گزارش
کتابسازی استادان
برخی از استادان دانشگاه نمره‌های پایان ترم دانشجویان را به تهیه مقاله‌ها و ترجمه‌هایی وابسته می‌کنند که بعد آن را به‌عنوان کتاب به نام خودشان به چاپ می رسانند
مهدیه تقوی راد ـ خبرنگار
«کتابسازی» چند سالی است که در دانشگاه‌های کشور به رویه‌ای عادی تبدیل شده است و نتیجه آن انتشار صدها کتاب ترجمه و حتی تالیفی به نام بخشی از استادانی است که به‌عنوان کار کلاسی به دانشجویانشان ترجمه مقالات و انجام تحقیقاتی را پیشنهاد می‌دهند و در نهایت حاصل را به نام خود منتشر می‌کنند. اما سهم دانشجو در این میان تنها چند نمره برای امتحان پایان ترم است و در نهایت کتاب به نام استاد روی پیشخوان کتابفروشی‌ها قرار می‌گیرد و در این بین حداکثر زحمت استاد روخوانی نوشته‌های دانشجویان و نوشتن یک مقدمه است.
یحیی، دانشجوی ترم آخر کارشناسی ارشد روانشناسی است وی که مدرک زبان انگلیسی را از یکی از آموزشگاه‌های مطرح کشور گرفته، طی سال‌های تحصیلش چندین و چندبار به اساتیدش در ترجمه کتاب کمک کرده است. او می‌گوید: «ترم اول کارشناسی ارشد در کلاس زبان عمومی، استاد از دانشجویان خواست تا به‌عنوان کار کلاسی هر کدام یک مقاله را انتخاب و ترجمه کنند، دانشجویان طبق معمول اعتراض کردند که پیدا کردن مقاله سخت است و به‌علت شاغل بودن نمی‌توانند این کار را بکنند و... سرانجام استاد پیشنهاد داد که به هر دانشجویی که نمی‌تواند از اینترنت مقاله مرتبط با رشته روانشناسی پیدا کند –که تاکنون ترجمه نشده باشد – می‌تواند 10صفحه مقاله بدهد تا ترجمه کند.»
وی ادامه داد: «استاد گفت در ازای ترجمه این 10صفحه 3نمره آخر ترم برای دانشجویان منظور می‌شود، همین حرف وسوسه‌برانگیز باعث شد تا بسیاری از بچه‌ها که از قضا از درس زبان انگلیسی فراری بودند، بلافاصله پیشنهاد استاد را قبول کنند و البته چند نفر از آنها هم بعد اقرار کردند که برای ترجمه متون به دفاتر ترجمه رسمی مراجعه کرده بودند.»
به گفته یحیی، در اواخر ترم استاد به او و یک نفر دیگر از دانشجویان که ترجمه بهتری نسبت به دیگر دانشجویان داشتند، صفحات ترجمه شده دیگر دانشجویان را داده است تا حاصل نهایی کار را یکدست کنند و در نهایت مقاله ترجمه شده به‌صورت کتاب عمومی به نام خود استاد به چاپ رسید. این دانشجو در پاسخ به این سؤال که آیا استادش نامی از او هم به‌عنوان مترجم برده است و آیا پولی هم به او پرداخت کرده است با خنده می‌گوید: «در مقدمه کتاب استاد از من و دانشجوی دیگری که بخش مهمی از کار را انجام داده بودیم برای کمک در ویرایش تشکر کرده بود. اما حتی بعد از چاپ نسخه‌ای هم به‌عنوان هدیه به ما نداد، پول که جای خود دارد.»
نمره در گرو مقاله
محسن، دانشجوی ترم سوم مطالعات فرهنگی و رسانه و پدر 2پسر 8و 3ساله است. مجتبی پسر محسن امروز همراه پدر به دانشگاه آمده و سرش گرم نقاشی کردن کتابی است که از خانه آورده است. او می‌گوید: ترم دوم استاد مدیریت‌مان بعد از 2هفته که از ترم گذشت 2کار کلاسی به دانشجویان اعلام کرد، اول اینکه هرکدام از بچه‌ها باید یک موضوع از موضوعاتی که استاد اعلام کرده بود را انتخاب و در کلاس کنفرانس می‌دادند که در ازای این کنفرانس یک نمره به امتحان پایان ترم بچه‌ها اضافه می‌شد و پیشنهاد دوم هم ترجمه بخشی از یک کتاب بود.»
