آشغالت را مدیریت کن

می‌شود در کیسه را محکم بست و سر کوچه گذاشت و با خیال راحت به زندگی ادامه داد؛ بدون اینکه بخواهی به سرنوشت محتویات آن کیسه فکر کنی. خیلی‌ از ماها هر شب همین کار را می‌کنیم؛ زباله‌هایی را که از صبح تا شب تولید کرده‌ایم، توی کیسه جامی‌دهیم و اگر خیلی لطف کنیم، به جای اینکه کیسه را دم در خانه بگذاریم، تا سر کوچه می‌بریم و در سطل‌های مکانیزه‌ می‌اندازیم اما در کنار ماهایی که نه سرنوشت این زمین چندان برایمان مهم است و نه خودمان و نه کسانی که شهر را برایمان اداره می‌کنند فکری برای بهتر شدن هوا و محیط‌زیست دارند، کسانی هستند که یک تنه به همه‌‌چیز فکر می‌کنند؛ هرچند اگر بدانند که تنهایی راه به جایی نمی‌برند. آیه حمداوی یکی از این افراد  است.

آیه حمداوی، زنی است که به «پسماند صفر» معروف است؛ او که در شیراز زندگی می‌کند، تلاش می‌کند، زباله‌ای تولید نکند. حمداوی با صفحه‌ای که در اینستاگرام دارد و 26هزار نفر او را دنبال می‌کنند، معروف شده است. البته برای خیلی‌ها باور اینکه بشود پسماند را به صفر رساند، قابل‌قبول نیست. از نظر آنها شاید بشود پسماند میوه و سبزی را با خشک کردن به طبیعت برگرداند اما وضعیت زباله‌های صنعتی چه می‌شود؟ وقتی لامپی می‌سوزد، ظرفی می‌شکند، عطری تمام می‌شود، وسایل آرایشی به ته می‌رسند، با آنها چه کار می‌شود کرد؟ از همه مهم‌تر زباله‌های سرویس‌های بهداشتی را چطور می‌شود به صفر رساند یا روغن‌های مانده و سوخته آشپزخانه چه می‌شوند؟ حمداوی در گفت‌وگو با همشهری به این سؤالات جواب می‌دهد و پاسخ‌‌ها می‌تواند بهترین راهنما باشد برای زنانی که می‌خواهند راه او را بروند و زباله‌ای تولید نکنند.
حمداوی صحبت‌هایش را از نقش زنان در مدیریت پسماند شروع می‌کند: «اصولا مدیریت آشپزخانه با زنان است. هم آگاهی‌های آنها و هم بحث تربیتی و نظارتی‌شان روی همسر و فرزند تأثیرگذار است. اتفاقی که با بالا رفتن تحصیلات علمی باید می‌افتاد، نیفتاده، ولی شاید بشود با فرهنگسازی کاری کرد. اگر زن خانه‌دار که مدیریت پسماند بلد است، بتواند تولید زباله را کاهش دهد و این فرهنگ را هم به همسرش که مدیر فعالی است، انتقال بدهد.» او مورد به مورد توضیح می‌دهد که چه کار می‌کند تا پسماندی نداشته باشد:
لباس‌ها و پارچه‌های کهنه: لباس‌ها و پارچه‌هایی که کهنه می‌شوند، دوباره قابل استفاده هستند. ما به قبل برگردیم، قدیم با لباس‌های کهنه چه کار می‌کردند؟ در منطقه شرق ایران مثل خراسان، با پارچه‌های کهنه پلاس می‌دوختند. در مناطق کویری، هم دوخته درست می‌کردند و از عنوان به جای لحاف استفاده می‌کردند. یا می‌شود از خرده‌های پارچه در درست کردن بالش استفاده کرد. قدیم نگاه دور انداختن نبود.» حمداوی مشکل اساسی را حذف تعمیرات می‌داند: «این مشکل فقط در ایران نیست. در خیلی از کشورهای توسعه‌یافته که خدمات تعمیراتی گران است، به‌صرفه نیست که کفشی تعمیر شود یا خیاطی پارگی لباسی را بدوزد. در بعضی از مدارس، با آموزش و در رادیو و تلویزیون همه را با واژه تعمیر آشنا می‌کنند. در کشور ما از این نظر وضعیت بهتر است. هنوز خیاط و کفاش داریم، لباس رفو می‌کنیم و...
روغن‌های آشپزخانه‌ای: در بعضی از کشورها روغن سوخته باز مصرف می‌شود و از آن روغن‌های غیرخوراکی درمی‌آورند. در ایران این امکان وجود ندارد. کسانی که دغدغه این را دارند که روغن وارد خاک نشوند، می‌توانند سبک آشپزی‌شان را تغییر دهند. نه روغن خوب است و نه غذای سرخ شده. به جای اینکه اسیر تبلیغات شویم و مرغ کنتاکی درست کنیم، می‌توانیم غذای سالم بپزیم و مشکلی هم برای روغن نداشته‌ باشیم. این آگاهی‌هاست که تولید زباله را مدیریت می‌کند.
