داستان یک شهر

مصطفی شوقی _ مستندساز

نقل مشهوری می‌گوید: «به تعداد آدم‌ها روایت است از زندگی.» بر همین مبنا می‌توان به این پرسش پاسخ داد که مستندهایی که به مسائل «شهر» اشاره دارند به‌دلیل تنوع زیستی و سوژه‌ها پر از قصه و روایت هستند. شهر درون خود روایت‌زاست؛ به این معنا که از ابتدا که مفهوم شهر شکل گرفت، کنش و واکنش‌های درونی آن توسط آدم‌ها، بناها و... در کلیت فرهنگی که ساخته همراه با داستان است که به اندازه امتداد تاریخی شهر، ادامه دارد و مانده است؛ گویی روایت در شهر جاریست و ماندگار. پس مستندساز ناگزیر به قصه‌گویی و روایتگری از شهر است که غیر از این هم نباید باشد.

مفهوم شهر به اندازه خود شهر، گسترده و پرمعناست و البته درون تعریف ذاتی‌اش نیز پر از تناقض؛ گویی از ابتدا قصه‌ها و روایت‌های شکل‌گیری «شهر» بر مبنای تضادهایش شکل گرفته است. شهر به مثابه جمعیتی متراکم، براساس کار جمعی، اداره شده توسط ساختار حاکمیتی، جغرافیای زمین و از همه مهم‌تر شهر به مثابه تغییر و تحول یک جامعه است. مستندسازی در این حوزه نیز باید براساس همین روایت‌های متناقض شکل گیرد و چنین نگاهی است که می‌تواند، شاید، همه ابعاد ماجرای یک شهر را در قاب دوربین به تصویر بکشد.
 داستان یک شهر می‌تواند روایت آدم‌ها باشد؛ در جامعه کوچک‌تری مثل محله، خیابان، کوچه و همسایه‌ها. داستان یک شهر می‌تواند داستان بناها و مکان‌ها باشد؛ ساختمان اولین‌ها و مهم‌ترین‌ها؛ ساختمان‌هایی که دوره‌های تاریخی را به تصویر می‌کشند و ما را به زمین تاریخ و خاطره‌هایش می‌برند. داستان یک شهر، روایت تنوع زیستی است، یک جامعه متکثر از نظر زیست و خلق و خو با رقابت‌ها و تناقض‌هایش که هراز چندگاهی بیرون می‌زند. به‌اندازه آدم‌های شهر روایت است!
بدیهی است که مستندسازی‌ در حوزه شهر با تنوع روایت‌ها و داستان‌هایش باید با اقتضای زمانی خودش حرکت کند. به این معنا که خاطره‌بازی با شهر شاید دلنشین باشد اما در مشکلات شهر هم می‌تواند کمک مردم باشد؟! شهر امروز، تناقض‌هایش بیش از گذشته و مشکلاتش در مقایسه با زندگی مدرنی که در آن جاری است بیشتر از مشکلات سنتی زیستی و محیطی است. در چنین شرایطی مستندهای شهری بیش از گذشته باید به‌دنبال سرمنشاء مشکلات شهر از نظر فرهنگی، اجتماعی و ساختاری باشند و به‌عنوان یک پیوست فرهنگی یا ارزش‌افزوده فکری برای رفع مشکلات مطرح شود. درواقع مستندساز شهری، یک فعال اجتماعی است که به‌دنبال مشکلات و معضلات شهر می‌رود، با همه طرف‌های ماجرا حرف می‌زند و آن را به‌صورت یک بسته «مستند» ارائه می‌دهد.