صوت و تصویر در انحصار صدا و سیما

شبنم سیدمجیدی _‌روزنامه‌نگار

این قصه سر درازی دارد. قصه دعوا بر سر اینکه بالاخره متولی و مرجع اصلی نظارت و ارائه مجوز برای محتوای صوت و تصویر در فضای مجازی چه‌کسی است. دعوایی که به‌نظر می‌رسد صدا و سیما تا به حال برنده بلامنازع آن بوده است. قصه از سال‌ها پیش و با ظهور تلویزیون‌های اینترنتی شروع شد. از همان ابتدا دولت معتقد بود که قوه مجریه باید مجوزها در این زمینه را ارائه کند، اما صدا و سیما ادعا می‌کرد که تاسیس و راه‌اندازی شبکه‌های خصوصی به هر نحوی باید از زیر تیغ این سازمان بگذرد و در انحصار آن باشد. در ابتدا مجوزها از سوی وزارت ارشاد ارائه می‌شد اما با شکایت‌های مختلف صدا و سیما از تلویزیون‌های اینترنتی و شبکه‌های خصوصی در مقاطع زمانی مختلف، و بعضاً تعطیلی و از دسترس خارج شدن این تلویزیون‌ها، بالاخره صدا و سیما توانست همه آنها چه شبکه‌های IPTV و چه شبکه‌های VOD را مجبور کند که از این سازمان مجوز فعالیت بگیرند. همین حالا نظارت بر فرایندهای تولید محتوای حرفه‌ای برای انتشار در سرویس‌های مختلف VOD و IPTV در انحصار صدا و سیما درآمده است و به‌نظر می‌رسد تا زمانی که شورای‌عالی فضای مجازی و مجلس شورای اسلامی در این‌باره تصمیمی قانونی نگیرند، در این وضعیت تغییری ایجاد نخواهد شد.

1379
 نظریه شورای نگهبان که به درخواست علی لاریجانی رئیس وقت صدا و سیما ارائه شد. در این نظریه آمده است که مطابق نصّ صریح اصل چهل و چهارم قانون اساسی در نظام جمهوری اسلامی ایران رادیو و تلویزیون دولتی است و تأسیس و راه‌اندازی شبکه‌های خصوصی رادیوئی و تلویزیونی به هر نحو، مغایر این اصل است. بدین جهت انتشار و پخش برنامه‌های صوتی و تصویری از طریق سیستم‌های فنی قابل انتشار فراگیر (همانند ماهواره، فرستنده، فیبرنوری و غیره) برای مردم در قالب امواج رادیوئی و کابلی غیراز سازمان صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران خلاف اصل مذکور است.

1380
 اولین گام راه‌اندازی تلویزیون اینترنتی (IPTV) در ایران برداشته شد اما ارائه مجوزها و توسعه تلویزیون اینترنتی در ایران به‌دلیل نبود سازوکار و متولی مشخص، بسیار زمان برد. کشمکش‌ها بین 3نهاد وزارت ارتباطات، وزارت ارشاد و سازمان صدا و سیما بر سر مرجعیت در این پروژه تا امروز ادامه دارد.

1390
 مؤسسه رسانه‌های تصویری (از زیرمجموعه‌های وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی) مدعی راه‌اندازی پروژه ویدئوی تقاضا محور یا سامانه نمایش درخواستی فیلم‌های سینمایی و نمایش خانگی در بستر اینترنت شد. علاوه بر مؤسسه رسانه‌های تصویری، برخی سایت‌های اینترنتی همچون آپارات نیز مجوزهای مشابهی را از وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی در این زمینه دریافت کردند.

1391
 سایت تلوبیون به‌عنوان نخستین سرویس پخش زنده اینترنتی توسط شرکت سیما رایان شریف راه‌اندازی شد و در سال ۱۳۹۳ آرشیو کامل صدا و سیما به این محصول اضافه و اپلیکیشن تلفن همراه تلوبیون عرضه شد.
 در ادامه اما صدا و سیما از ۱۸ سایت منتشرکننده محتوای صوتی و تصویری به‌دلیل نداشتن مجوز از این سازمان شکایت کرد. این موضوع نشان‌دهنده تلاش این سازمان برای گسترش انحصار خود در بخش پخش صدا و تصویر به فضای مجازی بود.

