منابع آب
گردشگری آبی؛ به نام توسعه به کام سدسازی
کارشناسان محیط‌زیست معتقدند در پس طرح گردشگری آبی، توسعه سدسازی قرار دارد فاطمه ظفرنژاد، پژوهشگر آب: ایران خشک و کم‌آب مکان مناسبی برای طرح‌های گردشگری آبی نیست محمد درویش: کارنامه خوبی از اجرای دقیق ملاحظات زیست‌محیطی در اجرای پروژه‌های توسعه‌ای نداریم
الهام مصدقی‌راد- خبر‌نگار
نوبت به گردشگری آبی رسیده است! طرحی که با تفاهمنامه‌ای میان وزارتخانه میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی و وزارت نیرو در چندماه گذشته به امضا رسید.
بخشی از فعالیت‌های مطالعاتی این طرح اکنون آغاز شده و حالا خبر رسیده که بهره‌مندی از ظرفیت گردشگری 190سد کشور به کمک بخش خصوصی و سرمایه‌گذاران در دستور کار است.
براساس این طرح قرار است سرمایه‌گذاران خصوصی با سرمایه‌گذاری در کنار سدها، گردشگران را به حضور در این مناطق و بهره‌مندی از جاذبه‌های آبی ایجاد شده ترغیب کنند. کارشناسان محیط‌زیست این تفاهمنامه و برنامه اعلام شده برای توسعه گردشکری آبی را برابر با افزایش فشار بر محیط‌زیست و شکننده‌تر شدن اکوسیستم دانسته و معتقدند داستان‌های دیگری می‌تواند در پس این طرح قرار داشته باشد.
بسیاری از متخصصان محیط‌زیست معتقدند احداث سدها تأثیرات مخربی بر محیط‌زیست و اکوسیستم منطقه می‌گذارد. به گفته آنها، از مراحل احداث و فعالیت‌های عمرانی و تخریب محیط‌زیست در مراحل ساخت سد تا نتایج منفی که بعد از بهره‌برداری از سدها ایجاد می‌شود نتیجه اثرات تخریبی سدسازی است. برخی دیگر از کارشناسان عقیده دارند سدها خود عامل بسیاری از تخریب‌های سنگین در سیلاب‌ها هستند.
وقتی پای سرمایه‌گذار باز می‌شود
وزارت نیرو اعلام کرده است که از میان 190سد کشور که دارای مهندسی خاص و ظرفیت گردشگری هستند 4سد سردشت، کارون 4، گتوند و داریان به‌عنوان اولویت‌های مطالعات گردشگری آبی درنظر گرفته شده‌اند. اما فاطمه ظفرنژاد، پژوهشگر حوزه آب، سدها و سازه‌های آبی جدید را یکی از عوامل تخریب محیط‌زیست می‌داند و معتقد است: با احداث سدها، حقابه هزاران ساله کشاورزان نادیده گرفته شد و آنها را متضرر ساخت. او با طرح این سؤال که چطور در کشور خشک کم‌آب با اکوسیستم بسیار شکننده ایران، مبحث گردشگری آبی مطرح می‌شود، به همشهری گفت: «عمده سدهای مطرح شده در طرح گردشگری آبی، محل تامین آب شرب هستند. با احداث تاسیسات گردشگری همچون اقامتگاه و رستوران و... نیز فاضلاب و پسماند وارد آب سد می‌شود و آلودگی‌های زیادی ایجاد می‌کند.»
به گفته او، حتی اگر فاضلاب را از آب پشت سد دور کنند باز هم دچار نشت می‌شود و با ورود به آب سدها آلودگی‌های بسیاری برجای می‌گذارد. افزایش حضور گردشگران میزان دی اکسید کربن را نیز بالا می‌برد و اندک گونه‌های جانوری و گیاهی موجود در حاشیه سدها نیز از بین می‌روند؛ گونه‌هایی که پیش از این نیز در زمان ساخت سد، زیستگاه‌شان چند تکه و در معرض آسیب قرار گرفته بودند. او ضمن تأکید بر بهره‌مندی از جاذبه‌های متعدد در حوزه گردشگری تاریخی، فرهنگی، طبیعی و... موجود در کشور، این طرح را به‌دلیل وجود عامل سوم یا همان سرمایه‌گذار، همراه با تهدیدات بسیار خواند و گفت: «با اجرای این طرح، سرمایه‌گذار هم باید در مورد بهره‌برداری سد نظر دهد. سد باید پر آب باشد تا قایق‌هایش کار کنند و منظر آبی سد نیز، امکان جذب گردشگر به منطقه را داشته باشد. همین مسئله نیز رهاسازی آب سدها را تحت‌تأثیر تصمیم سرمایه‌گذار قرار می‌دهد که تأثیر منفی خواهد داشت.»
