فتح‌الله مجتبایی در گفتوگو با همشهری از جایزه‌ای که به نام اوست، می‌گوید
پژوهش در میراث گذشته برای حال و آینده
برگزیدگان نهمین دوره جایزه فتح‌الله مجتبایی معرفی شدند
مرتضی کاردر- روزنامه‌نگار
اتفاق فرخنده‌ای است که در زمان حیات یک شخصیت فرهنگی جایزه‌ای به نام او برگزار می‌شود. دانشجویان و پژوهشگران جوان‌تری که در مسیر او گام نهاده‌اند، انتخاب می‌شوند تا شاید شخصیت‌های آینده فرهنگی ادبی ایران باشند. جایزه رضا داوری اردکانی و جایزه فتح‌الله مجتبایی از این جمله است؛ 2جایزه‌ای که به همت مرکز فرهنگی شهر کتاب برگزار می‌شود و اولی به رساله‌ها و پژوهش‌ها و پایان‌نامه‌های برتر فلسفی تعلق می‌گیرد و دومی به بهترین پژوهش‌های حوزه «عرفان و ادیان» و «زبان و ادبیات فارسی».
عصر دیروز نهمین دوره جایزه فتح‌الله مجتبایی برگزار شد و داوران جایزه شامل فتح‌الله مجتبایی، ضیاء موحد، حسین معصومی‌همدانی، شهرام پازوکی، مسعود جعفری جزی ومحمدرضا عدلی به دبیری علی‌اصغر محمدخانی، برگزیدگان جایزه را معرفی کردند. فرصتی دست داد تا چند دقیقه‌ای با فتح‌الله مجتبایی گفتوگو کنیم؛ شخصیتی که یکی از نوادر روزگار بوده و گفتوگو با ایشان برای هر رسانه‌ای غنیمت است.
اگر بخواهید ارزیابی‌ای از 9دوره جایزه مجتبایی به‌دست دهید، کارها از ابتدا تا امروز چقدر تغییر کرده و در هر دوره چه کارهای تازه‌ای به دبیرخانه جایزه رسیده و جای چه چیزهایی در میان پژوهش‌ها خالی است؟
سال نخستی که جایزه را شروع کردیم چند رساله بیشتر به‌دست ما نرسید. اما شمار رساله‌ها سال به سال بیشتر شد. امسال بیشتر از 40رساله داوری شده است. هم کمیت رساله‌ها بیشتر شده و هم کیفیت آنها ارتقا پیدا کرده است. حالا کارها هر سال سبک و سنگین دارد، اما دست‌کم 30،20 درصد از این رساله‌ها رساله‌های خوبی است. فکر می‌کنم اگر جایزه ادامه پیدا کند، هر سال شاهد کارهای بهتری خواهیم بود که به پژوهش در میراث گذشته ما می‌پردازد.
آنچه در جایزه بررسی می‌شود، بیشتر ناظر به ادبیات گذشته است. اما رساله‌ها کمتر به ادبیات معاصر می‌پردازند. فکر می‌کنید چرا اقبال به ادبیات معاصر در پژوهش‌ها و پایان‌نامه‌ها کمتر است؟
در هر دوره‌ای موضوعاتی به‌عنوان موضوع روز مطرح می‌شود، اما به مرور زمان فراموش می‌شود. مثلاً در سال‌های جوانی من در دهه 20شمسی موضوعاتی مطرح بودند که الان اصلاً یاد کسی نمی‌آید. هر موضوعی امکان طرح و راه یافتن را به پژوهش‌ها و رساله‌ها ندارد. زمان باید بگذرد تا موضوعات بخشی از میراث فرهنگی ما بشوند. پژوهشگران باید سراغ موضوعاتی بروندکه می‌مانند. ما بیشتر موضوعاتی را مدنظر قرار می‌دهیم که بخشی از میراث تاریخی ما هستند.
شما از کسانی هستید که «فن شعر ارسطو» را به فارسی برگردانده. یکی از حوزه‌هایی که ما همیشه در آن ضعف داشته‌ایم نظریه شعر است و تبیین شعر براساس نظریه‌های جدید. چقدر در انتخاب برگزیده‌ها به این حوزه توجه شده است؟
این‌طور نبوده که بی‌توجه باشیم. مثلاً امسال در میان برگزیده‌ها کاری درباره عارف قزوینی داشته‌ایم، در عین حال رساله‌ای داشتیم درباره خاقانی و رساله‌ای هم درباره سعدی که هر 3 رساله‌های بسیار خوبی است. اما کارهایی که به‌عنوان نقد و نظریه انجام می‌شود، چه کارهایی که ناظر به میراث گذشته است، چه کارهایی که براساس نظریه‌های امروزی‌تر است، حتماً باید رویکرد تازه و متفاوتی داشته باشند تا بتوانند در میان برگزیدگان قرار بگیرند. خیلی از کارها تکرار مکررات است و حرف تازه‌ای ندارد.
یکی از مسائل رساله‌ها و پایان‌نامه‌ها این است که قابلیت عمومی شدن ندارند و مخاطبان اندکی سراغ آنها می‌روند. چقدر برای عمومی کردن میراث گذشته و ارائه پژوهش‌هایی که عموم مخاطبان بتوانند آنها را بخوانند، تلاش کرده‌اید؟
ما ناشر نیستیم که ببینیم چه کارهایی در بازار خریدار دارد و چه اثری نمی‌تواند مخاطبان زیادی را جلب کند. شاید آثاری خیلی خوب باشد و در بازار خریدار داشته باشد یا به شخصیت‌ها و موضوعات روز بپردازد اما از نظر ما کیفیت لازم را نداشته باشد. آنچه برای ما اهمیت دارد، تبیین میراث گذشته و حیات فرهنگی ایران است که می‌تواند سرمشق دانشجویان و پژوهشگران آینده شود.
شما از معدود کسانی هستید که در زمان حیاتشان جایزه‌ای به نام آنها برگزار می‌شود. فکر می‌کنید چه شخصیت‌های دیگری هستند که شایسته است جایزه‌ای به نام آنها برگزار شود؟
زمانی در میان شخصیت‌های فرهنگی ملک‌الشعرای بهار بود، یا بدیع‌الزمان فروزانفر و جلال‌الدین همایی بودند اما امروز آن شخصیت‌ها دیگر نیستند. از میان شخصیت‌های متأخر به‌نظرم باید جایزه‌ای به نام داریوش شایگان برگزار شود. جایزه ابوالحسن نجفی اقدام شایسته‌ای بود. به‌نظرم جایزه‌ای برای نجف دریابندری نیز برگزار شود. دریابندری مترجم درجه یکی است که سال‌ها کار کرده و الان زمینگیر شده است. باید کسی پیدا شود و جایزه‌ای به نام این دو نفر برگزار کند.
برگزیده‌ها
«تصحیح دیوان عارف قزوینی و تحقیق در احوال وی» نوشته سعید پورعظیمی
«مسیح‌شناسی در سنت مسیحی و اسلامی با تأکید بر آرای رودولف بولتمان و مولانا جلال‌الدین بلخی» نوشته محمد صبائی
شایسته تقدیر
«زیبایی‌شناسی تکرار در غزل سعدی» نوشته زیبا اشراقی
«تصویرگری خاقانی در قصاید، تأثیرات و تأثرات تا پایان سده ششم قمری» نوشته سیدمحسن حسینی‌وردنجانی
«تحقیق در کانون ادبی هرات با تکیه بر تصحیح انتقادی لطایف‌نامه فخری هروی» نوشته هادی بیدکی
