تیر مشقی ترامپ در جنگ تجاری

محمد اشرفی/ خبرنگار

دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور آمریکا که در یک هفته اخیر با تکرار مواضع‌اش مبنی بر تصمیم دولت آمریکا برای افزایش تعرفه بر واردات فولاد و آلومینیوم به این کشور، جهان تجارت را با چالش مواجه ساخته بود و برخی تحلیلگران از آن به‌عنوان جنگ فولادی یاد می‌کردند، سرانجام با تعدیل مواضع خود روز پنجشنبه تعرفه واردات فولاد به خاک آمریکا را 25درصد و آلومینیوم را 10درصد افزایش داد؛ تصمیمی که البته دست‌کم تا مذاکره بر سر گفت‌وگو درباره پیمان تجارت آزاد آمریکای شمالی موسوم به نفتا شامل صادرات فولاد و آلومینیوم از کشورهای مکزیک و کانادا به‌عنوان 2کشور عمده طرف تجاری آمریکا در دادو‌ستدهای فولادی نمی‌شود.

انعطاف دولت آمریکا در عمل یک عقب‌نشینی از موضع قبلی و دور تازه جنگ تجاری بین این کشور با چین است؛ جنگی که به‌نظر سرانجام آن به مذاکرات دو طرف خواهد انجامید و دولت چین و البته کشورهای اروپایی همچنان نگران و منتقد سیاست‌های فولادی ترامپ هستند. دونالد ترامپ که وعده داده بود با افزایش تعرفه فولاد و آلومینیوم از صنایع فلزات کشورش دفاع می‌کند، طی مراسمی در کاخ‌سفید متن این فرمان اجرایی را امضا کرد. با وجود این او گفت که نماینده ویژه‌ای برای گفت‌وگو با شرکای تجاری و نظامی آمریکا تعیین کرده و مکزیک و کانادا را هم تا پایان گفت‌وگوهای نفتا (پیمان تجارت آزاد آمریکای شمالی) از پرداخت این عوارض معاف کرده است.

در همین حال، چین که بزرگ‌ترین تولیدکننده فولاد در جهان است، گفته بود: درصورت افزایش تعرفه‌ها از سوی آمریکا این کشور هم «اقدامات مناسب و ضروری» اتخاذ خواهد کرد. ونگ یی، وزیر خارجه چین تأکید کرده بود: پکن و واشنگتن باید به سوی شراکت تجاری گام بردارند نه رقابت تجاری. اتحادیه اروپا هم طی چند روز گذشته ضمن انتقاد جدی از اظهارات ترامپ تأکید کرده بود که تمهیداتی برای مقابله با آمریکا درنظر گرفته که ازجمله آنها افزایش تعرفه بر برخی کالاهای صادراتی آمریکا به محدوده یورو است.

با وجود این، روز پنجشنبه و پیش از امضای این سند، ترامپ با تلطیف مواضع قبلی خود گفته بود کشورش آماده است با همه صادرکنندگان فولاد به آمریکا مذاکره کند و در برابر شرکای تجاری و متحدان نظامی‌اش هم با انعطاف‌پذیری کامل رفتار خواهد کرد.

او همچنین با اشاره به گفت‌وگوهای جاری میان کانادا، آمریکا و مکزیک بر سر بازبینی پیمان تجارت آزاد آمریکای شمالی (نفتا) گفت که دستور جدید او فعلا شامل واردات فولاد و آلومینیوم از مکزیک و کانادا نخواهد شد تا تکلیف گفت‌وگوهای نفتا نهایی شود.

