2019؛ سال اعتراض
محمدامین خرمی ـ خبرنگار
سال 2019میلادی، جهان ما غیر از جنگ و درگیری شاهد یک موج اعتراضی کم‌سابقه بود؛ موجی که در آن مردم بازیگر اصلی بودند و خیابان‌ها را به اشغال خود در آوردند. کشورها گویی زنجیره‌وار در بستر این اعتراض‌ها به هم گره خورده باشند، یکی پس از دیگری شاهد تظاهرات خیابانی بودند که اغلب به درگیری با نیروهای امنیتی نیز کشیده شدند. معترضان از هنگ‌کنگ در شرقی‌ترین نقطه آسیا گرفته تا شیلی در غربی‌ترین نقطه آمریکای لاتین، یک خواسته محوری داشتند و آن «تغییر» بود: تغییر در سیاست‌های دولت‌ها، تغییر در ساختار حکومت‌ها و تغییر در صف حاکمان. اعتراض‌های سال 2019اغلب در واکنش به یک اتفاق یا تصمیم دولتی آغاز شدند اما رفته‌رفته به صحنه بروز مطالبات گسترده‌تر و انباشته جامعه تبدیل شدند؛ جامعه‌ای که خود را فراموش شده می‌داند. در اکثر کشورهایی که در سال 2019شاهد اعتراض‌های خیابانی بودند، مخالفت با تبعیض، فقر، بی‌عدالتی و فساد حکومتی کلیدواژه شعارهای مردمی بوده است. جوانان، زنان، اعضای طبقه متوسط و فرودست جامعه نیروهای پیشران اعتراض‌ها در یک سال گذشته بوده‌اند. آنها علیه دولت‌ها شورش کرده‌اند؛ دولت‌های چپ و راست، دمکراسی و استبدادی، فقیر و غنی. از آسیا، آمریکای لاتین، آفریقا و خاورمیانه گرفته تا قلب اروپا اغلب اعتراض‌های مردمی 2019همچنان ادامه دارد. از یک سو جنگ و درگیری و از سوی دیگر اعتراض‌های خشونت‌بار خیابانی، تحفه سال 2019برای سال نو میلادی است.
فرانسه: طغیان جلیقه زردها
اعتراض‌های فرانسه با تصمیم دولت برای افزایش قیمت سوخت آغاز شد. بسیاری از معترضان نگران افزایش هزینه‌های زندگی در پی افزایش قیمت بنزین و گازوئیل بودند. آنها معتقد بودند این تصمیم در نهایت بیشتر به ضرر آنهایی است که هر روز مجبورند مسیرهای طولانی به شهرهای بزرگ را برای رسیدن به محل کار خود طی کنند. معترضان ابتدا به سبک راننده‌ها جلیقه‌زرد به تن کردند و به «جلیقه‌زردها» معروف شدند. پاریس در هفته‌های ابتدایی اعتراض‌ها، به صحنه جنگ خیابانی تبدیل شد. خواسته معترضان ابتدا لغو افزایش قیمت سوخت بود، اما خیلی زود به اصلاح ساختار اقتصادی فرانسه با هدف افزایش دستمزدها و حذف نابرابری‌های اجتماعی تبدیل شد. برخی حتی استعفای امانوئل مکرون، رئیس‌جمهور را خواستند. مکرون از قدرت کنار نرفت، اما طرح دولت برای افزایش قیمت سوخت را معلق کرد. او همچنین مالیات طبقه متوسط را کاهش داد تا شاید بتواند آتش اعتراض‌ها را خاموش کند. اکنون شمار افراد شرکت‌کننده در اعتراض‌های هفتگی جلیقه‌زردها کاهش پیدا کرده، اما همچنان این اعتراض‌ها ادامه دارد.
ونزوئلا؛ دولت بحران‌زده
ونزوئلا از ناکارآمدی داخلی و فساد دولتی در کنار فشار تحریم‌های اقتصادی آمریکا رنج می‌برد و همین باعث فروپاشی اقتصاد این کشور شده است. تورم لجام‌گسیخته، فقر و بیکاری، مردم این کشور را در شرایط وخیم قرار داده است. بیش از 4میلیون نفر هم این کشور را ترک کرده‌اند. پس از انتخاب مجدد نیکلاس مادورو به ریاست‌جمهوری، خوان گوایدو، رهبر احزاب مخالف دولت، خواستار برکناری او شد و ضمن غیرقانونی خواندن دولت، خود را به جای او به‌عنوان رئیس‌جمهور موقت معرفی کرد. او که از حمایت آمریکا برخوردار است، مخالفان دولت را به خیابان‌ها فراخواند تا کاراکاس و دیگر شهرهای بزرگ به صحنه درگیری با نیروهای امنیتی تبدیل شود. بیش از 70نفر در این درگیری‌ها کشته شدند. غیراز آمریکا حدود 50کشور دیگر نیز گوایدو را به‌عنوان رئیس‌جمهور ونزوئلا پذیرفته‌اند. در مقابل، روسیه، ترکیه، ایران و کوبا حامی مادورو هستند. اعتراض‌های ونزوئلا فعلا سرکوب شده، اما همچون آتش زیر خاکستر همچنان زنده است.
