تداوم مرگ در میانکاله

زهرا رفیعی- خبرنگار

 حقابه تالاب میانکاله و خلیج گرگان از دو‌طرف دریا و بارندگی‌ها در بالادست تامین می‌شود. به همین دلیل بخشی از خشک شدن بستر تالاب به عوامل طبیعی مانند پسروی دریای خزر بستگی دارد. روز گذشته رئیس سازمان حفاظت محیط‌زیست اعلام کرد که «وارد نشدن آب به تالاب میانکاله سبب تولید سم بوتولیسم و مرگ پرندگان شده است.» از جمله سازوکارهای تشکیل خلیج و تالاب در خزر انتقال رسوب با جریان طولی ساحلی و تشکیل بارها، جزایر و سپس زبانه‌های محصور‌کننده آب است. 90درصد تالاب‌ها و خلیج‌های حاشیه جنوبی خزر مانند خلیج گرگان و میانکاله با این روش به‌صورت طبیعی ایجاد شده‌اند. با پایین رفتن دوره‌ای آب دریای خزر و برداشت بی‌رویه از آب در بالادست تالاب‌ها، این تالاب‌ها به مانند تالاب گمیشان رو به خشکسالی می‌روند.
حفظ تالاب میانکاله به‌دلیل ارزش‌های اکولوژیکی بالای آن اهمیت زیادی دارد. به همین دلیل ستاد ملی تالاب‌ها، کارگروه ویژه‌ای برای بررسی مسائل آن تشکیل داده است. روز گذشته به بخش اول این مسائل و مشکلاتی که مربوط به کمبود آب تالاب میانکاله و خلیج گرگان می‌شود در ستاد ملی تالاب‌ها رسیدگی شد.
مسعود باقرزاده کریمی، مدیر اکوسیستم‌های تالابی سازمان محیط‌زیست در گفت‌و‌گو با همشهری با تشریح اقداماتی که برای هماهنگی دستگاه‌های مرتبط با حفاظت تالاب‌ها انجام شده است گفت: یک روز پیش از تلفات پرندگان در میانکاله یعنی یکم بهمن، ستاد ملی تالاب‌ها، کارگروه ویژه تالاب میانکاله را تشکیل داد. سازمان در این جلسه به آقای جهانگیری معاون اول رئیس‌جمهوری گزارشی از وضعیت نامناسب تالاب را ارائه داد. در این کارگروه نمایندگانی از ادارات تابعه استانداری‌های گلستان و مازندران، وزارت نیرو و کشاورزی، سازمان بنادر و دریانوردی و برنامه و بودجه و مرکز ملی اقیانوس‌شناسی با مدیریت سازمان حفاظت محیط‌زیست حضور دارند.

کمبود آب در میانکاله
براساس گزارش ارائه شده به ستاد ملی تالاب‌ها، میانکاله، 3دسته مشکل اساسی ناشی از کمبود آب، آلودگی‌ها و تصرفات و تغییر کاربری دارد. برای دسته اول از مشکلات میانکاله 2راهکار اساسی پیش‌بینی شده است؛ اول تسهیل ارتباط آبی بین خلیج گرگان و دریا و دیگری تامین و تعیین نیاز آبی میانکاله است.
