تراژدی انسانی

نرگس کیانی- خبر‌نگار

 ابراهیم پشت‌کوهی، نویسنده و کارگردان شناخته‌شده تئاتر، ۱۰‌سال بعد از روی صحنه‌بردن نخستین بخش از سه‌گانه مدنظرش از آثار شکسپیر، این بار اتللو را در نمایشی با عنوان «تنها خرچنگ خانگی لای ملافه‌ها خانه می‌کند اتللو» از ۲۳بهمن در سالن قشقایی مجموعه تئاترشهر روی صحنه می‌آورد. این کارگردان پیش از آغاز اجرای عمومی‌اش، 2اجرا نیز در جشنواره تئاتر فجر دارد.

از مکبث تا اتللوی شکسپیر
این نویسنده و کارگردان تئاتر با اشاره به روی صحنه بردن «تنها سگ اولی می‌داند چرا پارس می‌کند مکبث» براساس «مکبث» شکسپیر در سال۸۸ و آنچه در طول این ۱۰سال تا رسیدن به تنها خرچنگ خانگی لای ملافه‌ها خانه می‌کند اتللو بر اساس اتللوی‌ شکسپیر بر او گذشته، به همشهری توضیح می‌دهد: «همانطور که می‌دانید من جز نمایشنامه‌های خودم و نمایشنامه‌های شکسپیر، تاکنون متن نویسنده دیگری را روی صحنه نبرده‌ام. سال۸۸، تنها سگ اولی می‌داند چرا پارس می‌کند مکبث را روی صحنه بردم و یک یا 2سال بعد به‌نظرم آمد با توجه به اینکه وسوسه برخورد با آثار شکسپیر همواره در ذهنم بوده است، این اقتباس می‌تواند تبدیل به سه‌گانه شود. جز تنها خرچنگ خانگی لای ملافه‌ها خانه می‌کند اتللو، متن دیگری از شکسپیر که قصد روی صحنه بردنش را دارم «توفان» است که امیدوارم با نام «تنها گربه جن‌گرفته جیغ نمی‌کشد میراندا» اجرایش کنم.»
وی در ادامه می‌افزاید: «نه اینکه بگویم بعد از تنها سگ اولی می‌داند چرا پارس می‌کند مکبث، هر روز به اتللو فکر می‌کردم، اما در گوشه ذهنم بود تا اینکه بالاخره بعد از ۱۰سال این فرصت دست داد و توانستم تمرینات تنها خرچنگ خانگی لای ملافه‌ها خانه می‌کند اتللو را از خرداد ۹۸ شروع کنم و اکنون نیز در آستانه اجرا قرار داریم».

تئاتر، خانه همه هنرهاست
یکی از نکاتی که در میان لیست عوامل نمایش تنها خرچنگ خانگی لای ملافه‌ها خانه می‌کند اتللو جلب توجه می‌کند حضور گاتا عابدی به‌عنوان «مشاور آرکی‌تایپ (کهن‌الگو)» است. در حوزه روانشناسی، آرکی‌تایپ یا کهن‌الگو عبارت است از تصاویر، الگوها و مدل‌هایی که از ناخودآگاه جمعی بیرون می‌آیند، در رؤیاها، اساطیر و افسانه‌ها ظاهر می‌شوند و در همه انسان‌ها طیفی از آن وجود و مشابهت دارد؛ چیزی که کمتر مورد توجه سایر کارگردانان و گروه‌های نمایشی قرار می‌گیرد و پشت‌کوهی در این‌باره توضیح می‌دهد:«حتما می‌دانید در دانشگاه‌های معتبر هنری دنیا، آرکی‌تایپ‌شناسی تدریس و فیلمنامه‌ها و نمایشنامه‌های بزرگی براساس آن نوشته می‌شود، در حالی ‌که در ایران جدی گرفته نمی‌شود. به این مسئله اعتقادی ندارم که نویسنده دانای کل است و تئاتر را نه جایی برای تک‌صدایی که جایی برای چندصدایی می‌دانم. همانطور که نقل‌قول معروفی هست که تئاتر، خانه همه هنرهاست. بنابراین به ذهنم رسید که برای عمیق‌تر شدن و بُعد بخشیدن به لایه‌های انسانی وجود هر شخصیت با خانم گاتا عابدی که متخصص آرکی‌تایپ‌شناسی بر اساس علم یونگ هستند و در نمایش «کمدی الهی، جلد برزخ» هم با یکدیگر همکاری کردیم، مشورت کنم. خوش‌شانسی دیگر من این بود که گاتا عابدی یکی از بازیگران این نمایش است. ما جلسات بسیاری با یکدیگر داشتیم و اکنون می‌دانیم هر کدام از شخصیت‌های نمایش چه آرکی‌تایپی دارند و قوس شخصیتی هر کاراکتر را استخراج کرده‌ایم».
نویسنده و کارگردان نمایش «وقتی ما برگردیم دو پای آویزان مانده است» با اشاره به اینکه در نمایش تازه‌اش، تنها خرچنگ خانگی لای ملافه‌ها خانه می‌کند اتللو، آنچه سایر شخصیت‌ها انجام می‌دهند در راستای برجسته‌شدن شخصیت اتللو نیست، می‌گوید: «اجرای من مقداری با متن شکسپیر متفاوت است. همه برای اتللو نیستند، همه برای قصه‌ای هستند که اگرچه اتللو در بطنش قرار دارد اما هرکدام داستان خود را دارند. ما زخم‌ها و عقده‌های شخصیت‌ها را واشکافی می‌کنیم و نشان می‌دهیم این زخم‌ها و عقده‌ها چگونه می‌توانند به تراژدی‌ای انسانی تبدیل شوند».

خانه‌ای که نباید ترکش کرد
جشنواره تئاتر فجر شاید برای جوانان حکم امکانی برای دیده‌شدن را داشته باشد و جایزه احتمالی‌اش موجب اعتبار آنها شود، اما کارکردش برای ابراهیم پشت‌کوهی و هم‌نسلانش که می‌توان گفت به‌واسطه حضور آنها در جست‌وجوی اعتباری برای خود است، چیست؟
این سؤالی بود که پشت‌کوهی در پاسخ به آن یادآور می‌شود: «می‌توانم اینگونه بگویم که من ۲۰سال پیش برای نخستین‌بار در جشنواره تئاتر فجر دیده شدم، من و گروه «تی‌تووک». زمانی که ۲۰سالم بود جایزه بهترین کارگردانی را از جشنواره تئاتر فجر گرفتم و آن زمان جشنواره به من اعتبار داد و باعث دیده‌شدنم شد. شاید به قول شما اکنون وقتش باشد اعتباری را که زمانی جشنواره به من داد، جبران کنم. من و گروهم اگر اعتباری داریم که در حقیقت خودمان نباید بگوییم و اگر هست باید مورد اشاره منتقدان و دوستانی مانند شما قرار بگیرد، وقتش است با حضور در جشنواره نشان دهیم که این رویداد ویترین تئاتر ایران است و فارغ از همه تفکرات و سلیقه‌ها و هر بحثی که وجود دارد نباید خانه و خانواده‌مان را ترک کنیم. من حضور دارم تا بگویم تئاتر ایران، تئاتری چندصدایی است؛ تئاتری است که باید به ذات و نفس دمکراسی احترام بگذارد و اهمیت دهد و این پیام ما تئاتری‌هاست برای کسانی که بیرون از این خانه و خانواده هستند.