فرمان مالچ‌پاشی در دست مجلس

زهرا رفیعی _ خبر‌نگار

هر ساله مالچ‌پاشی در مناطق مستعد گردوغبار و ماسه‌های بادی در نیمه‌دوم سال و عموما تا پایان اسفند انجام می‌شود. هم‌اکنون استان‌های مستعد گردو غبار و ماسه‌های بادی مناقصه‌های مالچ‌پاشی را برگزار می‌کنند، اما منتظرند مالچ امسال به تأیید آزمایشگاه‌های مرجع ستاد مبارزه با گردوغبار برسد. در سال‌های قبل از مصوبات مجلس و سازمان برنامه‌و‌بودجه، تنها مالچی که به‌صورت وسیع مورد استفاده قرار‌می‌گرفت، مالچ نفتی بود اما این مالچ امسال رقبای زیادی دارد که از میان آنها فقط حدود 5- 4مالچ تأییدیه آزمایشگاه‌های معتبر ستاد ملی مبارزه با گردوغبار را گرفته‌اند. مالچ نفتی نیز به‌عنوان اصلی‌ترین رقیب، کارش به استفساریه از مجلس کشیده شده است.

علی‌محمد طهماسبی، رئیس ستاد ملی مبارزه با گردوغبار در گفت‌وگو با همشهری درباره آخرین وضعیت مالچ‌پاشی در کشوری که هر ساله با شدیدترین فرسایش‌های خاک مواجه است، گفت: از میان مالچ‌هایی که برای بررسی به ستاد ملی مبارزه با گردوغبار ارسال شد، 4مالچ مرحله آزمایش زیست‌محیطی را سپری کرده و به مرحله پایلوت رسیده است. این مالچ‌ها به‌مدت حداقل یک‌سال‌و‌نیم در مساحت کم، باید به‌صورت پایلوت مورد آزمون قرار گیرد. همه مالچ‌های پیشنهادی باید از 3مرحله خود‌اظهاری، آزمایشگاهی و پایلوت عبور کنند و پس از تأیید، در منطقه به‌طور وسیع استفاده شوند. بر اساس تفاهمنامه‌ای که ستاد با معاونت علم‌و‌فناوری دارد، مالچ‌های تأیید شده در مرحله دوم به‌صورت محدود در حد 3تا 5هکتار استفاده خواهد شد. پس از یک‌سال‌و‌نیم، اگر مالچ ماندگاری داشت و در مواجهه بلندمدت با باد، باران، نور خورشید و... از بین نرفت، برای استفاده در سطوح وسیع‌تر تصمیم‌گیری خواهد شد، ولی «تاکنون هیچ مجوزی برای هیچ مالچی از هیچ نوعی صادر نشده است.» 
دبیر کارگروه فرسایش و حفاظت خاک در ستاد توسعه فناوری‌های آب، خشکسالی، فرسایش و محیط‌زیست معاونت علمی و فناوری ریاست‌جمهوری هفته گذشته با بیان اینکه ایران در زمینه فرسایش خاک رتبه‌های اول در دنیا را دارد، به ایسنا اعلام کرد که «هم‌اکنون مطالعات وسیعی در زمینه مالچ‌های زیستی و رسی که می‌تواند جایگزین مالچ‌های نفتی شود و دوستدار محیط‌زیست نیز هستند، انجام شده است ولی تاکنون 2مالچ زیستی تولید شده مورد تأیید قرار گرفته‌اند.» وی از اجرایی شدن پایلوت این دو مالچ زیستی در استان‌های سیستان‌و‌بلوچستان و اصفهان خبر داد و یادآور شد: در سطح ۲۰۰هکتار در منطقه «زهک» استان سیستان‌و‌بلوچستان اجرا شده است و روی کامل‌تر شدن این مالچ مطالعات آن ادامه دارد.
گرجی با بیان اینکه تاکنون صدها نمونه مالچ زیستی به این ستاد ارسال شده است، گفت: پایلوت‌های این مالچ‌ها اجرایی شده است که به دلایل مختلفی همچون پایداری پایین و یا دارا بودن چالش‌های زیست‌محیطی رد شده‌اند و مالچ رسی که هم‌اکنون به آن رسیده‌ایم، از ۵ سال گذشته مطالعه در این‌باره شروع شده است.
این در حالی است که به گفته علی‌محمد طهماسبی، رئیس ستاد ملی مبارزه با گردوغبار، براساس «ضابطه تعیین ارزیابی کارایی مالچ‌ها» بین 3تا 5هکتار است.

استفساریه درباره مالچ نفتی از مجلس
یکی از نمونه‌های مالچی که در ماه‌های اخیر برای آزمایش زیست‌محیطی به ستاد ملی مبارزه با گردوغبار ارسال شد، مالچ سازمان منابع طبیعی است که بر پایه نفت ساخته شده است. این سازمان معتقد است از آنجا که مالچ آنها بیش از 40سال است که در کشور استفاده می‌شود کارایی داشته و مورد تأیید پژوهشکده صنعت نفت است، بهتر است کماکان استفاده شود ولی برای تابعیت از قسمت سوم بند (ه) تبصره یک قانون بودجه، نمونه‌ای از آن را برای آزمایشگاه ستاد ملی گردوغبار ارسال کرده است. براساس این بند قانونی «11درصد اعتبار برای انجام عملیات خاکپوشی یا مالچ‌پاشی کردن سازگار با محیط‌زیست مورد تأیید سازمان ذ‌ی‌ربط در اختیار وزارت جهادکشاورزی و سازمان جنگل‌ها و منابع طبیعی قرار خواهد داشت»؛ یعنی هرگونه مالچ مورد استفاده برای تثبیت انواع خاک باید مورد تأیید سازمان محیط‌زیست باشد.