الجزایر؛ کشور تحت کنترل ارتش
زمانی که عبدالعزیز بوتفلیقه اعلام کرد برای پنجمین بار قصد دارد رئیس‌جمهور شود، مردم به خیابان‌ها ریختند. او از سال 1999در قدرت باقی مانده بود. بوتفلیقه مدت‌هاست که بیمار است و معترضان معتقد بودند که او بازیچه دست سران ارتش و سیاستمداران قدرتمند شده و آنها هستند که به الجزایر حکومت می‌کنند. بوتفلیقه پس از 6هفته اعتراض از قدرت کناره‌گیری کرد. مردم اما در خیابان‌ها ماندند و خواستار انجام اصلاحات اقتصادی گسترده و برکناری سیاستمداران فاسد در دولت شدند. معترضان، انتخابات ریاست‌جمهوری را که 3هفته قبل برگزار شد تحریم کردند. آنها همچنان خواستار اصلاح ساختار دولت، برکناری مدیران فاسد و خروج کامل ارتش به‌خصوص احمد قاید صالح، رئیس ستاد مشترک ارتش از اداره کشور بودند. انتخابات برگزار شد و نامزد مورد حمایت ارتش به پیروزی رسید. 11روز بعد، اما صالح در اثر حمله قلبی درگذشت. الجزایر همچنان در تب و تاب اصلاحات ساختاری است.
لبنان؛ انقلاب واتس‌اپی
لبنانی‌ها در اعتراض به تصمیم دولت برای اخذ مالیات از تماس‌‌های تلفنی اینترنتی ازجمله از طریق واتس‌اپ به خیابان‌ها ریختند. اعتراض‌ها خیلی زود اساس ادامه کار دولت را هدف قرار داد و معترضان خواستار برکناری نخست‌وزیر و تمامی اعضای کابینه شدند. ناکارآمدی دولت در اداره کشور، فساد سیستمی و گرانی‌های افسارگسیخته دلیل اعتراض‌های مردمی بوده است. سعد حریری، نخست‌وزیر لبنان ابتدا وعده اصلاحات گسترده داد، اما در نهایت مجبور به استعفا شد. با وجود تعیین حسان دیاب به‌عنوان جانشین حریری، خیابان‌های بیروت همچنان صحنه اعتراض‌های مردمی است. آنها به کلی خواستار تغییر سیستم اداره لبنان هستند.
سودان؛ قدرت‌گیری غیرنظامیان
دولت سودان در آخرین روزهای سال 2018تصمیم گرفت یارانه سوخت و نان را کاهش دهد. در کشوری که به‌شدت تحت‌تأثیر تورم، بیکاری و فقر است، چنین اقدامی ضربه آخر به اقتصاد مردم تلقی می‌شد. وضعیت کنونی سودان نتیجه 30سال حکومت عمرالبشیر است. او اوایل بهار سال 2019در اثر اعتراض‌های مردمی و تحت فشار ارتش، از قدرت کناره‌گیری کرد، اما کشمکش بی‌سابقه‌ای برای جانشینی او به راه افتاد. یک شورای نظامی، کنترل امور را در دست گرفت اما مردم با ادامه اعتراض‌های خیابانی خواستار انتقال قدرت به غیرنظامیان شدند. در نهایت شورایی متشکل از نظامیان و غیرنظامیان تشکیل شد تا طی مدت 3سال زمینه را برای برگزاری انتخابات فراهم کنند. عبدالله حمدوک نیز به‌عنوان نخست‌وزیر تعیین شد. در کشوری که از زمان استقلال تحت کنترل نظامیان بوده، انتخاب یک چهره غیرنظامی برای اداره دولت، نقطه عطف مهمی به شمار می‌رود. طبق گزارش نهادهای حقوق بشری، بیش از 100نفر در اعتراض‌های سودان کشته شدند.
