ناامنی محیط‌زیستی در خلیج‌فارس
بیش از ۷۰ درصد زیستگاه‌های ساحلی و دریایی خلیج‌فارس تا پایان قرن۲۱ برای گونه‌های گیاهی و جانوری ناامن می‌شوند
«برداشت آب از خلیج‌فارس و دریای خزر اشتباه بزرگی است که می‌توان در حق محیط‌زیست انجام داد اما برداشت آب از دریای عمان با رعایت قواعد زیست‌محیطی امکانپذیر است.»
حسن محمدی، قائم‌مقام سازمان منطقه‌ای حفاظت محیط‌زیست خلیج‌فارس و دریای عمان (راپمی) که روزگاری معاون سازمان محیط‌زیست کشور بود دیروز در کارگاه راپمی در تهران با اعلام این خبر، درباره برداشت آب از خلیج‌فارس گفت: به‌نظر می‌رسد مجریان آب‌شیرین‌کن از دستورالعمل‌های بین‌المللی خبر ندارند. بندرعباس برای برداشت آب از خلیج‌فارس بدترین جای ممکن است و به محیط‌زیست آسیب وارد می‌کند.
به گفته او، برای برداشت آب از آب‌های آزاد اقیانوسی، 200کیلومتر بعد از تنگه هرمز که عمق آن بیش از 2هزار متر است می‌توان اقدام کرد و راپمی برای اینکه برداشت آب با مشکل کشند سرخ مواجه نشود نیز راهکار دارد.
به گفته او، برداشت از آب‌های عمیق امکانپذیر است اما باید قواعد زیست‌محیطی رعایت شود و نباید آب کارون را به اصفهان و یزد و… جابه‌جا کرد.
به گزارش همشهری، وی با اشاره به جدیت سازمان حفاظت محیط‌زیست در برخورد با تخریب‌های زیست‌محیطی در سال‌های قبل گفت: ایران نیز به مانند سایر کشورهای حاشیه خلیج‌فارس درگیر مشکلات زیست‌محیطی است.
2050 سال تشنگی جهانی
محمدی افزود: بیش از 550کنوانسیون و قرارداد جهانی و صدها سازمان بین‌المللی و همچنین ساختارهای حقوقی به همراه تلاش فعالان محیط‌زیست برای حفاظت از محیط‌زیست تشکیل شده است، ولی متأسفانه وضعیت محیط‌زیست جهانی بسیار بدتر از قبل است.
قائم‌مقام راپمی گفت: دوسوم ساکنان زمین دغدغه آب دارند و هم‌اکنون 100میلیون اروپایی به آب سالم دسترسی ندارند، کشورهای آفریقایی که حکایت خود را دارد و بیم آن می‌رود که در سال2050 با جهان تشنه مواجه باشیم.
وی با اشاره به اینکه، نخستین دریایی که به‌صورت منطقه‌ای در سال 1974در UNEP انتخاب شد خلیج‌فارس بود، گفت: خلیج جوان که 15هزار سال بیشتر عمر ندارد به دلایل مختلف زیست‌محیطی اهمیت یافته است. عمق متوسط خلیج‌فارس 35متر است. نسبت به دریاهای منطقه‌ای دیگر، شوری شدید دارد و نوسانات شدید دما در آن تبخیر را به 140 سانتیمتر در سال می‌رساند. نزولات جوی نیز در خلیج‌فارس بسیار پایین است (10سانتیمتر در سال) و تمام آب از دست رفته از اقیانوس و از راه تنگه هرمز تامین می‌شود. بنابراین تأثیر آلاینده‌هایی که وارد خلیج فارس می‌شود و به آبزیان آن آسیب وارد می‌کنیم بسیار طولانی مدت است.
دلیل دیگر در توجه به خلیج‌فارس، حوادثی است که پس از اکتشافات نفت ایجاد شده است. حسن محمدی، هماهنگ‌کننده منطقه‌ای راپمی در این‌باره گفت: بیشترین نشت نفت دنیا که ۲۱ مورد است یعنی ۷مورد در منطقه خلیج‌فارس رخ داده است.
او گفت: این پهنه آبی همچنان در زمینه آلودگی‌های نفتی رکورددار است. از سوی دیگر رشد سریع و ناپایدار منطقه با ورود پول نفت در منطقه آسیب‌های زیادی به اکوسیستم خلیج‌فارس وارد کرده است و به گفته سازمان ملل منطقه خلیج‌فارس رتبه اول را در رشد جمعیت و تراکم در جهان داراست. هماهنگ‌کننده سازمان منطقه‌ای حفاظت محیط‌زیست خلیج‌فارس و دریای عمان (راپمی) گفت: همه برنامه‌های راپمی با هدف حفاظت محیط‌زیست آب‌های خلیج‌فارس و نواحی ساحلی شده است، ولی با تهاجم عراق به ایران، غرق شدن 545کشتی، فاجعه میدان نفتی «نوروز» و ورود 4میلیون بشکه نفت در سال 1983، فاجعه زیست‌محیطی خلیج‌فارس شروع شد.
