گشتی در نمایشگاه «نگاهی به هنر شرق آسیا»
برای همیشه زندگی‌کن!
نیلوفر شهسواریان
دوست دارم موزه‌ی همه‌ی کشورها را تماشا کنم؛ همه که می‌گویم، یعنی تک‌تک کشورها! حالا هم آثاری از پنج کشور چین، هند، ژاپن، تبت و نپال همگی یک‌جا به‌نمایش درآمده است. این روزها، در موزه‌ی هنرهای دینی امام علی‌ع نمایشگاه «نگاهی به هنر شرق آسیا» برپا شده است. پس چه‌چیزی بهتر از بازدید این نمایشگاه؟
شاید قبلش باید از زوج خوش‌ذوق مجموعه‌داری تشکر کنم که بیش از 30 سال، آثاری از آسیای شرق را جمع‌آوری کرده‌اند. این زوج ایرانی در سال گذشته به مسئولان موزه‌ی هنرهای دینی امام‌علی‌ع پیشنهاد چنین نمایشگاهی را دادند. به گزارش روابط‌عمومی موزه، بسیاری از آثار را ترمیم و آثار دیگری از چین و ژاپن فراهم کردند تا این نمایشگاه کامل‌تر شود. تماشای 393 اثر این نمایشگاه طوری است که اسمش را می‌گذارم: دورِ شرق آسیا در یک ساعت!
چینی بلد نیستم، اما با برخی از خوش‌نویسی‌ها راحت ارتباط برقرار می‌کنم؛ شاید چون خوشحال می‌شوم که به خط چینی نوشته شده است. «سیدعلی فخاری»، هنرمند قزوینی، «بسم‌الله الرحمن الرحیم» را به این خط نوشته است؛ همین‌طور «زندگی، عشق، دوستی، عدالت» از کُنفوسیوس فیلسوف بزرگ چین.
فخاری، نمایشگاه‌های زیادی در ایران، چین، پاکستان، امارات متحده‌ی عربی و... برگزار کرده و سال‌هاست خوش‌نویسی می‌کند. نوشته‌های دیگر این بخش نشان می‌دهد چینی‌ها در هنر به اخلاق، اهمیت زیادی می‌دهند. مثلاً نوشته‌اند: «برای یادگیری تلاش کن. برای همیشه زندگی کن.»
آثار چین بخش زیادی از موزه را به خود اختصاص داده و قدمت اکثر این آثار به قرن بیستم برمی‌گردد. نقاشی‌های اسکرول که مثل طومار، باز و بسته می‌شوند، مرا یاد سریال‌های چینی می‌اندازد که داستانشان در زمان چین باستان می‌گذرد. چین، سرچشمه‌ی نقش‌نگاری یا هنر شرق آسیاست و سراسر جاده‌ی ابریشم، هزاران سال از این منطقه تأثیر گرفته است. با انتقال آیین بودا به چین، هنر این کشور توسعه پیدا کرد. تأثیر دین بودایی را می‌توانم در بسیاری از آثار ببینم؛ به‌خصوص در مجسمه‌ی بودا که مثل همیشه با لبخندی روی صورتش، چهارزانو نشسته است.
رنگارنگ‌ترین بخش نمایشگاه، مربوط به هند است. نقاشی‌های مادوبانی یا نقاشی‌های متیلا، پیشینه‌ی بسیار کهنی دارد و زنان و دختران، این آثار را با انگشتان دست می‌کشند. موضوع بیش‌تر این آثار، صحنه‌های ازدواج رام و سیتا است و نشأت گرفته از داستان‌های رامایانا. صحنه‌های این نقاشی‌ها را طبیعت، زندگی روزمره و افسانه‌های مذهبی تشکیل می‌دهد و همه‌ی رنگ‌های آن از گیاهان و مواد طبیعی به دست می‌آید.
هنر هندی قدمتی پنج‌هزارساله دارد. سفالینه‌ها، رایج‌ترین اشیای عمومی پرستش بوده‌اند و نقوش روی آن‌ها در سال‌های بعد در آثار فلزی و سنگی تجلی پیدا می‌کنند. قدیمی‌ترین اثر آجری از هند، الواح و مهر است که از دره‌ی سِند کشف شده‌اند. می‌توانیم از آن‌چه در سند کشف شده، نشان تأثیر بین‌النهرین باستان و ایران هخامنشی را در هنر هندی ببینیم. هنر معابد بودایی هند از یونان هم تأثیر می‌گیرد و بعد وارد چین می‌شود. این‌جاست که تأثیر هنرهای آسیای شرق را بر یک‌دیگر از نظر تاریخی متوجه می‌شوم.
به ژاپن می‌رسم؛ جایی که فرهنگ ملی بی‌نظیری دارد. حکاکی روی چوب (وودکات) به سبک ژاپنی‌ها دیدنی است. هنر دیگر «اوکی‌یوئه»، گونه‌ای از چاپ کلیشه‌های چوبی است و به‌معنای نقاشی‌های جهانِ گذراست. برای ساختن اوکی‌یوئه، طرح روی کاغذ را روی تخته‌ای از چوب گیلاس کنده‌کاری می‌کردند و پس از رنگ‌کردن تخته، آن را روی کاغذ می‌گذاشتند تا رنگ به طرح منتقل شود.
در ادامه برای اضافه‌کردن هر‌رنگ تازه، باید قالب جداگانه‌ای ساخته می‌شد. در آخر بیش از 200 کپی از یک اثر تهیه می‌کردند. جالب این‌که برای خشک‌شدن چوب گیلاس، آن را شش‌ماه کنار می‌گذاشتند تا خشک شود! حتماً ژاپنی‌ها مردم صبوری بودند که این‌قدر برای نتیجه‌ی هنرشان صبر می‌کردند.
این نمایشگاه قرار بود تا پایان اسفند ادامه پیدا کند، اما احتمالاً تا 11 فروردین سال 1399 تمدید خواهد شد. موزه‌ی هنرهای دینی امام علی‌ع در خیابان ولی‌عصر‌عج، بلوار اسفندیار، پلاک 35 قرار دارد و به‌جز روزهای تعطیل، از ساعت 9 تا 18 میزبان شماست.