1393
 در آبان‌ماه این سال، کمیسیون تنظیم مقررات ارتباطات، مقررات حاکم بر دریافت پروانه ارائه خدمات توزیع محتوای صدا و ویدئو مبتنی بر اینترنت (تلویزیون اینترنتی) را تصویب کرد. براساس آن، متقاضیان دریافت مجوز باید علاوه بر سازمان تنظیم مقررات و ارتباطات رادیویی، از سازمان صدا و سیما و وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی نیز مجوز بگیرند.
 اواخر این سال، سازمان صدا و سیما با اعلام فراخوانی برای اعطای مجوز اپراتوری تلویزیون اینترنتی از شرکت‌های متقاضی دعوت به همکاری کرد. این فراخوان تا مرحله انتخاب 5شرکت‌ واجد شرایط نیز پیش رفت اما چندی بعد با روی کار آمدن رئیس جدید در صدا و سیما، این سازمان مجوزهای صادره را ملغی اعلام کرد.

1394
 بعد از IPTV حالا نوبت VOD بود. VOD وارد ایران شد. تلویزیون‌هایی که محتوای متنوعی از فیلم و سریال تا برنامه‌های آموزشی را برای کاربرانشان فراهم می‌کنند. نت‌فلیکس از نمونه‌های جهانی و نماوا و فیلیمو از نمونه‌های ایرانی VOD هستند که درآمدشان را با حق اشتراک تأمین می‌کنند.
 از همان آغاز فعالیت این سامانه، دعوا بر سر اینکه مجوز ارائه‌دهندگان این سرویس را وزارت ارشاد باید بدهد یا صدا و سیما آغاز شد.
 در شهریور این سال ابلاغیه مقام معظم رهبری خطاب به رئیس‌جمهوری مبنی بر اینکه «مسئولیت صدور مجوز و تنظیم مقررات صوت و تصویر فراگیر در فضای مجازی و نظارت بر آن منحصراً بر عهده صدا و سیماست» صادر شد.
 در مهر ماه، مهدی اخوان بهابادی، قائم‌مقام سازمان صدا و سیما از آغاز اجرای طرح «تلویزیون اینترنتی» و اعطای مجوز به 5 اپراتور برای ارائه این خدمات در کشور خبر داد. او گفت با دریافت مجوز از سوی سازمان صدا و سیما، شرکت‌های ارائه‌دهنده این خدمات نیازی به دریافت مجوز از وزارت ارتباطات و وزارت ارشاد ندارند.
 محمود واعظی، وزیر ارتباطات وقت، به این اظهارنظر واکنش نشان داد و گفت: براساس قانون تنها پخش برنامه‌های تلویزیونی در اختیار سازمان صدا و سیما است و اگر این موضوع وارد شبکه ارتباطات کشور شود باید از ضوابط وزارتخانه پیروی کند.

1395
 در مهر‌ماه این سال، با شکایت صدا و سیما از آپارات به‌دلیل نداشتن مجوز از صدا و سیما، اپلیکیشن‌های این مجموعه از کافه‌بازار حذف شدند.
 محمدجواد آذری جهرمی که در آن زمان معاون وزیر ارتباطات بود در مورد فعالیت شرکت‌هایی که سرویس ویدئوی آنلاین ارائه می‌کنند و شکایت سازمان صدا و سیما از این سرویس‌دهنده گفت: به نمایندگی از وزیر ارتباطات مذاکراتی با ریاست سازمان صدا و سیما داشتیم تا به این مقوله رسیدگی شود.
 در آبان ماه، صدا و سیما در اقدامی دور از انتظار اعلام کرد که همه مجوزهای صادره در حوزه IPTV را لغو کرده است.
 در دی‌ماه با دستور رئیس سازمان صدا وسیما، سازمان تنظیم مقررات صوت وتصویرفراگیر در فضای مجازی (ساترا) به‌منظور استاندارد‌سازی‌ خدمات صوت و تصویر فراگیر در فضای مجازی، هدایت و نظارت برای تولید و انتشار محتوا و خدمات، صدور مجوز و ساماندهی حوزه صوت و تصویرفراگیر راه‌اندازی شد.
 در بهمن ماه، ‌پس از کش‌وقوس‌های فراوان و با گذشت یک‌سال از موافقتنامه‌های موقت، تعداد ۵ شرکت از صدا و سیما مجوز IPTV دریافت کردند. این شرکت‌ها دیگر نیازی به اخذ مجوز از وزارت ارتباطات یا وزارت ارشاد را برای خدمات‌دهی ندارند.
صدا و سیما به فعالان عرصه صوت و تصویر اعلام کرد باید جدا از ضمانت نامه‌ها و تعهدات به سازمان، 50درصد کل درآمدهای خود را نیز به این سازمان بدهند. ضمن آنکه کسانی که فاقد مجوز این سازمان باشند با حکم مرجع قضایی تعطیل خواهند شد.