مواد شوینده: برای اینکه راهی برای حل این مشکل پیدا کنم کشورهای شرقی و غربی را نگاه کردم. دیدم آنها روش خوبی دارند. مواد شوینده را در فروشگاه‌های سلامت یا فروشگاه‌های زنجیره‌ای، بدون بسته‌بندی می‌فروشند. می‌توانی ظرف خودت را ببری و آن را پر کنی. من وقتی تصمیم گرفتم شوینده بدون پسماند بخرم، با شرکت‌های تولیدکننده تماس گرفتم، گفتند این ایده 50سال آینده جواب می‌دهد، نه الان. یک شرکت کوچکی که شوینده‌های سازگار با محیط‌زیست تولید می‌کند، از پیشنهاد من استقبال کرد و شوینده بدون پسماند به فروشگاه‌های سلامت می‌دهد و من از آنجا ظرف‌هایم را پر می‌کنم. صابون‌های سنتی و قدیمی نیز خیلی خوب هستند؛ هم دوام خوبی دارند و هم پاک‌کننده خوبی هستند.
زباله‌های سرویس بهداشتی: «من از سخت‌ترین جا شروع کردم. تا چند سال پیش در همه خانه‌ها از دستمال در سرویس‌ها استفاده نمی‌کردند اما به یکباره همه‌گیر شد. در خاطراتم دنبال این بودم که ما قبلا چه کار می‌کردیم، دیدم از دستمال پارچه‌ای استفاده می‌شد. نظرات پزشکان و به‌خصوص پزشکان زن را خواندم و متوجه شدم که همه آنها استفاده از دستمال، پوشک بچه و پد بهداشتی زنان را تأیید نمی‌کنند. در کشورهای توسعه‌یافته هم گشتم ببینم آنها چه چیزی استفاده می‌کنند. در کشورهایی که نه مشکل پسماند دارند و نه مشکلی برای تولید پد بهداشتی، زنانی که می‌خواهند پسماند را به صفر برسانند، از پد‌های پارچه‌ای استفاده می‌کنند. پدهای بهداشتی به‌خاطر اینکه پلاستیک دارند، 100تا 500سال طول می‌کشد که به طبیعت برگردند. به‌خاطر همین است که می‌گویند نخستین پدی که تولید شده هنوز روی زمین است. در ایران پد پارچه‌ای را زنان خانه‌دار می‌دوزند و جایی برای تولید نیست. اما کشورهای توسعه‌یافته، پدهای پارچه‌ای آنتی‌باکتریال، ضد‌لک و... تولید کرده‌اند. شاید استفاده از این پدها به‌نظر سخت برسد اما کسانی که جرأت به خرج داده‌اند و استفاده کرده‌اند، می‌گویند کار سختی نبوده.»‌
باتری و لامپ: از لامپ‌‌های ال‌ای‌دی قابل تعمیر استفاده می‌کنم. بازیافت الکتریکی هم داریم. در تهران، اصفهان، شیراز و مشهد فقط این نوع بازیافت هست. متأسفانه مشکل اصلی همین پسماندهای الکتریکی است. شیرابه زباله به‌خودی خودی خطرناک نیست، ولی وقتی موبایل‌فروش پسماندها را در سطل زباله می‌ریزد و باتری‌های جدا نمی‌شوند، این شیرابه‌ها خطرناک می‌شوند.
فریز کردن مرغ و گوشت بدون کیسه فریزر: موقع خرید با خودم ظرفی به فروشگاه می‌برم و به جای کیسه، خریدهایم را در ظرف‌های خودش می‌گذارم. برای خرید میوه، سبزی، شیرینی و... هم با خودم ظرف می‌برم. سبک من تازه‌خوری است. فریزرم را پر نمی‌کنم. یکی از نشانه‌های سبک‌گرا بودن، وضعیت پر و خالی بودن فریزر است. برای فریز کردن ظرف‌های مخصوص فریزری دارم.