علی‌محمد طهماسبی درباره نمونه‌های مالچ سازمان منابع طبیعی گفت: مالچ آنها هم در حال طی کردن مراحل اداری است. اخیرا در مورد قانون مربوط به مالچ‌پاشی از مجلس کسب تکلیف کرده‌ایم. تناقضی در «قسمت سوم بند (ه) تبصره یک قانون بودجه وجود دارد. وقتی جواب استعلام از کمیسیون کشاورزی به دست‌مان برسد، تصمیم‌گیری خواهیم کرد. در نامه به مجلس اشاره کرده‌ایم که هیچ مالچی تأیید نشده است اما مجلس باید مسائل این مالچ نفتی را بداند و نظرش را در مورد عناوینی که به دولت تکلیف کرده‌، اعلام کند. ما می‌خواهیم شرایط را بگوییم و آنها تصمیم‌ بگیرند. در واقع نوعی استفساریه از قانون است. وی تأکید کرد: این اصلا به‌معنای این نیست که امسال را با مالچ نفتی مورد استفاده از سوی سازمان منابع طبیعی در سال‌های قبل، سرکنیم. ستاد ملی مبارزه با گردوغبار در نهایت عین ضابطه کارگروه تثبیت‌کننده‌های خاک و قانون مجلس را عمل خواهد کرد. خوشبختانه سازمان برنامه و بودجه اجرای «ضابطه تعیین ارزیابی کارایی مالچ‌ها» را برای همه دستگاه‌های اجرایی از تاریخ 99.1.1 الزام‌آور کرده است. ستاد می‌خواهد فرایندهای طی‌شده را با اعضای کمیسیون‌های عمران و کشاورزی مجلس درمیان بگذارد و در نهایت تصمیم‌گیری کند. این کار به‌معنای تأیید مالچ نفتی نیست.

    مالچ نفتی برای تپه‌های ماسه‌ای کاربرد دارد
فرهاد سرداری، مدیرکل دفتر بیابان سازمان جنگل‌ها، مراتع و آبخیزداری، در گفت‌وگو با همشهری با اشاره به اینکه نتایج آزمایشگاه مرجع ستاد ملی مبارزه با گردوغبار منتشر نشده است گفت: فرصت مالچ‌پاشی رو به انتهاست. در هفته پیش رو قرار است نتایج نهایی مالچ نفتی اعلام شود.
وی در مورد مالچی که ستاد توسعه فناوری‌های آب، خشکسالی، فرسایش و محیط‌زیست معاونت علمی و فناوری ریاست‌جمهوری از آن خبر داده است، گفت: معمولا  در کارگروه «ارزیابی تثبیت‌کنند‌ه‌های خاک به‌منظور مقابله با گردوغبار» در مورد این مسائل تصمیم‌گیری می‌شود و این دو مالچ زیستی، هنوز مطرح نشده است. مالچ آنها «رسی» است ولی تأیید زیست‌محیطی را ندارد و در برخی از دشت‌های حوالی اصفهان پاشیده شده است که منشأ گردوغبار است نه ماسه‌های بادی. آنها دنبال استفاده از این مالچ رسی در استان‌های دیگر مانند خوزستان بوده‌اند ولی به نتیجه نرسید‌ه‌اند. اصولا پایلوت‌ها نهایتا در عرصه‌های کوچک‌تر اجرا می‌شوند نه 200هکتار.
مالچی که بخواهد امسال استفاده شود، بسته به نوع بستر و منشأ بروز می‌تواند ذاتا با هم متفاوت باشد. فرهاد سرداری با اعلام این مطلب گفت: مالچ مورد نظر دفتر بیابان سازمان منابع طبیعی، برای جلوگیری از فرسایش بادی و تپه‌های ماسه‌ای استفاده می‌شود. 65هزار هکتاری که امسال سازمان برای مالچ‌پاشی مکان‌یابی کرده، شامل این نوع از فرسایش است. مالچ نفتی روی تپه‌های ماسه‌ای استفاده شده است، درصورتی که می‌دانید مساحت تپه‌های ماسه‌ای بسیار بیشتر است. مالچ‌ نفتی برای نقاطی که عامل بروز ریزگرد است مانند بستر تالاب‌ها اصلا استفاده نمی‌شود و اصلا کاربرد ندارد. البته موضوع فرسایش بادی و گردوغبار بسیار به هم نزدیکند ولی مرز جدا‌کننده‌‌ای دارند. گردوغبار به‌عنوان پدیده‌ای که در سال‌های اخیر گریبان مردم را گرفته، پدیده‌ای جدید است، درصورتی که مالچ‌پاشی برای پدیده فرسایش بادی حداقل 40سال است که در ایران استفاده می‌شود. اندازه ذرات این دو پدیده بسیار متفاوت است؛ ریزگرد در هوا چندین روز ماندگار است و مساحت زیادی جابه‌جا می‌شود، درصورتی که تپه‌های ماسه‌ای در مدت کم، تاسیسات، منازل مسکونی و اراضی زراعی مجاور را دربر می‌گیرد. ایران 5میلیون هکتار تپه‌های ماسه‌ای دارد که حدود یک میلیون هکتار آن در ارگ لوت است. این ماسه‌ها به‌صورت طبیعی دائما جابه‌جا می‌شود و به هیچ شهری آسیب وارد نمی‌کند اما اگر جاده یا ریل راه‌آهن در معرض تخریب باشد باید آن منطقه مالچ‌پاشی شود.
وی با اشاره به حاد بودن تپه‌های ماسه‌ای در استان‌های کرمان و سیستان و بلوچستان گفت: عمده 65هزار هکتاری که به تأیید سازمان محیط‌زیست رسیده مربوط به این استان‌هاست.