کارنامه خوبی در اجرای ملاحظات زیست‌محیطی نداریم
بسیاری از کارشناسان عقیده دارند که نمی‌توان در مقابل توسعه ایستاد و باید مسیر توسعه را هموار کرد. اما شرط لازم برای آن، مطالعات دقیق محیط‌زیستی و اجرای درست و تمام این ملاحظات است تا پروژه‌های توسعه‌ای با کمترین میزان خسارت بر محیط‌زیست و طبیعت اجرا شوند. بسیاری از کشورهای دنیا نیز پروژه‌های متعدد و توسعه‌ای خود را با همین رویکرد دنبال کردند و علاوه بر تحقق توسعه، حفظ محیط‌زیست را نیز در دستور کار قرار دادند. محمد درویش، عضو کرسی محیط‌زیست یونسکو در تهران و فعال محیط‌زیست با اشاره به‌وجود طرح‌های گردشگری آبی در جهان بر همین نکته تأکید می‌کند و می‌گوید: «در این طرح‌ها مطالعات زیست‌محیطی به درستی انجام و در نهایت اجرا می‌شود. به‌عنوان مثال نوع سیستم فاضلاب در کنار سازه‌های آبی و رعایت فاصله استاندارد آنها، استفاده نکردن از قایق‌های موتوری به‌منظور عدم‌ورود گازوئیل به آب و جلوگیری از آلوده نساختن آن از موضوعاتی است که کشورهای دیگر در بهره‌مندی از منابع آبی به آنها پایبند هستند. پس می‌توان با تأکید بر حفاظت از محیط‌زیست، مسیر توسعه اقتصادی و گردشگری را هم پیمود. اما مسئله این است که متأسفانه در ایران، کارنامه مطلوبی در مطالعات درست و یا اجرای دقیق مطالعات زیست‌محیطی در چنین پروژه‌هایی وجود ندارد.»
به گفته این کارشناس محیط‌زیست، گسترش میدان نفتی دشت آزادگان، بارزترین نمونه در این موضوع است. سازمان حفاظت محیط‌زیست در دولت هشتم به شرط اجرای 7بند، با این طرح موافقت کرد، وزارت نفت نیز این شروط را پذیرفت تا تالاب هورالعظیم تحت‌تأثیر قرار نگیرد. اما در نهایت هیچ‌کدام از بندهای اعلام‌شده اجرایی نشدند و منجر به واکنش سازمان حفاظت محیط‌زیست شد.
نگرانی از هدف پنهان
جدای از پیامدهای منفی محیط‌زیستی و نبود مطالعات دقیق محیط‌زیستی در طرح‌های توسعه در کشور که عمدتا به‌دلیل وجود نگاه جانبدارانه در مشاوران محیط‌زیستی پروژه‌های توسعه‌ای رخ می‌دهد، نگرانی دیگری هم از طرح توسعه گردشگری آبی در سدهای ایران وجود دارد. بهره‌مندی از ظرفیت گردشگری سدهای کشور، بهانه خوبی برای سدسازان است تا بتوانند با پوشش رونق گردشگری سرمایه و اعتبارات بیشتری برای توسعه سدسازی در کشور به سمت خود هدایت کنند.
فاطمه ظفرنژاد، پژوهشگر حوزه آب که از این مسئله به‌عنوان «هدف پنهان» در طرح توسعه گردشگری آبی در سدها نام می‌برد به سیلاب بهاری امسال اشاره می‌کند و انتقادات زیادی را به مدیریت سدهای کشور وارد می‌داند. اما درست بعد از همان سیلاب، وزارت نیرو و برخی مدیران آن وزارتخانه تأکید داشتند که اگر سدها نبودند، سیلاب سنگین‌تر می‌شد. این جمله اوایل پاییز امسال نیز بارها از سوی وزارت نیرو عنوان شده و مقامات آن وزارتخانه اعلام کرده‌اند که اگر بر تعداد سدهای کشور که هم‌اکنون عدد 600 را رد کرده است افزوده شود، به‌طور حتم از وقوع سیلاب‌ها کاسته می‌شود. اما دلایل کارشناسان محیط‌زیست همواره مغایر با نظر مدیران وزارت نیرو و حامیان سدسازی است. محمد درویش با اشاره به همین اظهارات می‌گوید: «طرح توسعه گردشگری آبی در سدها نباید چراغ سبز توسعه سدسازی در کشور باشد.»
در همینه زمینه :
