شهر در دست مردم

حامد فوقانی _ خبر‌نگار

با برگزاری انتخابات مدیران محله‌های تهران، سومین ضلع از مثلث سپردن امور پایتخت به‌دست مردم تکمیل خواهد شد. به این ترتیب مشارکت شهروندان در اداره شهر، افزایش می‌یابد تا گام‌های مؤثری برای شکل‌گیری نظام پایین به بالا در این راستا برداشته شود. پیش از این و در مرداد‌ماه امسال در همین ارتباط، 352محله تهران با برگزاری انتخابات، شورایاران خود را شناخته بودند. سپس در نیمه دوم آبان‌ماه انتخابات شهرداران مدرسه در 400مدرسه دوره متوسطه برگزار شد؛ انتخابی که هدفش آشنایی نسل آینده جامعه با قبول مسئولیت در مدرسه به‌طور عملی با مفاهیم شهر و شهروندی، مسئولیت‌ها و حقوق شهروندی و مهارت‌های اجتماعی اعلام شده بود.
اکنون مدیریت شهری تلاش می‌کند تا سومین گام را برای واگذاری هرچه بیشتر امور شهر به‌دست مردم با انتخابات مدیران محله بردارد. ثبت‌نام این انتخابات به‌طور رسمی تا 27آذرماه تمدید شد و پس از آن برای 352محله تهران مدیر محلی انتخاب می‌شود. فرایند انتخاب مدیر محله هم اینگونه است که داوطلبانی که در سایت mahalle.tehran.ir ثبت‌نام کرده‌اند، در کمیته «انتخاب مدیر محله» هر منطقه ارزیابی می‌شوند تا در نهایت پرونده 10نفر از کسانی که حائز بالاترین امتیاز شده‌اند، به دبیرخانه مرکزی ارسال شود.

در ادامه دبیرخانه مرکزی (دبیرخانه ستاد راهبری مشارکت‌های اجتماعی در محلات شهر تهران که زیر‌مجموعه معاونت امور اجتماعی و فرهنگی شهرداری است)، پس از ارزیابی تخصصی، 5نفر را که بالاترین امتیاز را از میان 10نفر معرفی‌شده‌ به‌دست آورده باشند، به «کمیته انتخاب مدیر محله» هر منطقه معرفی می‌کند. این کمیته نیز در دور اول، ۳نفر را که دارای بالاترین صلاحیت باشند، برگزیده و برای انتخاب نهایی با امضای معاون امور اجتماعی- فرهنگی منطقه به هیأت امنای محله معرفی خواهند کرد. سرانجام نیز معاون امور اجتماعی و فرهنگی هر منطقه، یک نفر را به سمت مدیر محله انتخاب خواهد کرد.
در این بین، یک منبع آگاه به همشهری خبر داد که امروز جلسه‌ای در شورای شهر تهران، با حضور چند عضو شورا، رئیس و نایب‌رئیس ستاد شورایاری‌ها و معاون امور فرهنگی و اجتماعی شهرداری برگزار خواهد شد تا آخرین رایزنی‌ها و تصمیمات برای انتخاب مدیران محله‌ها صورت بگیرد. گویا به‌نظر می‌رسد که در رابطه با اساسنامه کاری مدیران محله بین طرفین درگیر با ماجرا، اختلاف‌نظرهای کوچکی وجود دارد و قرار است طی جلساتی، اساسنامه کاری مدیران محله تعیین و تبیین شود. بر این اساس نظر چند کارشناس را درباره اهمیت کارکرد مدیران محله و انتخاب مدیران جدید، جویا شده‌ایم. 

