گشت و‌گذار در خیابان منوچهری که مرکز خرید و فروش پول‌های قدیمی است
اسکناس‌های 500 میلیونی
بهنام سلطانی
کمتر خیابانی را می‌توان در پایتخت یافت که مثل خیابان منوچهری، تنوع کسب‌وکار و شغل‌های مختلف در آن رعایت شده باشد و این خیابان را می‌توان نمونه کوچک‌تر خیابان ناصر خسرو در قلب بازار تهران دانست. هر تکه از خیابان منوچهری در قرق صنف‌های مختلف است؛ از تقاطع با خیابان فردوسی که از روزهای قدیم محل جولان دلال‌های ارز بوده تا ابتدای خیابان که به فروش محصولات آرایشی و بهداشتی اختصاص دارد و روزانه هزاران نفر از شهروندان را به این خیابان می‌کشاند. انتهای این خیابان هم از چنددهه قبل، محلی برای خرید و فروش پول‌های قدیمی بوده و کسانی که در جست‌وجوی اسکناس‌ها و سکه‌های قدیمی هستند به این راسته مراجعه می‌کنند؛ پول‌هایی که بعد از سال‌های طولانی ارزش صدچندانی پیدا کرده‌اند و متاع خوبی برای کلکسیونرهایی هستند که در تب و تاب تکمیل کلکسیون‌های شخصی به‌سرمی‌برند و این کار را یک سرمایه‌گذاری پرسود برای خود می‌دانند. به واسطه وجود همین پول‌های قدیمی که عمر برخی از آنها به دوره قاجار برمی‌گردد، این قسمت از خیابان منوچهری را باید پنجره‌ای رو به تاریخ اقتصاد ایران و جایی برای با خبر شدن از ارزش پول در دوره‌های مختلف تاریخی بدانیم.
پول‌هایی که عتیقه شد
دلال‌های شناخته‌شده پول‌های قدیمی که برخی از آنها بیش از 5 دهه از عمرشان را در خیابان منوچهری سپری کرده‌اند گواهی می‌دهند که تاریخ رد و بدل شدن پول‌های قدیمی بین مردم و فروشنده‌ها به دوره ناصرالدین شاه برمی‌گردد. آنطور که قدیمی‌ها می‌گویند از دوره ناصرالدین شاه بود که پول هدیه دادن به اقوام و نزدیکان آرام‌آرام رواج پیدا کرد و عده‌ای از مردم با پایان دوره حکومت ناصرالدین‌شاه، این پول‌ها را با قیمت هنگفتی به فروش رساندند. بعد از پایین آمدن ارزش پول ملی، طلا به کالای لوکسی تبدیل شد و مردم در جشن‌ها و مراسم مهم سکه‌هایی از جنس طلا و نقره به یکدیگر هدیه می‌دادند. بسیاری از اسکناس‌ها و سکه‌هایی که این روزها در خیابان منوچهری خرید و فروش می‌شوند یادگار همان سال‌هایی هستند که مردم به یکدیگر پول هدیه می‌دادند. عده‌ای از مردم پول‌های قدیمی را در صندوقچه‌های خانگی نگهداری می‌کردند و حال همان پول‌ها با گذشت چندنسل به کالایی گرانبها و چیزی شبیه عتیقه‌های با ارزش بدل شده‌اند. این سکه‌ها و اسکناس‌ها اگر چه از رده خارج شده‌اند و به لحاظ مادی سرمایه قابل اعتنایی محسوب نمی‌شوند اما به واسطه قدمت و با توجه به تاریخی که روی آنها حک شده بین کلکسیونرها خرید و فروش می‌شوند و بازار خود را دارند.