این دانشجو ادامه می‌دهد: «استاد به دانشجویان گفت کتابی را در دست ترجمه دارم که تاکنون به فارسی ترجمه نشده و در حال کار روی آن هستم اما چون مشغله زیادی دارم کار کند پیش می‌رود اما هرکدام از دانشجویان می‌تواند صفحاتی از کتاب را ترجمه کند و در نهایت در ازای 20صفحه ترجمه به هر دانشجو 5نمره به پایان ترم اضافه می‌شود.» محسن ادامه داد: «5نمره برای دانشجویانی که حس و حال درس خواندن ندارند اینقدر وسوسه‌انگیز هست که همه 18دانشجوی کلاس برای ترجمه اعلام آمادگی کردند و در نهایت استاد با کپی گرفتن از کتاب اصلی، ترجمه بخش‌های مختلف را به دانشجویان سپرد و در نهایت در پایان ترم کتابی را که می‌گفت فرصت ندارد روی آن کار کند، تحویل گرفت.» این دانشجو در پاسخ به این سؤال که آیا زبانش خوب است یا نه، می‌گوید: «روبه‌روی میدان انقلاب پر از دارالترجمه‌هایی است که با دریافت پول همین کارها را برای دانشجویان انجام می‌دهند.»
ترجمه از دانشجو، کتاب به نام استاد
فرناز روی نیمکت میان راهرو نشسته و مشغول وارسی مدارکی است که در پوشه سبز رنگش قرار دارد. او 2هفته قبل از پایان‌نامه‌اش در رشته علوم اجتماعی دفاع کرده و حالا برای کارهای اداری گرفتن مدرکش به دانشگاه آماده است. او می‌گوید: «هم در دوران کارشناسی و هم در کارشناسی ارشد، چندین‌بار به تعدادی از استادانش برای ترجمه کتاب، نوشتن مقاله و حتی تالیف کتاب کمک کرده است اما در هیچ‌کدام از این کتاب‌ها، مقاله‌ها و تالیف‌ها نامی از او و دیگر دوستانش ذکر نشده است و حتی استادانش به او و دیگر دانشجویان هیچ توضیحی در این‌باره نداده‌اند و او بعدا در کتابفروشی دانشگاه متوجه این کتاب‌ها شده است.»
فرناز می‌گوید: «در دوره کارشناسی، استاد روانشناسی به ما پیشنهاد داد تا در ازای 2نمره پایان ترم چندین متن انگلیسی را بدون غلط برایش ترجمه کنیم، البته تأکید کرد که اگر تعداد غلط‌های ترجمه زیاد باشد نباید به نمره پایان ترم امیدوار باشیم. ما هم که تازه از دبیرستان آمده بودیم فکر می‌کردیم می‌توانیم با این کار خودی نشان دهیم و نمره بگیریم اما نشان به آن نشان که من و 2نفر از دوستانم متن‌ها را به دفتر ترجمه رسمی بردیم و برای ترجمه‌اش هزینه کردیم اما هیچ اثری از 2نمره پایان ترممان نشد که نشد، درحالی‌که می‌دانستیم غلط‌های ترجمه نباید خیلی زیاد باشد.»
فرناز لبخند تلخی می‌زند و می‌گوید: «کتابی که ما دانشجویان حداقل هرکدام 10صفحه‌اش را ترجمه کرده بودیم، 2ترم بعد در انتشارات دانشگاه به نام استاد و بدون نام بردن از دانشجویان به فروش می‌رسید و استاد هم برای تمام کلاس‌هایش خرید این کتاب را برای دانشجویان تکلیف می‌کرد و الان 4سال است که کلی پول از آن کتاب به‌دست آورده.»
فرناز می‌گوید: «بیشتر دانشجویان به‌خاطر اینکه پیش استاد چهره خوبی از خود نشان دهند و در نمره پایان ترمشان مشکلی وجود نداشته باشد و حتی بعدها در پذیرش مقاطع بالاتر از حمایت استادها برخوردار شوند، حاضر می‌شوند به کتابسازی استادان و سوءاستفاده از ترجمه‌ها و تحقیق‌های آنها تن بدهند.»
مقاله ترجمه کن، نمره بگیر
هادی هم شاعر است و هم کارمند دفتر ریاست کل دانشگاه و حالا در تکاپوی برگزاری برنامه پیش دفاعیه‌اش است. او با خنده درباره کتابسازی استادان می‌گوید: «اینهایی که شما می‌گویی برای همه ما خاطره است. فکر می‌کنید تمام کتاب‌هایی که به نام اساتید دانشگاه است، ترجمه یاتالیف خودشان است؟ بگذریم از برخی اساتید که واقعا با تلاش و پشتکار و مطالعه کتاب تالیف یا ترجمه می‌کنند اما کافی است سری به مراکز دارالترجمه بزنید و ببینید چقدر مقالات بی‌سر و ته را دانشجویان به این مراکز می‌برند تا برایشان ترجمه شود، مقالاتی که ابتدا و انتهایش معلوم نیست، چراکه هرچند صفحه آن به یک دانشجو برای ترجمه داده شده و در نهایت با کنار هم قرار دادن صفحات این مقاله‌ها کتابی از انتشارات دانشگاه‌ها سر در می‌آورد که حاصل تلاش دانشجویان است نه استادشان اما تنها نام استاد در پایین کتاب می‌درخشد.»
