عصر سینماگران ارزشی

علی عمادی- روزنامه‌نگار

در بخش اول این نوشتار، به جایگاه جشنواره فجر در دهه60 شمسی پرداخته شد و نسبت توفیق فیلم‌های موردپسند این جشنواره در اکران عمومی در بوته نقد قرار گرفت. در ادامه، به ویژگی جشنواره فجر در سال‌های دهه70 شمسی پرداخته شده است. بررسی این جشنواره در دهه‌های بعدی نیز در روزهای آتی انجام می‌شود.
جشنواره فجر در دهه70 از گیشه سینما دورتر شد. فیلم‌های منتخب این جشنواره، به‌خصوص در نیمه اول این دهه، در اکران عمومی چندان توفیقی نداشتند. تنها فیلمساز مورد قبول جشنواره که ساخته‌هایش در اکران عمومی نیز گیشه بهتری داشت، ابراهیم حاتمی‌کیا با 2فیلم «از کرخه تا راین» و «آژانس شیشه‌ای» است. از سال 1376، یعنی شانزدهمین دوره جشنواره فیلم فجر، جایزه سیمرغ مردمی یا بهترین فیلم به انتخاب تماشاگران به جوایز این جشنواره افزوده شد و در نخستین سال، فیلم آژانس شیشه‌ای، ضمن کسب سیمرغ بلورین بهترین فیلم، سیمرغ فیلم برگزیده تماشاگران را نیز دریافت کرد. آژانس شیشه‌ای همچنین با دریافت 11جایزه، رکورددار بیشترین تمجید از جشنواره فجر است.
فیلم‌های مجید مجیدی در دهه70 توانستند 3بار جایزه بهترین فیلم جشنواره فجر را بگیرند و با اینکه «بچه‌های آسمان» مجیدی توانست یکی از 5فیلم نامزد اسکار بهترین فیلم خارجی‌زبان سال 1998میلادی باشد، اما در اکران عمومی در کشور خودمان کمتر از 250هزار نفر به تماشای این فیلم نشستند. بدترین فروش بهترین فیلم جشنواره فجر در همه ادوار نیز متعلق به یکی از 4فیلم مجیدی در این دهه است. «پدر» در سالی که «خواهران غریب» (کیومرث پوراحمد) بیش از 3میلیون و 200هزار نفر مخاطب داشت، توانست حدود 66هزار و 500نفر را به سینما بکشاند؛ یعنی به ازای هر 50نفری که خواهران غریب را دیدند، فقط یک نفر پدر را دید.
وقوع دوم خرداد سال 76، نگاه‌های جشنواره فیلم فجر را هم تغییر داد ولی آن‌قدر نبود که در انتخاب‌های جشنواره، به سمت و سوی علایق مردم و گیشه توجه کند. بسیاری از فیلمسازان مهم و فیلم‌های پراهمیتی که در این دهه ساخته شدند، کماکان زیر نگاه سنگین مدیریت ارزشی و توجه به سینمای گلخانه‌ای از گردونه ستایش در جشنواره فجر بازماندند. در 3سال پایانی این دهه، سیمرغ‌های مردمی با بهترین فیلم جشنواره تفاوت دارد، ولی پرفروش‌های این دهه تا حدی در جشنواره فیلم فجر دیده شده‌اند. مورد عجیب در این سال‌ها فیلم «قرمز»، ساخته فریدون جیرانی است. این فیلم در جشنواره هفدهم 2سیمرغ بازیگری اصلی را گرفت و در اکران عمومی پرفروش‌ترین فیلم سال شد. این درحالی بود که در همان دوره فیلم «رنگ خدا»، ساخته مجید مجیدی، سیمرغ مردمی را دریافت کرد.
با تمام این احوال، در شرایطی که فیلم‌های پرمخاطب این دهه با کاهش نسبت به دهه 60 شمسی، به‌طور میانگین حدود 3میلیون و 235هزار نفر بوده، بهترین فیلم‌های جشنواره در این دهه به‌طور متوسط حدود 522هزار نفر تماشاگر داشته‌اند؛ یعنی به ازای هر 50نفری که یکی از فیلم‌های پرفروش سال را دیده‌اند، فقط 8نفر به تماشای فیلمی نشسته‌اند که در جشنواره فیلم فجر در این دهه به‌عنوان «بهترین فیلم» انتخاب شده بود. این مسئله نشان می‌دهد که اعتنای مردم به منتخبان جشنواره فجر در سال‌های دهه70 بسیار کمتر از دهه60 بوده است. (از نصف هم کمتر!)