خشک‌کردن زباله‌های آشپزخانه‌ای: 60درصد زباله‌ای که تولید می‌شود، زباله‌های ‌تر هستند. این زباله‌های‌ تر که حجم بالایی دارند، باید خشک شوند. این خشک کردن، هم زمان‌بر است و هم که فضا را اشغال می‌کند و خیلی از زنان خانه‌دار که می‌خواهند آشپزخانه تمیزی داشته باشند، ترجیح می‌دهند‌ زباله‌ها را زودتر از آشپزخانه خارج کنند. من که می‌خواهم پسماند صفر داشته باشم، در چند مرحله این کار را انجام می‌دهم و حجم زباله‌ها را به حداقل می‌رسانم اما اگر می‌خواهیم شهروند خوبی باشیم، باید بعضی از قوانین را رعایت کنیم. حتما باید رطوبت‌گیری 24ساعته انجام شود. تفاله چایی و برنجی که خیس خورده، آب اضافی دارند. این کار زیاد زمان نمی‌برد و می‌شود در همان آشپزخانه هم روی سطل آشغال سینی گذاشت و همانجا آنها را خشک کرد. اوایل که قلق این کار دستم نبود، یک کم کثیف‌کاری می‌شد اما الان راهکارش دستم آمده. خیلی زود می‌چینم و خشک می‌شود. اگر منزلتان آپارتمان هم نباشد، راحت‌تر می‌شود این کار را کرد. الان هم که زمستان است، روی شوفاژ می‌شود، پسماندها را خشک کرد.
پسماند وسایل آرایشی: از اسپری استفاده نمی‌کنم؛ مگر اینکه کسی به من هدیه بدهد که هنوز آنها را دارم. جاهایی هم هست که می‌توانی شیشه عطر را ببری و دوباره پر کنی. من کلا زیاد وسایل آرایش استفاده نمی‌کنم. رژلبی را که دارم، سال‌ها استفاده می‌کنم. در کشورهای توسعه‌یافته برای اینکه پسماند به صفر برسد، خود تولیدی هم مهم است. در ایتالیا که 80درصد مواد پایه لوازم آرایشی جهان را تولید می‌کند، زنانی هستند که از کرم‌ها و وسایل آرایشی دست‌ساز استفاده می‌کنند.
کاغذ: کاغذ باید از زباله‌های دیگر جدا  و نباید خیس و چرب شود. مچاله و ریز‌ریز هم نشود که دوباره بشود مصرف کرد، ولی فلزات و پلاستیک‌ها را باید کم‌حجم کرد که حملشان راحت شود.
بسته‌های چیپس و پفک و...: این مواد بازیافت نمی‌شود. من برای بچه‌ام بستنی دستگاهی می‌خرم. پسرم اجازه دارد ماهی 60گرم پسماند داشته باشد.

چرا ما نمی‌توانیم؟
حمداوی مشکل اصلی زباله‌هایی را که در ایران روی هم انباشته می‌شوند و طرح‌هایی که برای جمع‌آوری و تفکیک آنها به سرانجامی نمی‌رسد، فرهنگسازی‌ می‌داند: «ایتالیا برای فروش بدون پسماند بودجه 40میلیون یورویی درنظر گرفته است. کشورها به سمتی می‌روند که پسماند تولید نکنند اما ما برای خرید دستگاه زباله‌سوز از ژاپن بودجه 40میلیون دلاری کنار می‌گذاریم. این تفاوت نگاه را نشان می‌دهد. در یکی از استان‌های ایتالیا(این کشور را مثال می‌زنم چون آنجا درس خوانده‌ام) برای خرید پوشک پارچه‌ای بچه کمک‌هزینه می‌دهند. در کشورهای دیگر در مدارس مدام آموزش می‌دهند، ویدئو می‌سازند، در آمریکا و کانادا و ژاپن در شروع سال دفترچه قطوری برای مدیریت پسماند می‌دهند. در ایران یک بروشور می‌دهند که هیچ وقت به‌دست من شهروند نرسیده و خودم برای گرفتن آن مراجعه کرده‌ام. این یعنی ما در آگاهی‌سازی نقص داریم.» 
چرا در ایران بروشور پخش می‌شود و در کشورهای توسعه‌یافته دفترچه: 
«چون آنها می‌توانند همه‌‌چیز را بازیافت کنند و ما فقط می‌توانیم آشغال ‌تر و خشک را جدا کنیم.» 
کاهش پسماند کار راحتی نیست؛ به‌خصوص زنانی که باید پسماندهای آشپزخانه را مدیریت کنند، باید برای این کار وقت بگذارند. 
حمداوی زنانی را مثال می‌زند که با مشغله‌های زیاد این کار را انجام می‌دهند: 
زنی هست که بچه‌اش اوتیسم و بیماری‌های دیگری دارد، ولی برای تفکیک زباله‌اش وقت می‌گذارد. زن دیگری دوقلو دارد و زنی 4 بچه. مادرهایی که بچه دارند، خیلی سخت می‌توانند این کار را انجام بدهند اما آنها با حوصله این کار را انجام می‌دهند و از نظر روانی هم برایشان خوب است.»‌
حمداوی با اینکه توانسته پسماندش را صفر کند، ولی هنوز همسرش به صفر نرسیده: 
« او همراهی می‌کند ولی بعضی وقت‌ها می‌گویم اگر می‌خواهی زباله تولید کنی، می‌توانی سطل آشغالت را  جدا کنی.»