افزایش شکاف طبقاتی

آمارهای رسمی از افزایش میزان نابرابری در توزیع درآمد و ثروت و بالا رفتن اختلافات طبقاتی در جامعه حکایت دارند. محاسبات انجام شده در جدول‌های لایحه بودجه 99نشان می‌دهد در پایان سال 1397، شاخص ضریب جینی به 0.4093واحد رسیده است که بالاترین رقم در طول دهه90 به‌حساب می‌آید. به گزارش همشهری، شاخص ضریب جینی برای سنجش میزان نابرابری در توزیع درآمد و ثروت در یک جامعه آماری استفاده می‌شود و رقم آن هر چه به یک نزدیک‌تر باشد، نشانگر افزایش شکاف طبقاتی و توزیع نابرابر درآمد و ثروت است. بر این اساس، افزایش شاخص ضریب جینی از 0.3650واحد در سال 92 به 0.4093 واحد در سال 97بیانگر این نکته است که در طول این سال‌ها، شکاف میان فقیر و غنی در جامعه و فاصله طبقات اجتماعی از یکدیگر بیشتر شده است. این مسئله خصوصاً در 2 سال گذشته، می‌تواند ناشی از جهش نرخ ارز و رشد قابل‌توجه ارزش سرمایه‌گذاری‌های انجام شده توسط افراد باشد؛ چراکه در این وضعیت ارزش اغلب سرمایه‌گذاری‌ها و بازده آنها متناسب با رشد نرخ ارز، افزایش پیدا کرد؛ درحالی‌که درآمد طبقات فرودست جامعه و حتی دهک‌های متوسط درآمدی به اشکال مختلف از طرق مستمری، یارانه افزایش حقوق و نرخ ارز بهره‌ای نبرد و در مقایسه با نرخ ارزش بخش زیادی از ارزش خود را از دست داد.

کاهش ضریب جینی با یارانه نقدی
بررسی روند شاخص ضریب جینی در 2 دهه اخیر نشان می‌دهد از سال 1389که  مرحله نخست طرح هدفمندی یارانه‌ها اجرایی شد، شکاف نابرابری درآمد و ثروت در کشور کاهش یافته و رقم شاخص جینی از 0.4099به 0.3700رسیده است. در حقیقت در جریان اجرای طرح هدفمندی، یارانه نقدی واریز شده به‌حساب سرپرستان خانوار هرچند در نگاه بسیاری از ایرانیان رقم دندان‌گیری محسوب نمی‌شد، اما همین رقم اندک 45هزار و 500تومانی برای بخشی از جامعه ایرانی که از حداقل درآمد برخوردار بودند توانست گشایش قابل‌توجهی ایجاد کند و منجر به کاهش ضریب جینی شود. البته اثرگذاری توزیع یارانه نقدی بر کاهش نابرابری توزیع درآمد و ثروت فقط تا سال 92ماندگار بود و در سایه افزایش شدیدی نرخ تورم، این ابزار نیز کارایی خود را از دست داد؛ در نتیجه از سال 92، با وجود اینکه نرخ تورم به محدوده تک‌رقمی هدایت شد، دوباره رشد ضریب جینی شتاب گرفت و نابرابری درآمدی و اختلاف طبقاتی بیشتر شد.

زور یارانه بنزین به شکاف طبقاتی می‌رسد؟
اگر اثرگذاری توزیع یارانه نقدی در سال 89بر ضریب جینی واقعی باشد، طبیعتاً انتظار می‌رود در سال 98نیز پس از اجرای طرح بنزینی دولت و توزیع کمک معیشتی به 60میلیون نفر از نیازمندان، باز هم این اتفاق تکرار شود و شاخص ضریب جینی به زیر رقم 0.4واحد برسد. احمد میدری، معاون رفاه اجتماعی وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی در جریان اجرای طرح بنزینی دولت، نمایی از وضعیت فقر در جامعه ایرانی ارائه داد که اثرگذاری پرداخت یارانه نقدی بر وضعیت درآمد دهک‌های پایین را تأیید می‌کرد. میدری در نشستی با اصحاب رسانه گفت: براساس آمارهای رسمی، در پایان سال 1397اگر کسی 4میلیون تومان درآمد داشته باشد و حتی مستأجر هم باشد جزو 30درصد ثروتمند جامعه ایران قرار می‌گیرد و حتی آمارهای بانک مرکزی هم که تخمین بالاتری دارد بر این دلالت دارند که درآمد 5.5 میلیون تومان به بالا جزو 30درصد بالای جامعه ایرانی است. به گفته او گرچه باور این آمارها سخت است، اما باید این واقعیت را پذیرفت که فقر از آنچه فکر می‌کنیم به ما نزدیک‌تر است. آمارهای ارائه شده معاون وزیر کار حاکی از این بود که از میان 23میلیون خانواده یارانه‌بگیر، 11میلیون و 900هزار خانوار هیچ خودرویی ندارند و در مقابل فقط 900هزار خانوار خودروهای بالای 200میلیون تومان دارند که احتمالاً بخش زیادی از آمار مسافرت‌های خارجی و مالکیت خانه‌های بالای 2میلیارد تومان هم به همین بخش اندک اختصاص دارد. با این توضیحات، می‌توان امیدوار بود که واریز کمک معیشتی به‌حساب خانوارهای نیازمند، به کاهش شکاف درآمدی در جامعه کمک کند؛ اما این نکته نیز باید مدنظر قرار گیرد که یارانه نقدی 45هزار و 500تومانی در سال 89 معادل 45دلار و در سال 92معادل 13دلار بود اما در سال 98 این رقم به 3دلار رسیده است. بر این اساس، با فرض اثرگذاری کمک معیشتی دولت در سال‌جاری، ارزش این یارانه نیز تقریباً معادل 3دلار است و طبیعتاً اثرگذاری آن بر ضریب جینی به میزان اثرگذاری سال‌های 89 تا 92 نخواهد بود.