معمای بو

نورا عباسی_روزنامه نگار

بوی بد تهران روزگاری دغدغه‌ای بود که به جغرافیای فرودگاه امام و پسماندهای منطقه آرادکوه (مجتمع پردازش و بازیافت زباله در کهریزک) محدود می‌شد اما این روزها بو همه شهر تهران را فرا‌گرفته است. اولین نشانه‌های بوی نامطبوع تهران در دی‌ماه سال گذشته حس شد و مشام تهرانی‌ها در میان آلودگی هوا، این بوی نامطبوع را نیز بالا کشیدند و به ریه‌هایشان پمپاژ کردند.

از همان روزهای اول گسترش این بو، فرضیه‌های مختلفی برای این معمای حل نشده مطرح شد اما هیچ‌کدام مهر تأیید نگرفتند تا اینکه امسال هم اهالی تهران با این مشکل دست به گریبان شدند و تکرار مسئله موجب شد تا مسئولان مربوطه برای حل آن به تکاپو بیفتند.
کارگروه علمی تشخیص بوی نامطبوع تهران قدمی بود که برای حل این معما برداشته شد و در نهایت پس از گذشت چند روز از درگیری مردم با بوی نامطبوع و البته آلودگی هوا، استاندار تهران در جلسه بررسی منبع یا منابع بوی نامطبوع تهران اعلام کرد که «3نوع گاز تشخیص داده شده که به‌ترتیب 2so و 2sh و با احتمال کمتری آمونیاک بوده، البته متهم اصلی هنوز مشخص نشده است.» کارگروه علمی بررسی بوی نامطبوع تهران نیز موظف شد» تا عوامل ۲۰ گانه منشأ بو را در گزارشی ظرف ۱۰ روز ارائه دهد. همچنین شهرداری تهران مکلف به خرید دستگاه‌های سنجش آلاینده‌های گاز شده است.
همچنین در آن جلسه مقرر شد در کارخانه سیمان شهرستان ری از سوخت گاز استفاده شود و استفاده از مازوت (نفت کوره) را متوقف کنند. حفاظت محیط‌زیست استان تهران هم تمامی صنایع  حول‌و‌حوش جنوب تهران را مورد سنجش قرار دهد و خروجی آلاینده‌های آنها را پس از سنجش اعلام کند.
هر چند تلاش شد تا با برگزاری این جلسه نقطه پایانی بر دغدغه مردم تهران در رابطه با موضوع آلودگی هوا و بوی نامطبوع پایتخت گذاشته شود اما هنوز منبع اصلی این اتفاق مشخص نشد، شاید به همین دلیل است که بسیاری مسیر احتمالات دیگر را پی می‌گیرند تا شاید به سرنخ نهایی دست پیدا کنند.

هر سال بدبوتر از پارسال
از سال گذشته تا‌کنون، احتمالات و حتی شایعاتی همچون حمله بیولوژیک، بوی فاضلاب پلاسکو، نقص سیستم فاضلاب اطراف تهران، دفن نادرست زباله‌های تهران و... بازار تحلیل دلایل بوی نامطبوع را برای پایتخت‌نشینان و کارشناسان داغ کرد.
امسال برخلاف سال گذشته، بوی نامطبوع یک‌ماه زودتر به سراغ تهرانی‌‌ها آمد و پایتخت‌نشین‌ها از همان هفته‌های اول آذر در کنار آلودگی هوا باید بوی نامطبوع را نیز تحمل می‌کردند. هر چند انوشیروان محسنی‌بندپی، استاندار تهران از همان نخستین روزها گفته بود که بویی که امسال مناطق مرکزی تهران را دربرگرفت، مشابه بوی سال گذشته نیست. اما این گفته قرار نبود، نگرانی مردم را کاهش دهد.
در میان فرضیه‌های گوناگون، محل‌هایی مانند پالایشگاه، گاوداری‌های سنگین، کامیون‌های فاضلاب‌کش و هواکش‌های فاضلاب و مخزن دپوی زباله آرادکوه جزو نخستین محل‌هایی بودند که در مظان اتهام قرار گرفتند و از سوی منصور درجاتی، مدیرکل بحران استان تهران به‌عنوان منشأهای احتمالی بوی نامطبوع معرفی شدند.
هر چند محل دپوی زباله آرادکوه از سوی بسیاری، از جمله مدیرکل بحران استان تهران به ‌عنوان قوی‌ترین گزینه برای انتشار بو معرفی شد اما مدیرعامل سازمان مدیریت پسماند شهرداری تهران با صدور تکذیبیه‌ای، ادعای مطرح‌شده از سوی برخی افراد درخصوص نسبت دادن منبع بوی نامطبوع به مرکز پردازش و دفع پسماندها را تکذیب کرد.
محمدرضا محبوب‌فر، کارشناس محیط‌زیست، از جمله افرادی است که زباله‌ها را دلیل این بوی نامطبوع می‌داند. او به خبرنگار همشهری توضیح داد:«بویی که در تهران ایجاد شده است، به گمان من ناشی از جا‌به‌جایی فرایند‌های فاضلاب و نقص در سیستم جمع‌آوری سیستم زباله در تهران باشد؛ چرا که این بویی که در تهران به مشام می‌رسد ناشی از ترکیبات سولفور است. هوای سرد و همچنین سوءمدیریت در دفع زباله، موجب صدور این بوی نامطبوع در ایران می‌شود. اگر به سال‌های گذشته بازگردیم، متوجه می‌شویم در فصول سرد و شرایط پایداری هوا، این بوی نامطبوع بیشترین فراوانی را در تهران داشته است».
از سوی دیگر فاطمه ذوالقدر، عضو فراکسیون محیط‌زیست مجلس نیز به خبرنگار همشهری اعلام کرد که برای بررسی این موضوع جلسات متعددی با مسئولان مربوطه گذاشته‌اند تا این موضوع حل‌و‌فصل شود؛« عوامل مختلفی می‌توانند در پدید آمدن این بوی نامطبوع دخیل باشند اما من ترجیح می‌دهم که منبع اصلی را پس از بررسی‌های تیم کارشناسی اعلام کنند و نمی‌خواهم نکته‌ای بگویم که تکذیب شود. متأسفانه این بوی نامطبوع از سال گذشته تهران را درگیر خود کرد اما چون پارسال این بو مدت کوتاهی حس شد، همه گمان کردند مشکل موقتی است و دیگر نیاز به پیگیری وجود ندارد. تکرار بوی نامطبوع در تهران یک زنگ خطر جدی است و مسئولان ذی‌ربط و نمایندگان تهران در تلاش هستند تا به سرنخ‌های اصلی دست پیدا کنند.»
در کنار این گمانه‌زنی‌ها، رضا شهبازی، مدیرکل دفتر مخاطرات سازمان زمین‌شناسی تقصیر بوی نامطبوع را بر دوش وزش باد مرطوب از جنوب گذاشت؛« علت انتشار بوی نامطبوع پایتخت وزش باد مرطوب از جنوب است. وقتی جهت باد به سمت جنوب تغییر می‌کند این بوی نامطبوع به مشام می‌رسد.»
برخی هم همچون ناهید خداکرمی، رئیس کمیته سلامت شورای اسلامی شهر تهران بوی نامطبوع را با پدیده وارونگی هوا گره زد و گفت که « این همزمانی و وجود پدیده اینورژن (وارونگی دما) می‌تواند این احتمال را قوت ببخشد که شاید به‌دلیل تغییرات آب‌و‌هوایی و وجود پدیده اینورژن یکسری از بوهای موجود در مناطق خارج از شهر تهران در این فصل از سال به داخل شهر آمده و از طریق شهروندان استشمام می‌شود».

