کالبدشکافی یک سقوط

تحقیقات برای مشخص شدن علت سقوط هواپیمای مسافربری اوکراینی در حوالی پرند تهران در حالی ادامه دارد که همزمان خانواده‌های قربانیان با مراجعه به پزشکی قانونی و انجام آزمایش در انتظارند تا با شناسایی بقایای اجساد عزیزان‌شان و تحویل گرفتن آنها، مراسم خاکسپاری قربانیان را انجام دهند. هواپیمای بوئینگ737 متعلق به خطوط هواپیمایی اوکراین که صبح چهارشنبه فرودگاه امام خمینی (ره) را به مقصد کی‌یف ترک و لحظاتی بعد در حوالی پرند سقوط کرد، حامل 147مسافر ایرانی و 29مسافر و خدمه خارجی بود که ماجرای مرگ هرکدام از این افراد داستانی است دردناک که دل هر شنونده‌ای را به درد می‌آورد.
برخی از مسافران، دانشجویانی بودند که در دانشگاه‌های کانادا و اوکراین در حال ادامه تحصیل بودند و پس از تعطیلات ژانویه قصد بازگشت به دانشگاه‌هایشان را داشتند که هرگز به مقصد نرسیدند. 16نفر از آنها دانش‌آموختگان دانشگاه صنعتی شریف و بقیه نیز از دیگر دانشگاه‌هایی همچون دانشگاه صنعتی‌ امیرکبیر بودند که در این سانحه جان باختند.
روز گذشته مدیرکل روابط عمومی و امور بین‌الملل سازمان پزشکی قانونی کشور از گرفتن نمونه از ۱۱۵نفر از بستگان جانباختگان سانحه سقوط هواپیمای اوکراینی در تهران خبر داد و گفت: از روز چهارشنبه با انتقال اجساد جانباختگان این سانحه هوایی فرایند استخراج پروفایل‌های ژنتیک از آنان آغاز شده است و این اقدامات همچنان ادامه دارد اما تا‌کنون هویت هیچ‌یک از اجساد شناسایی نشده است چرا که آزمایش‌هایی که باید انجام شود، زمان‌بر است و باید مراحل مختلفی را طی کند. به گفته حامد نائیجی، تا پیش از ظهر دیروز از ۱۱۵نفر از بستگان قربانیان در مرکز پزشکی قانونی استان تهران نمونه اخذ شده و برخی نفرات نیز باقی‌مانده که لازم است زودتر برای اخذ نمونه اقدام کنند.
از سوی دیگر استخراج و خواندن اطلاعات جعبه‌های سیاه هواپیما آغاز شده و به گفته سخنگوی سازمان هواپیمایی کشوری، با ورود تیم اوکراینی جهت بررسی سانحه سقوط هواپیمای بوئینگ، این تیم در حال شروع به‌کار برای بررسی جعبه سیاه هستند.
در همین حال، روز گذشته تصاویری منتشر شد که نشان می‌داد در ایران و کانادا، دوستان و آشنایان قربانیان با برگزاری مراسم و روشن کردن شمع  اقدام به برگزاری مراسم یادبود کرده‌اند و صحنه‌هایی دردناک را به‌وجود آورده بود که در شبکه‌های اجتماعی دست به‌دست می‌شد. 
حالا اما سؤالی که ذهن بسیاری از مردم را درگیر کرده، علت سقوط این هواپیماست. هر چند روز چهارشنبه و ساعاتی پس از حادثه اعلام شد که علت سقوط نقص فنی بوده، اما آیا می‌توان با این سرعت علت سقوط هواپیما را مشخص کرد؟ در این گزارش شهاب محمدی، کارشناس فنی هواپیما همه روندی را که هنگام بررسی یک سانحه هوایی و رمزگشایی از آن انجام می‌شود توضیح می‌دهد.


اظهارنظرهای عجولانه

در کشور ما معمولا بعد از وقوع حادثه افراد مختلف و غیرمتخصص براساس حدس و گمان دلایلی را برای وقوع حادثه اعلام می‌کنند اما در کشورهای دیگر معمولا همه در انتظار گزارش‌های کارشناسی می‌مانند. در آنجا علاوه بر کارگروه‌های تخصصی، گروه‌های مستقلی نیز برای بررسی سوانح وجود دارد که گزارش های‌شان را نه براساس حدسیات که براساس اطلاعات FDR و CVR و همچنین بررسی جزئیات صحنه و لاشه هواپیما و آنالیز باقیمانده آن اعلام می‌کنند. در این بین گاهی افرادی خبره با استفاده از تجربه می‌توانند علت سانحه را مشخص کنند.


1
عوامل وقوع سوانح هوایی
1ـ خطای انسانی مثل: اشتباه خلبان، سکته، مصرف مواد‌مخدریا مشروبات الکلی، خواب آلودگی یا...
2ـ خرابی ماشین‌ها مثل: ‌نقص در سیستم‌های مختلف هواپیما 
3ـ عوامل محیطی: فوران آتشفشان، زلزله، تندباد و...
4ـ علت‌های ناشناخته که درصد ناچیزی را به‌خود اختصاص می‌دهند. مثل هواپیمای مالزی که هیچ وقت علت سقوط آن مشخص نشد.