به قیمت تاریخ
اسکناس‌ها و سکه‌های قدیمی با رقم‌های متفاوتی در خیابان منوچهری خرید و فروش می‌شوند و تاریخی که روی آنها حک شده قیمت را تعیین می‌کند؛ مثلا سکه یک تومانی شیر بزرگ، یعنی همان سکه‌هایی که آرم شیر و خورشید بزرگ روی آنها حک شده بین 5تا 7هزار تومان قیمت خورده‌اند. این نوع سکه‌ها، از سال 1335 تا 1344 تاریخ خورده‌اند و به سکه‌های مصدقی معروف شده‌اند. فروشنده‌ها می‌گویند سکه‌های شیر بزرگ یا همان سکه‌های مصدقی را به 3هزار و 500تومان می‌خرند و با حدود 50درصد سود به کلکسیونرها می‌فروشند. یکی دیگر از شاخص‌هایی که برای قیمت گذاشتن روی سکه‌های قدیمی وجود دارد این است که با گذشت زمان سیاه نشده باشند و تاریخ آنها قابل رؤیت باشد. اینکه سکه‌ها در چه برهه تاریخی‌ای توسط بانک مرکزی تولید شده باشند در تعیین قیمت تأثیرگذار است؛ مثلا سکه‌های شاهی که به دوره پهلوی تعلق دارند تا 100هزار تومان هم به فروش می‌رسند، اما سکه‌هایی که بعد از پیروزی انقلاب ضرب شده‌اند بین 40تا 50هزار تومان خرید و فروش می‌شوند. بنابراین قدمت پول‌های قدیمی در تعیین قیمت آنها معیار اصلی است.
ماجرای سکه‌های بانکی
بازار خرید و فروش پول‌های قدیمی قواعد عجیبی دارد؛ مثلا پول‌هایی که شماره سریال دارند با قیمت گزاف‌تری خرید و فروش می‌شوند و مشتریان خاص خود را دارند. به این نوع پول‌ها، بانکی می‌گویند. الیاس، یکی از فروشنده‌های قدیمی خیابان منوچهری می‌گوید 37سال مشغول خرید و فروش پول‌های قدیمی بوده، خرید و فروش سکه و اسکناس‌هایی که شماره سریال دارند را نوعی سرمایه‌گذاری و تجارت پرسود می‌داند؛ «پول‌های بانکی اعم از سکه و اسکناس همیشه مشتریان زیادی دارند و بیشتر کلکسیونرهایی که به خیابان منوچهری می‌آیند دنبال خرید این نوع پول‌ها هستند. مثلا سکه‌های یک‌ریالی بانکی که حجم آنها به یک بند انگشت هم نمی‌رسد بین 20 تا 25هزار تومان خرید و فروش می‌شوند و تا 35هزار تومان هم برای آنها مشتری دارم، اما اگر این سکه‌ها را تا 5سال آینده حفظ کنم قیمتش از 100هزار تومان عبور خواهد کرد.» دلال‌های پول‌های قدیمی را با ظروفی که مملو از سکه‌های قدیمی است یا چمدان‌هایی که انواع و اقسام اسکناس‌های قدیمی داخل آنها چسبانده شده می‌شناسند و برخی مغازه‌های عتیقه‌فروشی خیابان منوچهری هم دستی در خرید و فروش این نوع پول‌ها دارند. آنها پول‌های قدیمی را مثل گنجینه‌ای می‌دانند که هر سال به ارزش آنها افزوده می‌شود و بسیاری از آنها بیش از آنکه تمایلی برای فروش سکه داشته باشند برای خرید آنها عطش دارند. بساط دلال‌هایی که روی پیاده‌رو پهن شده در نگاه اول ارزش چندانی ندارد، اما الیاس می‌گوید همین سکه‌های قدیمی و رنگ و رو رفته و اسکناس‌های چرک و تا خورده چیزی بین 20تا 30میلیون تومان ارزش دارند و ارزش آنها تا 5سال آینده 2برابر خواهد شد. او اذعان می‌کند که برای جمع‌آوری چنین سرمایه‌ای چیزی حدود 5میلیون تومان هزینه کرده و به همین دلیل خرید و فروش پول‌های قدیمی بیشتر به یک تجارت پرسود می‌ماند تا کسب‌وکار معمولی.
