودتای خونین2014 بود، سرنوشت مبارک نیز دستخوش فراز و نشیب‌های ماندگاری در تاریخ این کشور قرار گرفت؛ از محکومیت به حبس ابد به‌دلیل جنایت علیه مخالفان تا تبری از تمام اتهامات و خروج از قفس‌های مشهور دادگاه‌های مصر.
جالب آنکه حسنی مبارک 92ساله، دیکتاتور مخلوع مصر در حالی در بیمارستان ارتش و زیرنظر مراقبت‌های پزشکی ویژه درگذشت که محمد مرسی، رئیس‌جمهور قانونی این کشور 8‌ماه پیش از این، در سن 67سالگی و در شرایطی که از نبود ساده‌ترین کمک‌های پزشکی رنج می‌برد در جلسه دادگاه جان خود را از دست داد. شاید این مقایسه را بتوان نمادی از سرنوشت سیاه دمکراسی در مصر به‌شمار آورد.

زندگی مبارک در 7پرده
4می‌1928
اینجا نقطه آغاز زندگی حسنی مبارک، قدرتمندترین مرد مصر طی 3دهه متوالی تا سال2011 است. او در یکی از مناطق نسبتا فقیر استان منوفیه در شمال قاهره چشم به جهان گشود. بعد از تکمیل تحصیلات مقدماتی، همچون بسیاری دیگر از شهروندان فقیر مصر راهی دانشکده علوم نظامی شده و در سن 20سالگی از این دانشکده فارغ‌التحصیل شد. به‌دلیل پشتکار و مهارت‌های خوبی که از خود نشان داد موفق به ورود به دانشکده علوم هوایی شده و بعد از 2سال، فارغ‌التحصیلی از این دانشکده را هم در کارنامه خود به ثبت رساند.

30ژانویه 1964
مبارک خیلی زود پله‌های ترقی در سلسله مراتب نظامی را طی کرد، به‌گونه‌ای که در این تاریخ و درحالی‌که تنها 34سال داشت به‌عنوان فرمانده پایگاه هوایی ارتش در غرب قاهره منصوب شد. به گفته محمد حسنین هیکل، او جوان‌ترین خلبانی به شمار می‌رفت که به‌عنوان فرماندهی پایگاهی در این سطح انتخاب شده بود. شکست سنگین ارتش مصر از اسرائیل در جنگ 6روزه باعث شد فضا برای رشد فرماندهان جوان بیش از پیش فراهم شود. به این ترتیب حسنی مبارک 6سال بعد، در سن 42سالگی و همزمان با اوج بحران‌های نظامی مصر فرمانده نیروی هوایی ارتش این کشور شد. 

 6 اکتبر1973
بسیاری باور دارند این تاریخ مهم‌ترین ایستگاه در زندگی مبارک است؛ جنگ اکتبر میان مصر و اسرائیل که با پیروزی‌های قابل توجه مصر و باز پس‌گیری بسیاری از سرزمین‎های سقوط کرده در جنگ 6روزه خاتمه یافت. نیروی هوایی ارتش مصر به فرماندهی مبارک همچون دیگر واحدهای نظامی در این جنگ کوتاه اما تاریخی بسیار خوش درخشید و نقش مهمی در عقب نشینی نظامیان صهیونیست از صحرای سینا داشت. دیگر نام حسنی مبارک در سراسر مصر به نامی آشنا تبدیل شده بود.

15آوریل1975
اینجا نقطه ورود مبارک به جهان سیاست است؛ روزی که از سوی انور سادات به‌عنوان معاون اول رئیس‌جمهور مصر برگزیده شد. رشد او در محیط سیاسی نیز همچون سلسله مراتب نظامی بسیار سریع بود. به فاصله 3سال، مجددا از سوی سادات به‌عنوان جانشین وی در ریاست حزب دمکراتیک ملی انتخاب شد؛ حزبی که در واقع با هدف تامین بدنه سیاسی و اداری دولت در سایه حذف تمام گروه‌ها و جریانات سیاسی دیگر تشکیل شده بود. مبارک در این دوره 6ساله ماموریت‌های داخلی و خارجی متعددی را برعهده داشت و نقش مهمی در بازسازی روابط بین‌المللی مصر بعد از جنگ ایفا کرد.