2
قوانین بررسی سوانح هوایی
ایران ازجمله اعضای سازمان هواپیمایی جهانی به نام ایکائو است که باید از دستورالعمل‌های این سازمان تبعیت کند که شامل 19دستورالعمل (انکس) است که انکس 13آن به بررسی سانحه یا حادثه هوایی می‌پردازد. براساس این دستورالعمل گروه‌های تخصصی به بررسی آنچه اتفاق افتاده می‌پردازند و براساس زمان‌های تعیین شده علت آن را مشخص می‌کنند. اساسا وجود انکس 13به این معنی است که احتمال دارد وسیله پرنده دچار سانحه شود و ایکائو پیش‌بینی وقوع حادثه برای همه وسیله‌های پروازی را کرده است.


3
چه کشورهایی در بررسی سانحه مشارکت می‌کنند؟
1ـ  کشور طراح هواپیما
2ـ  کشوری که هواپیما در آنجا ساخته شده است
3ـ  کشوری که هواپیما در آنجا ثبت شده 
4ـ  کشوری که از هواپیما بهره‌برداری می‌کند
5ـ  کشوری که سانحه هوایی در آنجا اتفاق افتاده است


4
کدام کشور مسئول رسیدگی به سانحه است؟

طبق قانون هر کشوری که سانحه در آنجا اتفاق بیفتد به‌عنوان متولی بررسی سانحه باید طبق انکس 13شروع به بررسی کند. ممکن است آن کشور توانایی بررسی را نداشته باشد. آن زمان می‌تواند از دیگر کشورها کمک بگیرد؛ اما حق مسلم آن کشور است که در این‌باره تصمیم‌گیری کند.


5
تکلیف کشورهایی که در هواپیما مسافر دارند
ممکن است بعد از وقوع یک سانحه مشخص شود که مثلا مسافرانی از 10کشور در هواپیما حضور داشته‌اند. در این شرایط همه این 10کشور می‌توانند از کشوری که حادثه را بررسی می‌کند گزارش بخواهند و کشور بررسی‌کننده باید آنها را هم در بررسی‌ها دخیل کند. حتی اگر تنها یک نفر از یک کشور در هواپیما حضور داشته باشد.


6
کارگروه‌های 11گانه بررسی سانحه هوایی

در جریان بررسی سانحه هوایی، کارگروه‌های 11گانه‌ای برای بررسی دقیق آنچه اتفاق افتاده تشکیل می‌شود. کارگروه‌های برای بررسی: فرودگاه، خلبان، افراد دخیل در حادثه، محل وقوع حادثه، افرادی که اجازه پرواز به هواپیما دادند، افرادی که وظیفه تعمیرات و نگهداری هواپیما را داشتند، و.... مثلا بررسی می‌شود که وضعیت روحی خلبان پیش از پرواز چطور بوده یا اینکه شاهدان در محل حادثه چه نکاتی را دیده‌اند، هواپیما بار اضافی داشته یا نه؟ خلبان دستورالعمل‌های پروازی را رعایت کرده یا نه و... اما از همه مهم‌تر کارگروه بررسی FDR که همه پارامترهای هواپیما و صداهای داخل کابین را ضبط می‌کند.


7
اسرار سانحه در FDR

FDR یکی از مهم‌ترین اجزایی است که تمامی پارامترهای هواپیما را شامل ارتفاع، سرعت، وضعیت موتورها، دمای داخل و بیرون، شرایط سوخت و... ثبت می‌کند و اگر این اطلاعات پس از وقوع سانحه قابل استحصال باشد با تحلیل آن و بررسی صداهای ضبط شده در کابین می‌توان علت وقوع حادثه را کشف کرد.


8
تحقیقات میدانی

یکی از مهم‌ترین نکاتی که در تعیین علت وقوع سوانح هوایی مؤثر است، بازدید میدانی و بررسی لاشه هواپیما‌ست. مثلا بررسی می‌شود که سر هواپیما به کدام سو است. درجه حرارت محیط، درجه حرارت روغن، میزان سوخت هواپیما، فشار روغن و... چقدر بوده است. آیا به هواپیما شوک وارد شده و ضربه‌ای به آن برخورد کرده است؟ مثلا اگر روی هوا جسمی به هواپیما اصابت کرده باشد اجزای هواپیما در شعاعی چند کیلومتر پخش می‌شود و اگر هواپیما به زمین برخورد کند اجزای آن در شعاعی کمتر و در حد چندصدمتری پخش می‌شود. از سویی برای وزن هواپیما 3پارامتر سوخت، میزان بار و تعداد مسافر وجود دارد که می‌شود هر کدام را کم یا زیاد کرد تا هواپیما به وزن مطلوب برسد.


9
وزن تقریبی هواپیما هنگام وقوع حادثه

هواپیمای بوئینگ 800-737اوکراینی که  در حدود 98میلیون دلار ارزش دارد، حدود 35تن وزن دارد. تعداد صندلی‌های آن بین 177تا 215بسته به نوع کلاس قابل تغییر است. با احتساب 176سرنشین اگر وزن هر نفر را با وزن بارش 100کیلو درنظر بگیریم هواپیما 17هزار و 900کیلو وزن داشته. علاوه بر آن این هواپیما تا 29هزار لیتر ظرفیت سوخت دارد و در نهایت می‌تواند با وزنی معادل 85هزار و 100کیلو پرواز کند.


10
گزارش سانحه
براساس قوانین بین‌المللی موجود بعد از انجام تحقیقات در کارگروه‌های 11گانه باید در نخستین فرصت گزارش اولیه که از شواهد و قراین اولیه به‌دست آمده و برداشت اولیه کارگروه‌هاست منتشر شود. در ادامه کارگروه‌ها باید ظرف مدت 180روز گزارش تکمیلی خود را ارائه کنند و ارائه گزارش نهایی سانحه می‌تواند تا 400روز به طول بینجامد.