هادی می‌گوید: «پیشنهاد نمره برای هر دانشجویی وسوسه‌برانگیز است، خاصه اینکه دانشجو شاغل هم باشد. بنابراین استادان برای نوشتن مقاله‌های شخصی و افزایش رتبه علمی خود از این شرایط دانشجویان سوءاستفاده می‌کنند. البته این موضوع یک چرخه معیوب است؛ زیرا بخش مهمی از دانشجویان هم کار را خودشان انجام نمی‌دهند و در نهایت همین مراکزی که تبلیغ نوشتن مقاله، پایان‌نامه و... را می‌کنند، زحمت کار را می‌کشند؛ همان‌هایی که همه، آنها را به سرقت علمی و... محکوم می‌کنند اما به‌نظر من که این خانه از پای‌بست ویران است.»
یکی از دانشجویان می‌گوید: بیشتر دانشجویان به‌خاطر اینکه پیش استاد چهره خوبی از خود نشان دهند و در نمره پایان ترمشان مشکلی وجود نداشته باشد و حتی بعدها در پذیرش مقاطع بالاتر از حمایت استادها برخوردار شوند، حاضر می‌شوند به کتابسازی استادان و سوءاستفاده از ترجمه‌ها و تحقیق‌های آنها تن بدهند
مکث
کتابسازی، مصداق سرقت علمی است
سخنگوی کمیسیون آموزش و تحقیقات مجلس با اشاره به اینکه این موضوع به نوعی سرقت علمی است و باید به‌طور جدی با آن برخورد شود، به همشهری می‌گوید: قانون مقابله با تخلفات علمی یکی از مهم‌ترین اقداماتی است که در مجلس دهم بررسی شده و به دانشگاه‌ها هم ابلاغ شده است و این موضوع هم از مصداق‌های سرقت علمی است.
میرحمایت میرزاده، ادامه داد: براساس این قانون چنانچه تخلفاتی در زمینه تولید علم صورت گیرد که این تخلف منجر به ارتقای درجه علمی و یا اخذ مدرک شود بعد از فاش‌شدن آن، فرد مشمول تنزل رتبه و مقام و مدرک می‌شود و حتی ممکن است در مواردی کار به جریمه یا اخراج وی از محیط‌های علمی منتهی شود که می‌تواند هم شامل حال استادان شوند و هم دانشجویان.»
وی ادامه داد:متأسفانه در برخی موارد شاهد این هستیم که تعداد کتاب‌ها، مقاله‌ها و پایان‌نامه‌هایی که یک استاد دانشگاه در آنها دخیل بوده و در رزومه‌اش منتشر شده، به قدری غیرواقعی است که آن فرد حتی اگر 24ساعته هم مشغول مقاله‌نویسی و تالیف کتاب باشد باز هم نمی‌تواند این مقدار کتاب و مقاله را تالیف کرده باشد و یا استاد راهنما و مشاور این تعداد پایان‌نامه باشد. همین نشان‌دهنده این است که در این فرایند اشکالی وجود دارد که باید به آن رسیدگی شود. متأسفانه در بسیاری از موارد می‌بینیم که استادان بخش‌های مختلف کار کتاب‌ها و مقالاتش را به دانشجویان واگذار می‌کنند و در نهایت حاصل کار را به نام خود به چاپ می‌رسانند که این موضوع حتما از مصداق‌های تخلف علمی است که متأسفانه بسیار رخ می‌دهد.»
سخنگوی کمیسیون آموزش و تحقیقات مجلس در ادامه می‌گوید: نظارت بر تخلفات علمی که در محیط‌های دانشگاهی انجام می‌شود بسیار مهم است، وزارت ارشاد باید قبل از اجازه چاپ به کتاب‌ها بر این موضوع نظارت داشته باشد که این کتاب جزو کتاب‌سازی‌‌ها و کتاب‌دزدی نباشد که هرچند صفحه آن از سوی یک دانشجو یا یک فرد انجام شده باشد و در نهایت به نام فرد دیگری منتشر شود. وزارت علوم هم باید به این مسئله ورود پیدا کند که چگونه برخی از اساتید در مدت محدود موفق به تالیف یا ترجمه کتاب‌های چند صدصفحه‌ای می‌شوند و باید نظارت شود که آیا در این میان از دانشجویان کمک خواسته شده یا نه؟ و در ازای این کمک دانشجویی چه چیزی عاید دانشجو شده است؟
وی با بیان اینکه باید به تالیف کتاب‌هایی که دانشجویان وظیفه ترجمه یا جمع‌آوری داده‌های آن را بر عهده دارند، نظارت شود، گفت: موضوع کتابسازی در مراکز آموزش عالی درد بی‌درمانی است که متأسفانه سالیان سال است که وزارت علوم و بخشی از استادان به آن دچار شده‌اند و برای برخی از استادان به منبع درآمد تبدیل شده است.