بازار داغ سکه‌های ناصری
خرید و فروش سکه‌هایی که به دوره قاجار تعلق دارد بخش مهمی از بازار پول‌های قدیمی را به خود اختصاص داده است؛ مثل سکه‌هایی که به دوره ناصرالدین‌شاه تعلق دارند و به سکه‌های ناصری معروف شده‌اند یا سکه‌هایی که مربوط به دوران پادشاهی محمد‌علی‌شاه قاجار هستند و برای کلکسیونرها ارزش زیادی دارند. برای خرید و فروش این نوع سکه‌ها باید با قواعد حاکم بر بازار و فوت و فن این کار آشنا باشید، چرا که سکه‌های قاجاری 2نوع دارند؛ ضرب جدید و ضرب قدیم که قیمت آنها به کلی متفاوت است. یکی از دلال‌هایی که کارش خرید و فروش سکه‌های کمیاب و قدیمی است می‌گوید: «سکه‌های دوره ناصری اگر ضرب جدید باشند بیش از یک میلیون تومان قیمت ندارند اما ضرب قدیم این سکه‌ها که به همان دوره پادشاهی ناصرالدین شاه تعلق دارد تا 20میلیون تومان هم بین کلکسیونرها خرید و فروش می‌شود». خرید و فروش سکه‌های دوره محمد‌علی‌شاه قاجار هم بین قدیمی‌ها و کلکسیونرها رواج دارد و این سکه‌ها هم ضرب جدید و قدیم دارند. سکه 5هزار دیناری که تاریخ 1307هجری قمری روی آن حک شده 5میلیون تومان قیمت خورده و همین سکه با ضرب جدید به قیمت 500هزار تومان خرید و فروش می‌شود. آنطور که فروشنده می‌گوید واحد پول اسکناس در دوره محمد‌علی‌شاه تومان بوده و دینار هم به‌عنوان واحد پول خرد آن دوره انتخاب شده بود.
سکه‌های تزئینی
در بساط بیشتر فروشنده‌های سکه‌های قدیمی، سکه‌هایی که حلقه‌های کوچک به آنها جوش خورده به چشم می‌خورد. این نوع سکه‌ها به مناطق عشایرنشین تعلق دارد و جالب است که سال‌ها قبل از آنها برای دوخت و دوز لباس‌های مجلسی استفاده می‌شده است. ساکنان مناطق عشایرنشین فارس و خوزستان بعد از جوش دادن حلقه‌های کوچک به سکه‌ها، آنها را به پایین لباس عروس می‌دوختند و با این کار به مرغوبیت و زیبایی این لباس‌ها می‌افزودند. به همین دلیل در بازار به این سکه‌ها می‌گویند سکه‌های تزئینی و فروشنده‌ها برای اینکه مرغوبیت و قدمت آنها را نشان بدهند تأکید می‌کنند که رسم سکه دوختن به چند دهه قبل برمی‌گردد و امروزه دیگر رایج نیست. این سکه‌ها به لحاظ ارزشگذاری، نقطه مقابل سکه‌های ناصری به شمار می‌روند، چرا که خوب از آنها نگهداری نشده و به‌واسطه اینکه رنگ به رخسار آنها نیست در ردیف سکه‌های ارزان‌قیمت دسته‌بندی می‌شوند.
شوق تماشای اسکناس‌های تا نخورده
دلال‌های خیابان منوچهری علاقه بیشتری به خرید و فروش اسکناس‌های قدیمی دارند؛ اسکناس‌هایی که تا چنددهه قبل جایشان لای قرآن پدربزرگ‌ها و مادربزرگ‌ها بود و به نوه‌ها هدیه داده می‌شد و نسل به نسل منتقل شده است. برخی از این اسکناس‌ها که تا نخورده و نو باقی مانده‌اند به خیابان منوچهری راه پیدا کرده‌اند و دست بر قضا مشتریان پر و پا قرصی دارند. فروشنده‌های اسکناس‌های قدیمی معمولا این نوع اسکناس‌ها را در آلبوم نگهداری می‌کنند تا برای مشتری جلوه بیشتری داشته باشد؛ ضمن اینکه نگهداری اسکناس در آلبوم‌های بزرگ اهمیت آنها را به‌عنوان یادگاری مهم سال‌های دور نشان می‌دهد. تاریخ اسکناس‌ها، مهم‌ترین معیار برای تعیین قیمت آنهاست و هرچه قدیمی‌تر باشند با قیمت بالاتری خرید و فروش می‌شوند. این نوع اسکناس‌ها معمولا توجه بیشتری را به‌خود جلب می‌کنند و بهترین کالا برای تزیین ویترین جمع و جور فروشنده‌های قدیمی هستند. فروشنده‌های خبره و قدیمی که ارزش اسکناس‌های قدیمی و تا نخورده را خوب می‌دانند، این نوع اسکناس‌ها را در معرض دید عموم قرار نمی‌دهند. شیوه کار آنها اینگونه است که تعدادی اسکناس معمولی را در معرض دید مشتری قرار می‌دهند و اگر مشتریان واقعی اسکناس‌های مرغوب و خاص را پیدا کنند، آلبوم‌های اصلی برای آنها باز خواهد شد. آلبوم اسکناس‌های قدیمی معمولا برای کلکسیونرهای شناخته‌شده باز می‌شود و احتمال اینکه معامله واقعی بین خریدار و فروشنده صورت بگیرد بالا می‌رود.