14اکتبر1981
این تاریخ آغاز ریاست‌جمهوری حسنی مبارک بر مصر است؛ ریاست‌جمهوری که البته بیشتر به پادشاهی شباهت داشت، چرا که او 5بار به‌طور متوالی بدون رقابت واقعی به‌عنوان رئیس‌جمهور انتخاب شد. مبارک بعد از ترور سادات توسط یکی از گروه‌های وابسته به اخوان‌المسلین در جریان بزرگداشت پیروزی جنگ اکتبر به ریاست‌جمهوری رسید. مصر در دوران مبارک برخلاف پیش‌بینی‌های اولیه شاهد بحران‌های اجتماعی و اقتصادی متعددی بود. علاوه بر این‌ها، خفقان سیاسی ایجاد شده در دوران مبارک راه را بر هرگونه حرکت سیاسی برای اصلاح کشور بست.

11فوریه2011
سیر نزولی در زندگی مبارک از این تاریخ آغاز می‌شود، روزی که سر انجام صدای مردم مصر را شنیده و از قدرت کناره‌گیری کرد. او با انتقال قدرت به ارتش، قاهره را به مقصد شهر توریستی شرم‌الشیخ ترک کرد. با این حال دادستان کل مصر به فاصله کمتر از یک‌سال پرونده او را برای آغاز محاکمه‌اش به اتهامات قتل مخالفان و سوءاستفاده از قدرت تکمیل کرد. به این ترتیب مرد قدرتمند مصر بر تخت اورژانس وارد قفس‌های دادگاه مصر شد تا این بار از موقعیتی مختلف با مردم سخن بگوید. به‌رغم انکار تمام اتهامات از سوی مبارک، او و فرزندانش به حبس ابد محکوم شدند. صدور این حکم موجی از شادی را در میان انقلابیون مصری به‌دنبال داشت.

29نوامبر2014
این تاریخ را می‌توان آخرین پرده از زندگی مبارک دانست؛ زمانی که در اثر کودتای ژنرال سیسی، مجددا قدرت به ارتش بازگشت و دادگاه مبارک با قاضی جدیدی از سر گرفته شد. مبارک به همراه فرزندان و سایر نزدیکانش در این دادگاه از تمامی اتهامات مطرح شده تبرئه شده و تنها در پرونده «سوءاستفاده از قصرهای ریاست‌جمهوری» به 3سال زندان محکوم شد؛ اگرچه این حکم هرگز اجرا نشد. مبارک سال‌های آخر زندگی خود را دور از تحولات جامعه و زیرنظر مراقبت‌های پزشکی گذراند؛ درحالی‌که می‌دانست میراث نظامی او با کودتا علیه دولت مردمی محمد مرسی حفظ شده است.

«توله سگ» امضا کن!
حسنی مبارک یکی از مهم‌ترین ارکان سیاست آمریکا برای صلح کشورهای عربی با اسرائیل بود. در عصر او، مسیر خروج مصر از تقابل با رژیم صهیونیستی و توقف حمایت این کشور قدرتمند از گروه‌های مقاومت عربی کامل شد. او با استفاده از نفوذ سیاسی و همچنین سازمان اطلاعات مصر نقش مهمی در امضای معاهده‌های صلح متعدد میان کشورهای عربی با اسرائیل ایفا کرد. جالب آنکه به فاصله کوتاهی پیش از مرگ مبارک، مستندی در شبکه13 تلویزیون اسرائیل ساخته شد که در آن، اطلاعات تازه‌ای از نقش مبارک در انعقاد پیمان اسلو منتشر شد. شیمون پرز، نخست‌وزیر اسبق رژیم صهیونیستی در این مستند می‌گوید: مبارک واقعا به‌دنبال صلح بود و شاید بدون حضور او بسیاری از دستاوردهای سیاسی محقق نمی‌شد. به یاد دارم در جلسه نهایی مذاکرات اسلو، وقتی یاسر عرفات از امضای یکی از اسناد اصلی توافق که شامل به رسمیت شناختن امتیازات مهمی برای اسرائیل می‌شد امتناع کرد، حسنی مبارک در حضور همه ما به‌تندی گفت: امضا کن توله سگ، امضا کن و کار را تمام کن!