دریچه
هوا، بی‌قلم مانده است
نیما فریدمجتهدی- دکترای آب‌وهواشناسی
شاهرخ فاتح- دکترای آب‌وهواشناسی
سمانه نگاه- دکترای هواشناسی
صفحه‌های محیط‌زیستی مطبوعات، عرصه‌ای برای بازگویی، جستار و هم‌افزایی میان اندیشمندان و کارشناسان در موضوعات داغ محیط‌زیستی است. تلاشی که به انگیزه‌های مختلف توسط برخی از کارشناسان برجسته محیط‌زیست، منابع‌طبیعی و علوم زیستی به اشکال مختلف انجام می‌شود. رسانه‌های نوشتاری، حلقه بدون واسطه‌ای میان مراکز دولتی و دانشگاهی از یکسو و مردم از سوی دیگر هستند. کمتر نوشتاری با موضوع علمی را می‌توان یافت که بعد از نگارش و جاری شدن از ذهن و زبان نویسنده آن، بی‌واسطه و با زبان ساده به یک کاربر ارسال شود. هرچند به‌دلیل توسعه روزافزون فنا‌وری و وجود رسانه‌های مجازی، نقش رسانه‌های مکتوب اندکی کمرنگ شده است، اما نباید فراموش کرد که سهولت دسترسی به مطالب در فضای مجازی، سبب گسترش و افزایش ضریب نفوذ انتقال پیام میان جامعه یا همان کاربران نهایی شده است.
شاید این گفته اغراق نباشد که اگرچه تیراژ روزنامه‌ها کاهش یافته، اما گردش آسان اطلاعات در فضای مجازی موجب شده به تعداد افراد مطالعه‌گر افزوده شود، افرادی که پیش از وجود تلفن‌های همراه و شبکه‌های اجتماعی، کمتر به سراغ مطالعه می‌رفتند. این موارد، از مسائل موارد مربوط به جامعه جهانی و کره زمین تا موضوعات منطقه‌ای و محلی محیط‌زیستی را در بر‌می‌گیرد که هدف از نگارش آنها تنویر افکارعمومی و بیان معضلات جاری محیط‌زیستی، هشدارها، راهکارها و... است. چالش‌های محیط‌زیستی کره زمین جنبه‌های گوناگونی را دربرمی‌گیرد. از‌جمله آلودگی‌ها و مسائل مرتبط با آب، خاک، هوا و... .
امروزه بشر در مباحث محیط‌زیستی و آبوهوایی با ابرچالشی به نام گرمایش جهانی و تغییر آب‌وهوا دست‌و‌پنجه نرم می‌کند. هرچند با شدت و ضعف، این پدیده جهانی تا کوچک‌ترین مقیاس‌های مکانی، زندگی موجودات این کره خاکی را متاثر کرده است. از یک فرد ساکن در مناطق دورافتاده رشته‌کوه‌های البرز و پامیر تا یک شهرنشین در ملبورن، همگی می‌توانند شهادت داده و تغییرات عمده در شرایط آبوهوایی کره زمین را گواهی بدهند. تأثیر تغییر آب‌وهوا به‌گونه‌ای بوده که مسئله را به خارج از مباحث محیط‌زیستی و به جستارهای جامعه‌شناسی و سیاسی کشانده است. امروزه گفت‌وگو در زمینه تأثیر این پدیده را نه‌تنها در محافل علمی و سیاسی بلکه در هر محفل دوستانه و خانوادگی می‌توان مشاهده کرد. گفتمان در مورد گرمایش جهانی و تغییر آب وهوا به سطح جوامع رفته و به‌عنوان یک خواسته جمعی تبدیل شده است. کنشگران محلی در گوشه و کنار جهان در تمامی سطوح اجتماعی امروزه در برابر این پدیده واکنش نشان داده و مطالبات خود را از دولتمردان و سیاستمداران افزایش داده‌اند.
مروری بر مجموعه یادداشت‌های موجود در زمینه محیط‌زیست در رسانه‌های موجود چه غیرمجازی و چه مجازی، همگی نشان از خلأ حضور پررنگ کارشناسان علوم جوی دارد. با وجود کثرت موضوعات آبوهوایی در جهان و ایران، معدود کارشناسانی هستند که چون دیگر رشته‌های علوم محیطی به مسائل مرتبط با شرایط جوی و آبوهوایی بپردازند. اندک مطالب موجود در مورد این موضوع‌ها نیز بیشتر توسط دیگر متخصصین، نگارش یا ترجمه شده است.
اگر از اهمیت موضوع‌های مرتبط با جو بگذریم، نگاهی به شرایط و محتوای رسانه‌های ایران، در چند سال اخیر، ابتلای به مسائل جوی و پرسش‌ها و چالش‌های در این زمینه را نشان می‌دهد که گونه‌گونی این موضوع‌ها در چند سال اخیر به‌شدت افزایش یافته است؛ به‌طوری‌که فرصتی جالب توجه برای ارائه اطلاعات علمی توسط متخصصین علوم جوی فراهم آمده است. شرایط کنونی به‌ویژه افزایش فراوانی و شدت رخداد مخاطره‌های جوی به‌گونه‌ای شده که توجه عمومی و به تبع آن، رسانه‌ای به این موضوع‌ها افزایش باورنکردنی یافته است. این یعنی فرصتی تاریخی که تا بدین لحظه با آن مواجه نبودیم.
موضوع‌هایی چون ال‌نینو، هارپ، بارورسازی ابرها، مهاجرت‌های آبوهوایی، برف‌های سنگین شمال، خشکسالی‌های مستمر، شروع دوره ترسالی، سیل لرستان و خوزستان، و... سؤال‌های همیشگی در تمامی سطوح مدیریتی و مردمی است. تقاضایی که رشد آن هرچند یک فرصت است، اما اگر با توجه و تدبیر بدان پرداخته نشود آمادگی برای تبدیل شدن به تهدید را نیز دارند. کما اینکه این مسئله در مواردی چون مسئله شایعات ال نینو منجر به واکنش رسمی نهادهای مدیریتی و اجرایی و تقاضای رسمی آنها به پاسخگویی سازمان هواشناسی کشور شد. بنابراین بستر برای مطرح کردن و تبیین مسائل و چالش‌های آبوهوایی در سطح جامعه مهیا بوده و طیف وسیع گروه‌های آموزشی آب‌وهواشناسی و هواشناسی و وجود دستگاه متولی در سطح کشور مانند سازمان هواشناسی و پتانسیل بالای متخصصین علوم جوی شرایط را برای پرداختن به این مقوله‌ها هموار می‌سازد.
دنیای امروز عصر مواجه شدن بی‌پرده با چالش‌های جوی از‌جمله گرمایش جهانی و تغییرهای آبوهوایی است، عصری فراتر از اثبات این پدیده‌ها، عصر سازگاری، تاب‌آوری وکاهش اثرهای آن. امروزه فصل کاربردی‌‌کردن و برخورد عملی با آن در عرصه فعالیت‌های اجرایی است. فصل تفکر و برنامه‌ریزی خردمندانه هواشناسان و آب‌وهواشناسان منطبق با چالش‌های جاری مرتبط با جو است. عصر نگاه به بیرون از صفحه رایانه‌ها، درگیری تمام وقت با اعداد و ارقام، زمان استفاده کاربردی و انسان‌گرایانه از علوم جوی است. زمان کنشگری ما، هواشناسان و آب‌وهواشناسان.