در کمین اسکناس‌های خاص
قانونی که هنگام خرید و فروش سکه در بازار حاکم است در مورد اسکناس‌های قدیمی و خاص هم از سوی فروشنده‌ها به‌کار گرفته می‌شود؛ قانونی که یک قاعده کلی در بازار خرید و فروش پول‌های قدیمی است و براساس آن، اگر اسکناس‌ها شماره سریال داشته باشند قیمت آنها هم گزاف‌تر خواهد بود. در صفحات آلبوم مجموعه‌داران اسکناس، تمام اسکناس‌ها به‌صورت جفت جمع‌آوری شده و به همین صورت به نمایش درآمده است. این کار یک اصل مهم در بازار مجموعه‌داری اسکناس محسوب می‌شود و تمام افراد فعال و متخصص در این زمینه آلبوم خود را جفتی که معروف به جفت بانکی است جمع‌آوری می‌کنند. در بازار خرید و فروش پول‌های قدیمی، اسکناس‌های دوران ناصرالدین‌شاه اصالت بیشتری دارند و طبیعی است که به واسطه قدمتی که دارند با قیمت گزاف‌تری خرید و فروش می‌شوند. این نوع اسکناس‌ها در خیابان منوچهری کمتر دیده می‌شوند اما همیشه مشتریان زیادی دارند و کلکسیونرها با توجه به کیفیت و تک‌بودن اسکناس‌های دوره ناصری، سر کیسه را شل می‌کنند. برای کلکسیونر پول‌های قدیمی خیلی مهم است که یک جفت اسکناس دوره ناصری را در مجموعه‌اش داشته باشد چراکه کلکسیون آنها بدون این نوع اسکناس‌ها ارزش و اصالت زیادی ندارد. اسکناس‌های دوره ناصری در کنار اسکناس هزار تومانی دوره محمدرضا پهلوی که به اسکناس هزار دلاری معروف شده جزو پول‌های کمیاب بازار به شمار می‌رود و فروشنده‌ها و کلکسیونرها با وسواس خاصی از آنها مراقب می‌کنند.
مهمان‌های ناخوانده
در کنار خرید و فروش آلبوم پول‌های قدیمی که قیمت برخی از آنها با قیمت یک واحد آپارتمان در تهران برابری می‌کند و از عجایب بازار است، اسکناس‌ها و سکه‌های قدیمی کشورهای دیگر هم در خیابان منوچهری خرید و فروش می‌شود. این نوع پول‌ها که برخی از آنها جنبه تزیینی دارند و برای تزیین ویترین از آنها استفاده می‌کنند به کشورهایی مربوط می‌شوند که تاجران آنها در سال‌های دور از خاک ایران عبور می‌کردند و در ازای خرید فرش و دیگر کالاهای مرغوب ایرانی، به تاجران ایرانی پیشکش می‌کردند. از این‌رو این سکه‌ها را می‌توان مهمان ناخوانده خیابان منوچهری دانست که در مقایسه با اسکناس‌های خاص و قدیمی ایرانی مشتریان کمتری دارند. این اسکناس‌ها بیشتر به کشورهایی همچون شوروی سابق، هندوستان و برخی کشورهای اروپایی مثل ترکیه تعلق دارند. اسکناس‌های خارجی که عمر برخی از آنها به بیش از یک قرن می‌رسد کیفیت چندانی ندارند و مشتری‌ها معمولا از دست‌زدن به آنها منع می‌شوند، چراکه با گذشت سال‌های طولانی دچار پوسیدگی شده‌اند و در معرض انقراض قرار گرفته‌اند.