ترامپ در جریان امضای این دستور یک‌بار دیگر چین را به تجارت غیرمنصفانه با کشورش متهم کرد و گفت: تراز تجاری میان 2کشور با ۵۰۰ میلیارد دلار کسری روبه‌رو است. این در حالی است که ناظران می‌گویند در هیچ آمار و پژوهش رسمی رقم ۵۰۰میلیارد دلار کسری تراز تجاری میان آمریکا و چین وجود ندارد و براساس آخرین گزارش‌های رسمی در این رابطه، کسری تراز تجاری میان 2کشور در سال میلادی گذشته (۲۰۱۷) حدود ۳۳۷ میلیارد دلار بوده است. رقم ۸۰۰ میلیارد دلار کسری تراز تجاری آمریکا با سایر کشورهای جهان که ترامپ طی یک هفته گذشته بارها به آن اشاره کرده هم بنا بر آمارهای رسمی درست نیست؛ آمریکا در سال گذشته میلادی (۲۰۱۷) حدود ۸۱۰ میلیارد دلار واردات داشته و در همین مدت حدود ۲۴۳ میلیارد دلار صادرات داشته است که بدین‌ترتیب تراز تجاری این کشور با بقیه ممالک جهان رقمی حدود ۵۶۶ میلیارد دلار بوده است. در هفته گذشته میلادی دونالد ترامپ رئیس‌جمهور ماجراجوی آمریکا با مطرح ساختن بحث اعمال تعرفه بر واردات فولاد و آلومینیوم به کشورش، جنجالی تازه به پا کرد و نگرانی‌ها از احتمال وقوع یک جنگ تجاری بین آمریکا و دیگر کشورها به‌ویژه چین و کشورهای اروپایی را به اوج رساند.

این حرکت ترامپ موجب افت چشمگیر شاخص در بورس‌های مهم جهان ازجمله بورس نیویورک در روزهای پایانی هفته گذشته شد و واکنش منفی فعالان اقتصادی در آمریکا و سایر کشورها را در پی داشت. اما واقعاً تصمیم رئیس‌جمهور آمریکا چه تأثیری بر بازار فولاد، آلومینیوم و سایر کالاها یا خدمات خواهد گذاشت؟ آمریکا از این تصمیم منتفع خواهد شد یا زیان خواهد دید؟ آیا یک جنگ تجاری تمام‌عیار در راه است؟ مشخص‌شدن پاسخ دقیق این سؤالات و دیگر سؤالاتی که پس از انتشار توییت جنجالی ترامپ در مورد وضع تعرفه بر فولاد و آلومینیوم، در ذهن مردم، کارشناسان و فعالان اقتصادی در اقصی‌نقاط جهان شکل گرفته، نیازمند گذر زمان است، اما درعین‌حال تحلیلگران اقتصادی و سیاسی، با درنظر گرفتن تحولات اخیر و تجارت گذشته، نکاتی را در این خصوص مطرح کرده‌اند.

تولید و مصرف فولاد در جهان

در سال2017 حدود 1.7میلیارد تن فولاد و 63.5میلیون تن آلومینیوم در جهان تولید شده است. فولاد از لحاظ حجم و ارزش تولید و نیز گستردگی مصارف، در سطح جهانی در اهمیت بیشتری نسبت به آلومینیوم قرار دارد و از سوی دیگر تعرفه 25درصدی که ترامپ برای آن هدفگذاری کرده، حداقل در نگاه اول بسیار مؤثرتر از تعرفه 10درصدی مدنظر او برای آلومینیوم به‌نظر می‌رسد. شاید به همین دلیل باشد که در روزهای اخیر اغلب تحلیلگران ترجیح داده‌اند بیشتر تحلیل‌های خود را روی فولاد متمرکز کنند؛ هرچند همچنان‌، مسئله فولاد و آلومینیوم در قیاس با اثرات بالقوه تصمیم ترامپ بر کلیت تجارت جهانی، چیزی مانند یک بحث فرعی است.

چین با تولید بیش از 831میلیون تن فولاد در سال2017 با اختلافی فاحش نسبت به سایر کشورها، رتبه نخست تولید فولاد را در جهان به‌خود اختصاص داده است. از طرفی آمریکا با واردات بیش از 29میلیارد دلار فولاد در سال 2017، بزرگ‌ترین واردکننده این محصول در جهان از لحاظ ارزش واردات این محصول بوده است. البته برخلاف تصورات موجود، نام چین حتی در بین 5صادرکننده بزرگ فولاد به آمریکا دیده نمی‌شود و این کشور قدرتمند آسیایی تنها 2.9درصد از بازار فولاد وارداتی آمریکا را در اختیار دارد.

ارزش صادرات فولاد و آلومینیوم چین و اتحادیه اروپا به آمریکا با توجه به ارزش کل صادرات آنها اساسا رقم قابل‌توجهی به‌حساب نمی‌آید و حتی در مقیاس جهانی نیز تجارت فولاد و آلومینیوم تنها 2درصد از مجموع ارزش تجارت جهانی را تشکیل می‌دهد؛ اما پیامدهای وضع تعرفه بر محصولات پایه از سوی کشوری که سال‌ها مدعی رهبری تجارت آزاد در جهان بوده است، به چنین ارقام کوچکی ختم نمی‌شود.