هنگ کنگ؛ طغیان علیه پکن
تصویب قانونی برای استرداد مجرمان از هنگ‌کنگ به چین، نقطه آغاز اعتراض‌های گسترده هنگ‌کنگ بود. مردم هنگ‌کنگ معتقدند این نقطه شروعی برای پایان‌دادن به آزادی نسبی است که برخلاف چین از آن برخوردار هستند. در سال 1997، زمانی که انگلیس اداره مستعمره‌اش یعنی هنگ‌کنگ را به دولت چین می‌سپارد، چینی‌ها برای این منطقه نوعی خودمختاری را پذیرفتند. با این حال، فرماندار هنگ‌کنگ را چین انتخاب می‌کند. تجمع‌های خیابانی در اعتراض به قانون استرداد آغاز شد، اما رفته‌رفته به تغییر ساختار حکومت و برگزاری انتخابات آزاد منتهی شد. دولت قانون را تعلیق کرد، اما اعتراض‌ها همچنان ادامه دارد و مردم خواستار برکناری فرماندار هستند. تاکنون بیش از 5هزار نفر دستگیر شده‌اند. این احتمال وجود دارد که چین با هدف سرکوب اعتراض‌ها و کنترل اوضاع، نیروهای ارتش را به هنگ‌کنگ اعزام کند.
شیلی؛ شورش علیه نابرابری
افزایش قیمت بلیت مترو نقطه آغاز اعتراض‌های شیلی بود. اعتراض‌ها اما به سرعت تغییر جهت داد و نابرابری فاحش در این کشور را هدف گرفت. در شیلی طبق قانون اساسی دستمزدها بسیار ناچیز است و شکاف میان فقیر و غنی روزبه‌روز در حال عمیق‌‌تر شدن است. غیراز این، بخش اعظم جامعه شیلی در زمینه تامین هزینه‌های مسکن، آموزش و بهداشت خود دچار مشکل هستند و این مسئله آنها را بیش از پیش نسبت به آینده نگران کرده است. معترضان خواستار برکناری دولت، اجرای اصلاحات اقتصادی و تغییر قانون اساسی شدند. سباستین پینرا، رئیس‌جمهور، ارتش را برای مهار معترضان به خیابان فرستاد که در درگیری‌ها بیش از 10نفر کشته و بیش از 6هزار نفر نیز دستگیر شدند. در نهایت دولت مجبور به عقب‌نشینی شد و وعده اصلاحات داد، اما مردم همچنان به فساد و نابرابری معترض هستند. مجلس با تصویب طرحی اعلام کرده سال آینده میلادی یک همه‌پرسی برای تغییر قانون اساسی برگزار خواهد کرد.
بولیوی؛ پایان اوو
اصرار اوو مورالس به ماندن در قدرت و تقلب در انتخابات باعث آغاز اعتراض‌های خیابانی شد. مورالس برخلاف قانون اساسی، در انتخابات ریاست‌جمهوری نامزد شد تا شاید بتواند برای چهارمین بار قدرت را در دست بگیرد؛ اقدامی که البته از سوی مردم بولیوی با استقبال روبه‌رو نشد. 20روز اعتراض خیابانی و پایان حمایت ارتش و نیروهای پلیس از رئیس‌جمهور بولیوی باعث شد تا اوو مورالس پس از 14سال حضور در قدرت، عطای کرسی ریاست‌جمهوری را به لقایش ببخشید تا آمریکای لاتین یکی از مهم‌ترین رهبران چپ‌گرای خود را از دست بدهد. مورالس به مکزیک گریخت و آنچه در بولیوی رخ دارد را کودتا خواند. بولیوی به یک کشور دوپاره میان مخالفان و هواداران او تبدیل شده است. از طرفی جنین آنیه‌س چاوز، رئیس سنا و رهبر مخالفان دولت، خود را به‌عنوان رئیس‌جمهور موقت معرفی کرد، اما هواداران مورالس همچنان در پایتخت و دیگر شهرها با نیروهای امنیتی درگیر هستند.
عراق؛ مردم همچنان معترض
اعتراض به ناتوانی دولت در تامین برق برخی مناطق در تابستان، بهانه‌ای برای آغاز اعتراض‌ها در عراق بود. اعتراض‌ها رفته‌رفته گسترده‌تر شد و ناکارآمدی دولت در حل مشکلات اقتصادی و بیکاری را هدف گرفت. معترضان به حکومت فاسدی اعتراض داشتند که با وجود ثروت کلان نفت، در تامین معیشت مردم ناتوان است. عراقی‌ها خواستار تغییر بنیادین نظام اداره عراق هستند. دولت با شدت زیاد، اعتراض‌ها را سرکوب کرد، اما بیش از 400نفر در درگیری‌ها کشته و هزاران نفر نیز زخمی شدند. عادل عبدالمهدی نخست‌وزیر در نهایت مجبور به کناره‌گیری از قدرت شد. گروه‌های سیاسی هنوز بر سر تعیین جانشین او به نتیجه نرسیده‌اند. شعله اعتراض‌های عراق همچنان روشن است و مردم معترض به ساختار اداره این کشور هستند.