میرزاده می‌گوید: متأسفانه آنچه امروز در مراکز آموزش عالی کشور شاهد آن هستیم، این است که به کارهای علمی به‌عنوان منبع درآمد نگاه می‌شود درحالی‌که در هیچ کجای دنیا کارهای علمی منبع درآمد برای افراد نیست و به‌عنوان رسالتی برای فرد تلقی می‌شود که براساس آن می‌خواهد با این اقدام به پیشبرد کشورش کمک کند.
وی ادامه داد: متأسفانه در سال‌های اخیر در حالی شاهد کتابسازی در برخی مراکز دانشگاهی بوده‌ایم که پیشینه علمی کشورمان نشان‌دهنده این است که دانشمندانمان در گذشته و در طول عمر خود به تعداد انگشت‌شمار کتاب داشتند اما اکنون افرادی در مراکز آموزش عالی در حال فعالیت هستند که با درجه استادی چندصد مقاله و چند ده کتاب دارند و مشخص نیست سهم آنها در ترجمه و یا تالیف این مقاله‌ها چقدر بوده و چه تعداد دانشجو برای ترجمه و جمع‌آوری مقالات به آنها کمک کرده‌اند، دانشجویانی که در نهایت هیچ اسم و رسمی از آنها در مقالات و کتاب‌ها دیده نمی‌شود.
سخنگوی کمیسیون آموزش و تحقیقات مجلس گفت: کتابسازی در مراکز آموزش عالی در‌شان کشور، نظام و مراکز آموزشی ما نیست و دانشگاه‌ها و اساتید باید با مقابله با این اقدامات از حیثیت علمی خود دفاع کنند چراکه با این اقدامات در روز روشن شاهد دزدی علمی در مراکز آموزش عالی هستیم و نظارت کافی هم بر این مسئله صورت نمی‌گیرد.
مکث
جلوی سرقت‌های علمی باید گرفته شود
یک استاد دانشگاه نیز با اشاره به اینکه برخی اساتید در روز روشن سرقت علمی انجام می‌دهند، گفت: اینکه برخی اساتید از دانشجویان می‌خواهند تا مقالاتی را برای آنها ترجمه و یا جمع‌آوری کنند و در نهایت این مقالات را در کتابی به نام خود به چاپ می‌رسانند، سرقت علمی است و باید جلوی این اقدام ناشایست در مراکز آموزش عالی کشورمان گرفته شود.
امیر هوشنگ مهریار گفت: این اقدام برخی اساتید در حالی روی می‌دهد که متأسفانه شاهد هستیم وزارت علوم نیز چشم خود را روی این کار می‌بندد و حتی قانون مقابله با تخلفات علمی نیز هنوز نتوانسته جلوی این اقدامات غیرقانونی را در مراکز آموزش عالی بگیرد.
وی ادامه داد: ما درکشورمان قانون‌های مترقی زیادی داریم که با رعایت آنها می‌توانیم جلوی بسیاری از کم‌کاری‌ها و تخلفات را در جامعه بگیریم. قانون مقابله با تخلفات علمی از همین موارد است و باید اگر نقص‌هایی هم دارد این نقص‌ها برطرف شود. درحالی‌که ممکن است در اجرای این قانون هم همانند دیگر قوانین شاهد برخی پارتی‌بازی‌ها باشیم به‌گونه‌ای که این قانون درخصوص برخی اساتید اجرا و درخصوص تخلف برخی دیگر اغماض شود. جامعه اساتید نیز باید در میان خود اساتیدی که تخلف علمی انجام می‌دهند را طرد کند تا حیثیت مراکز آموزش عالی کشور لکه‌دار نشود.
مهریار گفت: اما نیمه پر لیوان را هم باید ببینیم، در برخی موارد استاد با کمک دانشجویان مقالاتی را ترجمه کرده و به‌صورت کتاب منتشر می‌کند که در نهایت هم اسامی دانشجویانی که در این کار به وی کمک کرده‌اند را در کتاب می‌آورد اما اینکه کتابی که با کمک دانشجویان تهیه می‌شود فقط به نام استاد چاپ شود دزدی علمی است و باید با آن مقابله شود.