محل‌های تامین آب میانکاله و خلیج گرگان چه حقابه‌های شیرین بالادست و چه حقابه‌ای که از سمت دریا از هردو نقطه با مشکل مواجه شده است. در بالادست مصارف زیاد شده و در پایین‌دست آب دریا در حال پسروی است. مسعود باقرزاده کریمی در توضیح آنچه قرار است در بخش تامین آب میانکاله رخ دهد گفت: نمایندگان و اعضای تیم کارگروه ویژه تالاب میانکاله طی 3کارگاه یک‌روزه، 3دسته از مشکلات میانکاله را بررسی و نتیجه بررسی‌ها و مطالعات خود را در جلسات بعدی ارائه خواهند کرد. جلسه امروز (شنبه) مربوط به خشک شدن تالاب بود که خوشبختانه مطالعات زیادی در مورد دلایل و راهکارهای نجات تالاب از سوی آب منطقه‌ای و دانشگاه محیط‌زیست گرگان شده است. هم‌اکنون درباره تسهیل آب ورودی از دریا به تالاب به 5سناریو رسیده‌ایم که براساس آن مسائلی مانند اینکه کدام نقطه از تالاب را لایروبی کنیم، ورود آب کنترل شده و از طریق دریچه باشد و... مطالعه شده است. تیم کارشناسی بررسی این سناریوها شامل دانشگاه گرگان، دانشگاه شریف، مشاور مطالعاتی استانداری گلستان در پروژه لایروبی تنگه‌ها، مشاور مطالعاتی سازمان حفاظت محیط‌زیست در پروژه بررسی نیاز آبی تالاب‌ها و مشاور طرح جامع منطقه میانکاله و با هدایت مرکز ملی اقیانوس‌شناسی است. بهترین سناریویی که این تیم برای برقراری ارتباط آبی دریا و تالاب و چرخش آب در میانکاله را تشخیص دهد، اجرا خواهد شد. در این سناریو‌ها پسروی دوره‌ای آب خزر مدنظر قرار گرفته است.
تراز اکولوژیک در میانکاله
تعیین نیاز آبی میانکاله بستگی به عوامل متعددی دارد و در همه جای آن یکسان نیست، ولی تعیین تراز اکولوژیک برای بقای تالاب میانکاله و خلیج گرگان ضروری است. مدیر اکوسیستم‌های تالابی سازمان محیط‌زیست در این‌باره گفت: نیاز آبی تالاب در کارگروه ویژه تالاب میانکاله محل اختلاف اعضاست. از یک سو فقط رودخانه قره‌سو وارد تالاب میانکاله می‌شود و از سوی دیگر ارتباط با دریا، سهم هر آب شور و شیرین در این تالاب را غیردقیق می‌کند. اما مشاور ستاد، تراز تالاب میانکاله را منهای 26.6 اعلام کرده است. امروز وزارت نیرو اعلام کرد که مطالعات حد و بستر را اخیرا تمام کرده و از نظر آنها منهای 25.7حداکثر تراز است. طبیعتا تراز اکولوژیک کمتر از این رقم می‌تواند باشد. مشاور ستاد، میزان شوری را 1500میکروموس اعلام کرده، ولی آن نیز محل تشکیک کارشناسان قرار گرفته است. چون آنها معتقدند که ترکیب خلیج یکنواخت نیست. در قسمت‌های غربی شور، در میانه، لب شور و در بخش‌های شرقی شیرین است. قرار است مشاور ستاد، با وزارت نیرو عدد‌هایشان را بازنگری کنند.
اقدامات کوتاه‌مدت و مطالعاتی در مورد میانکاله احتمالا تا پایان امسال به پایان خواهد رسید ولی تا زمانی که اقدامات عملی راه آب دریای خزر و آب‌های بالادست را به میانکاله باز کند، با مواردی مانند مرگ‌ومیر پرندگان، بروز گردوغبار در بستر تالاب و خلیج و سوءاستفاده تالاب‌خواران روبه‌رو خواهیم شد. مسعود باقرزاده کریمی با اشاره به اینکه عمق بستر تالاب و خلیج در همه جای آن یکسان نبوده است، در مورد بروز بوتولیسم ناشی از کمبود اکسیژن و آب به تالاب گفت: پایین رفتن آب دریا، کم‌شدن آب شیرین به همراه هجوم آلاینده‌های صنعتی، انسانی و کشاورزی به تالاب شرایط را برای کاهش اکسیژن و بروز نوعی باکتری مایکوتوکسین در تالاب فراهم کرده است. شرایط بی‌هوازی و رشد گیاهانی که اکسیژن را در آب مصرف می‌کند باعث ایجاد بوتولیسم شده است. میانکاله یک زیستگاه بسیار ویژه است؛ چون کلکسیونی از ترکیبات آب و شوری در آن دیده می‌شود. آب شیرین در مناطق غربی، آب لب شور در میانه‌های آن و آب شور در قسمت‌های غربی تنوع زیستگاه را برای انواع پرندگان تالابی ایجاد کرده است. این شرایط منحصر‌به فرد میانکاله است که می‌توان در آن انواع پرندگان آب شیرین، علف‌چر، کنارآبزی و آبزی را دید. شاید بتوان این شرایط را تا حدودی در تالاب شادگان یافت. به گفته مسعود باقر‌زاده، کم شدن آب تالاب یه دلیل شرایط مورفولوژیک تالاب، از سمت غرب بروز می‌کند. در نتیجه ابتدا زیستگاه آب شیرین و تنوع زیستی آن از بین می‌رود. خسارتی که خشکی‌ها به منطقه نسبتا بارانی میانکاله وارد می‌کند محدود به کاهش تنوع زیستی نمی‌شود، خشکیدگی تالاب، سطح آب‌های زیرزمینی را کاهش داده و پدیده گردوغبار به‌طور وسیع بروز پیدا خواهد کرد.