راهکاری برای جلب مشارکت مردم

  ابراهیم علی‌پور، پژوهشگر اجتماعی
با تشکیل شوراهای اسلامی شهر و روستا در سال 1377شورای شهر تهران خیلی سریع به این نکته رسید که بهترین راه برای اداره بهینه شهر، جلب مشارکت سازمان‌یافته و فراگیر شهروندان است، به همین‌خاطر طرح تشکیل انجمن‌های شورایاری را در آبان‌ماه 1378در سی و پنجمین جلسه خود به تصویب رساند. با این ترتیب فصل تازه‌ای در مدیریت شهری در ایران آغاز شد و 10سال بعد طرح دیگری به نام ساماندهی مشارکت‌های اجتماعی از تصویب شورا گذشت که به نوعی تکمیل‌کننده طرح شورایاری بود. از دل این مصوبه ساختاری به نام مدیریت محله متولد شد که هدف اصلی آن ایجاد یک رکن اجرایی در کنار رکن نظارتی و مشورتی شورایاری بود تا با این تدبیر برخی از نواقص طرح شورایاری بر طرف شود. مراحل اجرای مدیریت محله از 1390به‌طور جدی آغاز و خیلی سریع در تمام محلات 374گانه تهران در آن زمان ساختمانی به نام سرای محله دایر شد و ساختاری به‌عنوان امنای محله (7نفر اعضای اصلی شورایاری و 6نفر نمایندگان نهادهای محلی) شکل گرفت که آنها طبق دستورنامه مشارکت‌های اجتماعی در محلات شهر تهران، فردی را به‌عنوان مدیر محله انتخاب کردند. این اتفاق گام مهم در تحقق مشارکت مردم تهران در اداره امور محله و شهر محسوب می‌شود که تاکنون نیز این رویکرد ادامه یافته و سیر تکاملی خود را طی کرده است.
در این میان ایرادات شورایاری و مدیریت محله به مرور نمایان شد و شورای شهر و شهرداری تهران تلاش کردند این ایرادات و موانع را برطرف کنند. با برگزاری پنجمین دوره انتخابات شورایاری در مرداد‌ماه سال‌جاری، نزدیک به 70درصد عضو جدید وارد شورایاری شدند که حضور بانوان و جوانان در این دوره بسیار چشمگیر‌تر از دوره‌های قبل است همچنین میزان تحصیلات منتخبین نیز به شکل کم‌سابقه‌ای ارتقا یافت.
در همین راستا ستاد راهبری مدیریت محله نیز اقدام به فراخوان عمومی برای انتخاب مدیران جدید محله کرده است که به‌نظر می‌رسد اکنون شرایط خوبی برای بهترشدن وضعیت شهروندان تهرانی فراهم شده تا مشارکت آنها در اداره شهر به‌صورت واقعی‌تر محقق شود.
یکی از موانعی که از گذشته بر سر این راه قرار داشته، ناشناخته بودن شورایاری و مدیریت محله نزد اکثر شهروندان تهرانی است که متأسفانه هنوز نیز مدیریت شهری برای حل آن تدبیر خاصی نداشته است و همین امر موجب می‌شود سرعت پیشرفت جلب مشارکت‌های اجتماعی، کاهش محسوسی داشته باشد.
راهکارهای زیادی برای برون‌رفت از این تنگنا وجود دارد که فاصله معنادار بین ستاد شورایاری و ستاد راهبری مدیریت محله و روی خوش نشان ندادن هر کدام از این دو به نقدها و نظرات کارشناسی، باعث شده برخی از مشکلات بماند. امیدواریم حالا که شعار شورای شهر «شفافیت‌سازی‌ عملکرد» و شعار شهرداری «تهران شهری برای همه» است، از همه ظرفیت‌ها برای عملی شدن آنها استفاده شود.

آنچه یک‌مدیر محله باید داشته باشد
طبق آیین‌نامه شهرداری تهران، برای رتبه‌بندی افراد در جذب مدیران محلات، یک جدول ۱۰۰ امتیازی تهیه شده ‌که 5فاکتور اولیه و 6فاکتور دیگر برای گرفتن امتیاز بالاتر در آن وجود دارد.

شرایط اولیه
داشتن حداقل 22 و حداکثر 65سال سن
دارای مدرک تحصیلی کارشناسی یا بالاتر
سکونت در منطقه‌ای که محله مورد نظر در آن واقع است
داشتن کارت پایان خدمت یا معافیت دائم از خدمت نظام وظیفه برای آقایان
نداشتن محکومیت کیفری مستلزم سلب حقوق اجتماعی

شرایطی که باعث افزایش امتیاز در انتخاب می‌شود
تجربه همکاری با سرای محله

سابقه اجرایی در حوزه‌های فرهنگی- اجتماعی
سابقه کار داوطلبانه مردم‌نهاد

تالیف مقاله و کتاب

گذراندن دوره‌های آموزشی طی‌شده ازجمله نرم‌افزارهای کامپیوتری و زبان خارجی و...
داشتن مدرک تحصیلی از رشته‌های علوم انسانی و هنر

مدیریت محله چیست؟
مدیریت محله در سال‌89 تشکیل شد و نهادی مردمی، غیرانتفاعی و خودگردان از لحاظ مالی است. مدیریت محله، متشکل از هیأت امنا‌ (شامل یک‌عضو شورایاری محله و 6نفر نمایندگان نهادهای حکومتی و عمومی در سطح محله)، مدیر محله، خانه‌های 11گانه سرای محله و کانون‌های ذیل این خانه‌ها در 352محله شهر تهران و در ساختمانی تحت عنوان سرای محله به فعالیت‌های اجتماعی، فرهنگی، هنری و آموزشی می‌پردازد.