بوی بد تهران پارسال از کجا نشأت گرفته بود؟
اما این تحلیل‌ها و فرضیه‌ها در مورد بوی بد تهران محدود به امسال نبود؛ چرا که سال گذشته هم هر روز شاهد طرح یک فرضیه جدید برای بودارترین پرونده تهران بودیم.
12دی‌ماه سال گذشته بود که بوی نامطبوع مناطقی از شهر تهران را تسخیر کرد و همزمان با این اتفاق بازار گمانه‌زنی‌ها در مورد این اتفاق داغ شد و سرانجام کمیته‌ای متشکل از اداره کل محیط‌زیست استان تهران، شهرداری، آتش‌نشانی، مدیریت بحران و... جمع شدند تا ریشه این موضوع را پیدا کنند اما جلسات و بررسی‌های این کمیته به نتیجه‌ای ختم نشد و دلایل مختلف یکی پس از دیگری تکذیب شدند.
هر روز علت جدیدی در مورد بوی نامطبوعی که دیگر در میان روزهای آلوده تهران جا خوش کرده بود پیدا می‌شد. برخی در آن روزها منشأ بوی نامطبوع تهران را ترکیدگی شبکه فاضلاب در میدان انقلاب اعلام کرده بودند و برخی هم از بازشدن انبار فاضلاب ساختمان فروریخته پلاسکو، حمله بیولوژیک و حتی فعال شدن آتشفشان دماوند صحبت می‌کردند.
در میان احتمالات مختلف، مدیرکل اداره محیط‌زیست استان تهران، بو را با ماده‌ای به نام مرکاپتان مرتبط دانسته بود؛« این بو شبیه ماده‌ای به نام مرکاپتان است که شرکت گاز آن را به گاز مصرفی تزریق می‌کند، اما تا این لحظه شرکت گاز این موضوع را تأیید نکرده و ممکن است یکی از پیمانکاران این ماده را به گاز اضافه کرده باشد.» اما این فرضیه با سرعت از سوی سخنگوی روابط عمومی شرکت ملی گاز ایران تکذیب شد.
متروی تهران هم در ردیف مظنونان بوی تهران قرار گرفت اما مانند احتمالات دیگر، این احتمال هم رد شد و علی امام، مدیرعامل شرکت راه‌آهن شهری تهران و حومه، احتمال انتشار بوی نامطبوع از ایستگاه‌های مترو را غیرممکن دانست.
انوشیروان محسنی بندپی که سال گذشته هم ریاست استانداری تهران را برعهده داشت، در روزهایی که بوی نامطبوع مانند حشره‌ای سمج دست از سر تهران برنمی‌داشت، اعلام کرده بود که «فاضلاب شیرابه‌ پسماند‌های آرادکوه و تخمیر و تجزیه مواد غذایی فسادپذیر صنایع لبنی و کشتارگاه‌ها باعث آلودگی شدید شده و بوی ناشی از این آلودگی نیز بر اثر وزش باد در سطح تهران پراکنده می‌شود». در نهایت، این پرونده بودار تهران در سال گذشته بسته نشد و باید منتظر ماند و دید که آیا بررسی‌ها و نشست‌های متعدد مسئولان برای یافتن سرمنشاء این بوی سمج به نتیجه‌ای می‌رسد یا خیر؟

متهمان بوی تهران
در میان فرضیه‌های گوناگون، محل‌هایی مانند پالایشگاه، گاوداری‌های سنگین، کامیون‌های فاضلاب‌کش و هواکش‌های فاضلاب و مخزن دپوی زباله آرادکوه جزو نخستین محل‌هایی بودند که در مظان اتهام قرار گرفتند و از سوی منصور درجاتی، مدیرکل بحران استان تهران به‌عنوان منشأهای احتمالی بوی نامطبوع معرفی شدند