مشکلات خلیج فارس تمامی ندارد
او گفت: صدام تالاب بین‌النهرین را به‌عنوان بزرگ‌ترین تالاب خاورمیانه خشک کرد و عوارض زیست‌محیطی افزایش یافت. در تهاجم به کویت 11میلیون بشکه نفت به آب‌های منطقه نشت کرد و بزرگ‌ترین جابه‌جایی خاک‌های سطحی با ورود تانک‌های متفقین به بیابان‌های کویت و عراق در این منطقه رخ داد.
وی با اشاره به اینکه محیط‌زیست خلیج‌فارس در ربع قرن اخیر درگیر 3 جنگ اکولوژیک بود، گفت: این جنگ‌ها چنان معادلات را بر هم زد که همه بودجه‌ها به ارزیابی‌های زیست‌محیطی تخریب در منطقه تخصیص یافت.
محمدی ادامه داد: امروز در دهه سوم تخریب محیط‌زیست هستیم که نتیجه آن کاهش منابع آبی و بیابانی شدن بخش زیادی از کشور است که ما را با بحران آب و خاک مواجه کرده است. بین‌النهرین که زمانی از لحاظ آبادانی زبانزد بود الان به گذرگاه و مسیر اصلی بادهای شدید و ریزگردها در منطقه تبدیل شده است. ۹ کانون ریزگرد نیز شناسایی شده که بین‌النهرین مهم‌ترین آن در منطقه خلیج‌فارس است.
هماهنگ‌کننده سازمان راپمی در منطقه گفت: راپمی با بررسی 78شاخص آلاینده در ریزگردها استراتژی برخورد با آن را ارائه می‌دهد. اختصاص 100میلیون یورو برای مقابله با ریزگردها بسیار خوب است اما برای این کار باید برنامه بلندمدت و عزم ملی داشت که با اجرای چند پروژه مالچ‌پاشی و کاشت درختان تاغ و اسکنبیل مشکل برطرف نمی‌شود. وی با اشاره به اینکه با دستکاری مناطق ساحلی، زهکشی، استحصال زمین، خشکاندن تالاب‌ها، تخریب زیستگاه‌ها و ایجاد ابرسازه‌ها، مشکلاتی جدی برای خلیج‌فارس و منطقه ایجاد شده است، گفت: در این 3 دهه 70درصد سواحل خلیج دچار تغییرات اساسی شده است.
به گفته او، در ساخت فرودگاه قطر بزرگ‌ترین جابه‌جایی آبسنگ‌های مرجانی را شاهد هستیم، اجرای پروژه‌های احداث نخل‌های مختلف در کشورهای حاشیه خلیج‌فارس قاتل آبسنگ‌های مرجانی شد. برای اجرای پروژه جهان در دوبی ٣٢٠ میلیون مترمکعب شن آب دریا برداشت شد. به‌طوری‌که هم‌اکنون تا ده‌ها کیلومتر اطراف دوبی در دریای آن شن وجود ندارد. همچنین ابرسازه‌ها جریانات سطحی آب را تغییر دادند که تمام این اقدامات ضد‌توسعه هستند و متأسفانه کشورهای اطراف خلیج‌فارس ضوابط و استانداردهای زیست‌محیطی را به حالت تعلیق درآورده‌اند.
وی همچنین با اشاره به اینکه هم‌اکنون 30درصد فاضلاب شهری بدون تصفیه وارد خلیج‌فارس می‌شود، گفت: خزر اوضاع بدتری دارد و این رقم به 60درصد می‌رسد. جوامع محلی خلیج‌فارس متأسفانه جوامع مصرفی هستند و 7برابر متوسط جهانی از محیط‌زیست برداشت می‌کنند و به آن صدمه می‌زنند. آنها 3برابر جهان زباله تولید می‌کنند. ظرفیت آب‌شیرین‌کن‌ها در خلیج‌فارس بیشتر از ٢٠ میلیون مترمکعب در روز است و سالانه ٨ درصد افزایش می‌یابد و بار آلودگی و فشار حرارتی روزبه‌روز بر خلیج‌فارس اضافه می‌شود.
هماهنگ‌کننده منطقه‌ای راپمی اعلام کرد: پیش‌بینی می‌شود ظرفیت آب شیرین‌کن‌ها تا سال ٢٠۵٠ به ٨٠ میلیون مترمکعب در روز برسد.