   مرگ‌ومیر پرندگان همچنان ادامه دارد
مرگ‌ومیر پرندگان در بخش‌هایی از تالاب میانکاله همچنان ادامه دارد. عده‌ای سودجو این پرندگان را برای فروش به بازارهای محلی برده‌اند. سهیل اولادزاد، فعال محیط‌زیست در مازندران با اشرافی که بر منطقه فریدونکنار و میانکاله دارد در گفت‌وگو با همشهری گفت: مرگ‌ومیر پرندگان همچنان ادامه دارد و براساس آماری که فعالان محیط‌زیست دارند؛ این تلفات به 30هزار قطعه می‌رسد. آمار قطعه‌هایی که دفن کرده‌اند فراتر از گزارش‌هایی است که می‌دهند. وی با اشاره به اینکه مراجع علمی و دانشگاهی در تلاشند گزارشی در مورد غیرممکن بودن تولید سم بوتولیسم توسط طبیعت ارائه دهند گفت: ما فکر می‌کنیم عامل کشتار، انسانی است. سرریز شدن شیرابه زباله‌ها و همچنین پساب کارخانه‌های تولید کمپوست به میانکاله که تعدادشان بسیار زیاد است، عامل تولید سم بوتولیسم در آب میانکاله است. اخیرا ستاد مدیریت بحران استان مازندران طی اطلاعیه‌ای، شکار و فروش پرندگان مهاجر و همچنین برپایی بازار پرندگان با هر نامی را به‌دلیل مخاطرات پیش‌آمده در مازندران ممنوع اعلام کرد ولی با این حال به گزارش ایرنا، بازار پرنده‌فروشان فریدونکنار حتی یک روز نیز تعطیل نشده است. این فعال محیط‌زیست با تأیید این مطلب گفت: اگر سم بوتولیسم عامل مرگ پرندگان باشد، چرخه آسیب همچنان ادامه خواهد یافت. ما به‌دنبال مقصر نیستیم ولی اگر بوتولیسم عاملیت داشته باشد، مطمئنا از بین نمی‌رود و در سال‌های آینده قربانیان جدیدی می‌گیرد. باید برای پرندگان دیگر کاری کرد. در میان تلفات پرندگان، گونه کاکایی‌ها با خوردن گوشت پرنده‌های تلف شده مرده‌اند. این زنجیره باید متوقف شود. وی با اشاره به مؤثر بودن پساب‌ موادغذایی و آلی وارد شده به تالاب میانکاله در بروز بوتولیسم گفت: از دیگر عوامل، کمی اکسیژن در تالاب، دایک‌هایی است که مانع از ورود آب خزر به میانکاله شده و بنابراین اینکه دامپزشکی می‌گوید آنجا جلبک دارد و آب گرم است به هیچ‌وجه با عقل جور در نمی‌آید.