اندرو کنینگهام، اقتصاددان ارشد مؤسسه کپیتال اکونومیکس، در این رابطه می‌گوید: «تأثیر مستقیم تعرفه‌های اعلام‌شده از سوی دونالد ترامپ بر اقتصاد جهانی بسیار ناچیز خواهد بود اما واقعیت این است که دولت آمریکا برای اتخاذ این تصمیم به استدلال‌های سست در زمینه امنیت ملی استناد کرده است و چنین رویکردی خطر انتقام‌جویی سایر کشورها را افزایش می‌دهد».
ساعاتی پس از اعلام تصمیم ترامپ در مورد وضع تعرفه بر فولاد و آلومینیوم، مقامات اتحادیه اروپا و در رأس آنها ژان کلود یونکر، رئیس کمیسیون اروپا، صراحتا اعلام کردند که آماده مقابله‌به‌مثل با این تصمیم آمریکایی‌ها هستند. چینی‌ها اما واکنش محتاطانه‌تری به این قضیه داشتند و وزارت بازرگانی چین با انتشار بیانیه‌ای ضمن ابراز تأسف از مواضع اخیر ترامپ، از مقامات کاخ سفید خواست که راهکار مذاکره را به جای تلاش برای دامن‌زدن به جنگ تجاری، در پیش گیرند.

بهانه قرار دادن مسئله امنیت ملی برای وضع تعرفه بر کالاهای وارداتی، اتفاق تازه و کم‌سابقه‌ای در جهان نیست اما بعد از جنگ جهانی دوم اقتصادهای بزرگ برخلاف اقتصادهای کمتر توسعه‌یافته، به‌ندرت چنین مسائلی را برای توجیه وضع تعرفه دستاویز قرار داده‌اند؛ درواقع مهم‌ترین عاملی که در طول این چند دهه باعث شده است که اقتصادهای بزرگ از چنین سیاستی دوری کنند، ترس از مقابله‌به‌مثل سایر اقتصادها و احتمال وقوع جنگ تجاری بوده است. اکنون این ترس در بین فعالان اقتصادی وجود دارد که مبادا رویکرد نامتعارف ترامپ در بهانه قراردادن امنیت ملی برای وضع تعرفه بر کالاهای وارداتی، به سایر اقتصادهای بزرگ جهان به‌ویژه چین نیز سرایت کند و جهان به ورطه یک جنگ تجاری تمام‌عیار سقوط کند؛ جنگی که نه‌تنها اقتصاد کشورهای درگیر آن را دچار آسیب‌های جدی خواهد کرد، بلکه اقتصاد دیگر کشورها و به‌طورکلی اقتصاد جهانی را از پیشرفت باز خواهد داشت.

درک ساده‌انگارانه ترامپ از معادلات اقتصاد بین‌الملل باعث شده است که فکر کند می‌تواند به‌راحتی کسری تراز تجاری کشورش را با اقداماتی همچون وضع تعرفه بر کالاهای وارداتی جبران کند.  افزایش نسنجیده تعرفه کالاهای وارداتی واسطه‌ای (ازجمله فولاد و آلومینیوم) موجب افزایش بهای تمام‌شده برخی محصولات صادراتی مهم آمریکا مانند خودرو،  لوازم خانگی،  ماشین‌آلات و... خواهد شد و توان رقابتی کالاهای آمریکایی را در بازارهای جهانی کاهش خواهد داد؛ افت چشمگیر قیمت سهام برخی شرکت‌های مهم آمریکایی نظیر جنرال موتورز،  بوئینگ،  ویرلپول،  کاترپیلار و... پس از اعلام تصمیم تعرفه‌ای ترامپ،  نشان می‌دهد که سرمایه‌گذاران به‌خوبی این واقعیت را درک کرده‌اند.  علاوه بر این،  دولت آمریکا در سال‌های اخیر حدود 60درصد از کسری بودجه خود را از طریق سرمایه‌های خارجی،  به‌ویژه از جانب چین و کشورهای اتحادیه اروپا،  پوشش داده است و اگر با این کشورها وارد جنگ تجاری شود،  دیگر نمی‌تواند برای جبران کسری بودجه خود روی سرمایه‌های آنها حساب کند.