وی در مورد تخریب تنوع زیستی در خلیج‌فارس گفت: هم‌اکنون ٢۵ گونه دلفین و وال، 1100گونه ماهی و 5گونه لاک‌پشت در منطقه وجود دارد، دومین جمعیت گاو دریایی در این منطقه است، ٢٣٢ گونه جلبک دریایی دارد و سالانه میزبان ۴ میلیون پرنده مهاجر هستیم، اما امروزه ٢۴٠ گونه مهم و تعداد زیادی زیستگاه در معرض تهدید قرار دارند.
محمدی تأکید کرد: معلوم نیست با تخریب زیستگاه گونه لاک‌پشت‌های 150میلیون ساله آنها باید به کجا پناه ببرند. مدل‌های تخمین زیست‌محیطی نشان می‌دهد با ادامه وضع موجود، در پایان قرن بیش از 70درصد از زیستگاه دریایی موجود برای گونه‌های محلی مناسب نخواهد بود و جا برای گونه‌های مهاجم باز خواهد شد و اینگونه ما تنوع زیستی را از دست خواهیم داد.
وی در مورد تأثیر تغییرات اقلیمی که به‌صورت وسیع‌تر منطقه را تحت‌تأثیر قرار خواهد داد، گفت: آب‌های منطقه از سال ٢٠٠٠ تا امروز دمای خلیج‌فارس یک درجه افزایش یافته که سه‌برابر متوسط جهانی است، هر ٨ تا ١٠ سال یک‌بار پدیده النینو رخ می‌دهد که موجب مرگ‌ومیر آبزیان و آبسنگ‌های مرجانی می‌شود. از سال 2007تا‌کنون 14ابر توفان میلیاردها دلار خسارت برجای گذاشته است. بالا آمدن 11سانت آب خلیج‌فارس 30درصد از بحرین را زیر آب می‌برد، 2 ماه پیش مدل جدیدی با عنوان مدل دیجیتال جهانی منتشر شد که بالا آمدن آب دریا را تا پایان قرن حاضر سه‌برابر سناریوهای جهانی تخمین زد، با این مدل تمام جنوب عراق دریا می‌شود، جزایر کویت غرق آب می‌شوند، قطر جزیره می‌شود، بیشتر دوبی و ابوظبی به زیر آب می‌رود و دیگر جنگل حرا نخواهیم داشت.
خلیج فارس در خطر
احمدرضا لاهیجان‌زاده، معاون محیط دریایی سازمان حفاظت محیط‌زیست نیز در کارگاه راپمی با اشاره به سابقه تخریب محیط‌زیست در کشور، گفت: ١۵سال پیش شکسته شدن خط لوله آبادان به کنار، باعث آلوده شدن تالاب شادگان شد؛ به‌طوری که 20هزار هکتار از منطقه با مازوت پوشیده شد و صدها هزار ماهی بر اثر این آلودگی از بین رفت. پوشش رسانه‌ای این میزان گسترده از تخریب، مسئولان وزارت نفت را برای اقدام جهت ساماندهی خط‌لوله فرسوده متقاعد کرد اما متأسفانه وزارت نفت ترجیح می‌دهد یک خط لوله فرسوده را ده‌ها بار مرمت کند، ولی برای تعویض آن اقدام نکند. وی با اشاره به اینکه حفاظت محیط‌زیست موضوع سیاسی نیست، گفت: حوزه دریایی و تالاب‌ها تقریبا حوزه برون‌سرزمینی است؛ به همین دلیل دسترسی به اطلاعات مربوط به دریاها بخش مغفول مانده در گزارش‌های رسانه‌هاست؛ درحالی‌که صدمات به این بخش اگر بیشتر از سایر بخش‌های محیط‌زیست نباشد کمتر نخواهد بود. در این حوزه آسیب‌های زیادی از آلودگی‌های نفتی، فعالیت سکوهای نفتی، نشت نفت و تردد نفتکش‌ها وجود دارد. درحالی‌که منطقه خلیج‌فارس جزو مناطق حساس زیستی دریایی تعریف شده است، بخش شمال غرب خلیج‌فارس از اروند تا خورموسی بخش ویژه حساس دریایی است. وی با اشاره به کمک ژاپنی‌ها برای تعیین نقاط حساس ساحلی، گفت: این مطالعات به‌دنبال تهیه دستورالعمل حفاظت از سواحل برای همه کشورهای حاشیه خلیج‌فارس است. احمدرضا لاهیجان‌زاده درباره تخریب‌های صورت گرفته در خلیج‌فارس نیز گفت: صید غیرمتعارف، تخلیه فاضلاب‌های صنعتی به‌ویژه از پتروشیمی‌ها، استحصال دریا که بسیار هم زیادشده به‌ویژه در کشورهای جنوب خلیج‌فارس مانند امارات، بحرین و قطر و به‌صورت محدود در ایران برخی دیگر از عوامل تهدید محیط‌زیست دریایی است.
