گنبد شیخ لطف‌الله و نظر غیرکارشناسی

علی علوی _ کارشناس ارشد مرمت آثار تاریخی و استاد دانشگاه

اخیرا مطالب متاثرکننده‌ای درخصوص مسجد شیخ لطف‌الله اصفهان، نگین انگشتر آثار تاریخی ایران که به اعتراف «ژان شاردن» فرانسوی و سایر مستشرقین، زیباترین گنبد جهان اسلام است (بخوانید بود)منتشر شد ‌که جز افسوس ندارد.  مدیر پایگاه میراث‌جهانی نقش جهان مطالبی در مورد مرمت ترک گنبد مسجد شیخ لطف‌الله اصفهان گفته‌اند که فرافکنی و فرار رو به جلوست. بارها تکرار کردند که مسجد من، کاشی من، اثر تاریخی من و... که باید به ایشان گوشزد شود این آثار متعلق به شخص ایشان نیست، بلکه میدان نقش جهان و آثار آن، جهانی است و حتی اگر متعلق به شخص او بود نیز حق نداشت چنین جنایت آشکاری بر یک اثر تاریخی ثبت جهانی شده انجام دهد.

ایشان گفته‌اند استادکار مجری مرمت گنبد مسجد شیخ لطف‌الله اصفهان، نوعی گچ ساخت که از سیمان محکم‌تر است. شیوه ساخت ملات گچ محکم‌تر از سیمان را حتی کارگران ساده هم می‌دانند بنابراین دانستن این نکته برای یک استادکار مرمت نقطه قوت نیست. مرمت ابنیه تاریخی اصولی دارد که این اصول و دانستن آنها وحی منزل برای یک مرمتگر است و اگر مرمتگری این اصول را نداند و اقدام به مرمت اثر تاریخی کند، مرتکب جنایت بر اثر می‌شود. حتی مرمتگران تازه‌کار می‌دانند که اصل اول مرمت «برگشت‌پذیری» مرمت است که با مرمت کاشی‌های گنبد مسجد شیخ لطف‌الله با ملات گچ محکم‌تر از سیمان، رعایت نکردن اصل برگشت‌پذیری صورت گرفته است. برای مرمت یک اثر تاریخی یا حتی نظارت نباید از کارشناس عمران استفاده شود که اگر قرار بر انجام این اصل بود، سالانه ده‌ها کارشناس، کارشناس ارشد و دکتری مرمت ‌فارغ‌التحصیل نمی‌شدند. باید از مدیر پایگاه میراث‌جهانی نقش جهان اصفهان پرسید که مگر اساتیدی که در 15سال گذشته مرمت‌های اصولی و بی‌نقص بر آثار تاریخی اصفهان و دیگر نقاط کشور داشتند، فارغ‌التحصیل عمران بودند؟ مدیر پایگاه میراث‌ جهانی نقش جهان اصفهان گفته است نوعی مواد محافظ بر کاشی‌های ترک مرمت شده گنبد مسجد شیخ لطف‌الله اصفهان کشیده شده است. در حالی که در اصول مرمت، استفاده از پرایمر یا فیلم پوشاننده بر کاشی‌ها غیراصولی، غیرفنی و غیرکارشناسی است و در هیچ کجای ایران سابقه ندارد. هم‌اکنون نیز آثاری در کشور وجود دارد که از صدها سال قبل بدون استفاده از پرایمر، سالم و برجای مانده‌اند. مگر در مرمت‌ کاشی‌های مسجد امام صفوی، مدرسه چهارباغ صفوی، مسجد سیدقاجاری و... لایه محافظ کشیده شد؟ مشخص نیست چرا در ماجرای گنبد مسجد شیخ لطف‌الله اعضای شورای فنی میراث فرهنگی اصفهان ‌و برخی کارشناسان با سابقه و بازنشستگان میراث‌فرهنگی ‌سخن نگفتند و تنها دو تن از مدیران اسبق میراث‌فرهنگی و برخی مرمتگران ‌حاضر به اظهارنظر شدند. مدیرپایگاه ‌نقش جهان بارها اعلام کردکه «نمی‌توانم گنبدم را بدست کسی که از سیستان و بلوچستان  است بدهم.» یا اینکه گفته‌اند مرمتگران باسابقه را نمی‌شناسد. درحالی‌که مرمتگرانی در اصفهان هستند که سال‌ها قبل از اینکه پیمانکار میراث باشند، استادکار میراث بودند و کارهای بی‌شمار انجام دادند. مرمت را از اساتید اصفهانی فراگرفتند و به گردن بسیاری از آثار حق دارند. مضافاً اینکه حتی اگر سیستانی هم باشند و در مناقصه مرمت هم برنده و کاربلد باشند باید مرمت گنبد  شیخ لطف‌الله به آنها سپرده می‌شد.