1397
 کمیسیون فرهنگی مجلس دوم اردیبهشت ۱۳۹۷ ماده چهار طرحی را تصویب کرد که براساس آن مسئولیت صدور مجوز و تنظیم مقررات صوت و تصویر فراگیر در فضای مجازی و نظارت بر آن منحصراً بر عهده سازمان صدا و سیماست و درصورت تصویب در جلسه علنی مجلس، اجرایی می‌شود.
 محمدجواد آذری جهرمی، وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات، بامداد روز سوم اردیبهشت، از طریق صفحه شخصی‌اش در توییتر، مخالفت خود را با طرح مجلس برای دادن مسئولیت صدور مجوز و مقررات صوت و تصویر در فضای مجازی به صدا و سیما، اعلام کرد.
 آذری جهرمی، وزیر ارتباطات در جایی دیگر گفت: اگر ویدئو خانگی را با سی دی بفروشند باید از وزارت ارشاد مجوز بگیرند ولی اگر بخواهند همان را در فضای مجازی منتشر کند باید از صدا و سیما مجوز بگیرند؟ ما این موضوع را قبول نداریم و پیگیری می‌کنیم.
 مرتضی موسویان، معاون وزیر ارشاد و رئیس مرکز فناوری اطلاعات و رسانه‌های دیجیتال گفت: امکان ایجاد انحصار در فضای مجازی، به‌صورت عملیاتی وجود ندارد.

1398
 تا اینجا فقط شرکت‌های IPTV مجوز خود را از صدا و سیما می‌گرفتند.
 در مهر‌ماه سال 98 صدا و سیما توانست کنترل سرویس‌های VOD را هم که پیش از این در اختیار وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی بود، به‌دست خود بگیرد.
  سامانه‌های ارائه‌کننده این سرویس به دستور نهادهای قضایی مجبور به دریافت مجوز از صدا و سیما شدند و در نامه‌ای مشترک از دادستانی کل کشور برای دریافت مجوز، طلب مهلت یک ‌ماهه کرده‌اند.
  در آبان‌ماه تعدادی از سایت‌های دانلود فیلم از دسترس خارج شدند. ادامه فعالیت این سایت‌ها منوط به دریافت مجوز از سازمان تنظیم مقررات صورت و تصویر فراگیر(ساترا) اعلام شد.
  ۵۲ سایت دانلود فیلم از سازمان تنظیم مقررات صوت و تصویر فراگیر در فضای مجازی (ساترا) درخواست مجوز کردند.
  در آذر ماه، روابط عمومی سازمان لیگ اعلام کرد پس از طی مراحل مزایده، مؤسسه فرهنگی دیجیتال رسانه گستر فراکاو به‌عنوان کارگزار اختصاصی عرضه و انتشار محتوای مسابقات فوتبال در فضای مجازی معرفی شده است.
  اداره کل راهبری اپراتورهای صدا و سیما، اعتبار چنین مزایده‌ای را ملغی اعلام کرد و گفت مؤسسه فراکاو فاقد مجوز IPTV صدا و سیماست و اجازه فعالیت ندارد.
  از همان زمان تا‌کنون هم نامه‌نگاری‌‎های فدراسیون فوتبال و سازمان صدا و سیما در این رابطه ادامه دارد و هنوز فدراسیون فوتبال حتی موفق نشده است، صدا و سیما را متقاعد کند که صاحب اثر فوتبال به‌حساب می‌آید و می‌تواند این حق را واگذار کند.
  در دی‌ماه رئیس قوه قضاییه با ارسال بخشنامه‌ای به مراجع قضایی سراسر کشور اعلام کرد فعالیت در حوزه صوت و تصویر فراگیر فضای مجازی تنها با مجوز صدا و سیما امکان‌پذیر است.
  در بهمن‌ماه حسن روحانی، رئیس‌جمهوری به اقدام رئیس قوه‌ قضاییه در صدور بخشنامه در حوزه فضای مجازی اینگونه واکنش نشان داد: حجت‌الاسلام و المسلمین رئیسی، رئیس محترم قوه قضاییه، سلام‌علیکم، احتراما؛ اینگونه امور مرتبط به شورای‌عالی فضای مجازی است.