مدیریت محله‌ای؛ فرصتی برای کاهش آسیب‌های اجتماعی
  پروانه شاطری، جامعه‌شناس
واقعیت آن است که امروزه سبک زندگی شهروندان تغییر کرده و اصلی‌ترین دلیل آن به ورود سبک زندگی مدرن، رشد فردگرایی و تغییرات در ساختار معماری مسکونی، معابر و امکانات شهری در محلات برمی‌گردد. این روزها امکان آشنایی‌ها و روابط اجتماعی بین‌فردی در محله‌ها نسبت به گذشته کم‌رنگ‌تر و محدود شده؛ این عدم‌تعامل مانع شناخت و درک هم‌محلی‌ها از مسائل، نیازمندی‌ها و توانمندی‌های یکدیگر است و هویت‌یابی اجتماعی افراد به‌درستی تحقق نمی‌یابد. در چنین شرایطی مدیریت محله اهمیت پیدا می‌کند چراکه با ایجاد امکاناتی، ارتباط بین‌شهروندی و بهره از استعدادهای درون‌محله‌ای را تقویت می‌کند. به همین‌خاطر امروزه در مدیریت شهری جدید، به‌ویژه در کلانشهرها رویکرد جدیدی مطرح شده و آن رویکرد محله‌محوری است. رویکرد محله‌محوری به مدد توسعه و تقویت تشکل‌های محله‌ای، در پی احیای حس تعلق و مسئولیت‌پذیری و بازگشت به نگاه سنتی به محلات شهری در کنار پذیرش تغییر و تحولات مدرن توسعه شهری است. همانا شهروندان از طریق محله‌ها می‌توانند در توسعه شهر به سبک و سیاق خود دخیل باشند و محله خود را آنگونه که می‌خواهند، بسازند. محله‌محوری و توجه به‌وجود مدیریت محله- البته با اساسنامه کاری مناسب و مطابق با فرهنگ‌های ایرانی- می‌تواند مسائل اجتماعی را مسالمت‌آمیز و مبتنی بر نگاه اجتماعی حل و فصل کند. حتی عامل مهمی در پیشگیری از ناهنجاری‌های اجتماعی محسوب می‌شود. تقویت اجتماعات محلی و تشکیل گروه‌های اجتماعی عامل مهمی در برآورده‌شدن نیازهای اجتماعی محله است. از این‌رو زمینه افزایش رضایتمندی مردم از محل سکونت ارتقا‌ می‌یابد. این مهم می‌تواند زمینه را برای همبستگی اجتماعی فراهم کرده و با افزایش رضایتمندی از محل سکونت، حس تعلق نسبت به محله را تقویت کند.

سراهای محله؛ پاتوق‌های مردمی و سمن‌ها
مهدی شیرزاد، رئیس ستاد مدیریت محله شهرداری تهران

ما برنامه‌ریزی کردیم که در راستای مردمی‌کردن اقدامات محلات، مدیران محلات را از طریق فراخوان انتخاب کنیم. این موضوع یک گام به سوی مردمی‌تر‌شدن انتخابات است. پیش از این، شائبه‌ای وجود داشت که افراد به‌دلیل رفاقت با برخی در شهرداری شانس مدیر محله‌شدن را پیدا کنند. بنابراین تلاش کردیم به سمتی حرکت کنیم که کارها به‌خود مردم سپرده شود. 
سیاست محله‌محوری مورد تأکید ویژه شهردار تهران است و 2معاون برنامه‌ریزی و اجتماعی ماموریت پیدا کرده‌اند آن را به‌طور ویژه پیگیری کنند. برای تحقق این مهم ما موظف هستیم از همه ظرفیت‌های اجتماعی سطح شهر و محلات استفاده کنیم. 
سعی شده سراهای محلات به دور از نظام بوروکراسی اداره شوند و محلی برای پاتوق‌های مردمی، سمن‌ها (سازمان‌های مردم‌نهاد) و غیره باشند. سراهای محله مجموعه‌هایی برای فعالیت سمن‌ها خواهد بود تا مردم محله به آنجا رفت‌وآمد کنند. سرای محله رقیب هیچ نهاد دیگری همچون بسیج، مسجد و غیره نیست، بلکه می‌تواند با آنها همپوشانی داشته باشد. ناگفته نماند که ما در فرایند انتخاب مدیریت از طریق فراخوان، به‌دنبال استخدام برای شهرداری نیستیم. 
شهرداری به‌شدت از مازاد نیروی انسانی رنج می‌برد. لذا ما اصلا امکان جذب نیرو را نداریم. در دستورالعمل‌های ما هم آمده که مدیر محله برای یک دوره دو‌ساله انتخاب می‌شود و ارتباط استخدامی با شهرداری ندارد. حقوق قانونی مدیران هم از درآمدهای سراهای محله است.