توکیو؛ دریچه مذاکره وگشایش اقتصاد

رضا کربلائی _ روزنامه‌نگار

حـسن روحـــانــی، رئیس‌جمهوری احتمالا در روزهای آخر همین هفته، زیر موج فشارها و هشدارهای رسانه‌های مخالف دولت، راهی ژاپن خواهد شد. 

پیش‌تر شینزو آبه نخست‌وزیر ژاپن، در روزهای 22 و 23 خرداد به تهران سفر کرده و با رهبر انقلاب و رئیس‌جمهوری دیدار کرده بود. در آن زمان گفته می‌شد هدف آبه از سفر به تهران، میانجیگری بین ایران و آمریکاست. هدفی که البته محقق نشد، اما حالا اخبار تازه دریافتی نشان می‌دهد دریچه‌هایی به سوی مذاکره باز شده و حتی طرفین، ظاهرا برای اثبات حسن‌نیت، هفته گذشته 2زندانی ایرانی و آمریکایی را در سوئیس مبادله کردند. گفته می‌شود در جریان سفر حسن روحانی به توکیو هم، احتمالا ژاپن، با چراغ سبز آمریکا، 3امتیاز تجاری و ضدتحریمی برای ایران قائل خواهد شد.
به گزارش همشهری، اعلام معافیت ژاپن از تحریم نفتی علیه ایران، ایجاد یک کانال مالی بین تهران و توکیو و همچنین آزادسازی دست‌کم 1.5میلیارد دلار از دارایی‌های ارزی ایران، ناشی از صادرات قبلی نفت به ژاپن، 3احتمالی است که انتظار می‌رود در جریان سفر حسن روحانی به توکیو و دیدار با شینزوآبه، نخست‌وزیر ژاپن رخ دهد؛ اتفاقی که می‌تواند بخشی از پازل آغاز مذاکرات احتمالی غیرمستقیم بین ایران و آمریکا در حضور سران کشورهای طرف برجام باشد.

آنچه گذشت
پس از ناکامی امانوئل مکرون، رئیس‌جمهور فرانسه برای ایجاد یک پل ارتباطی برای نجات برجام، در هفته گذشته از یک سو وزیر خارجه عمان به ایران آمد و از سوی دیگر سوئیس هم به‌عنوان حافظ منافع آمریکا در ایران اعلام کرد: یک کانال مالی جدید با هدف مبادلات تجاری برای برنامه‌های بشردوستانه ایجاد خواهد کرد. در این میان مبادله یک شهروند آمریکا و یک دانشمند ایرانی با وساطت دولت سوئیس به‌عنوان حافظ منافع آمریکا در ایران گمانه‌زنی‌ها درباره احتمال توافق بزرگ را تقویت کرده است. پیش از این حسن روحانی گفته بود: درصورتی که آمریکا حاضر به لغو همه تحریم‌ها شود، حاضر است در حضور سران کشورهای حاضر در برجام با دونالد ترامپ، همتای آمریکایی خود دیدار کند. آیا سفر رئیس‌جمهور ایران به ژاپن و امیدواری رئیس‌جمهور آمریکا به مذاکرات تهران - توکیو می‌تواند گره ایجاد شده در برجام توسط آمریکا را باز کند؟ انتقادهای برخی جریان‌های اصولگرا هم مبنی بر اینکه روحانی باید مراقب باشد تا در توکیو، کلاهی مثل برجام را بر سرش نگذارند، نشانه‌های آشکاری از دلواپسی آنها از احتمال توافق غیرمستقیم با وساطت نخست‌وزیر ژاپن است؛ البته دیوار بی‌اعتمادی بین ایران و آمریکا به قدری بلند و چالش‌های بین 2 کشور زیاد است که توافق زودهنگام بر سر برجام را با تردیدهای جدی مواجه می‌سازد؛ هرچند رئیس‌جمهور آمریکا پس از تبادل اخیر شهروند آمریکایی با دانشمند ایرانی پیام بدهد که «دیدید می‌توانیم توافق کنیم».

از توکیو چه خبر؟
با این حال همشهری کسب اطلاع کرده، احتمال معافیت ژاپن از تحریم خرید نفت ایران در جریان سفر رئیس‌جمهور ایران به ژاپن و دیدار با شینزو آبه، نخست‌وزیر این کشور قوت گرفته و به‌نظر می‌رسد ژاپنی‌ها موفق شده‌اند برای ایجاد روزنه‌ای در دیوار ایجاد شده در مسیر برجام، از آمریکایی‌ها مجوز خرید نفت را بگیرند؛ هرچند قرار نیست دارایی‌های ارزی ناشی از صادرات نفت ایران به‌صورت پول نقد در اختیار ایران قرار گیرد، بلکه از کانال مالی جدید که مسئولیت اجرای آن بر عهده سوئیس خواهد بود، ایران می‌تواند از منابع ارزی خود برای کالاهای تعریف شده که از آن به‌عنوان کالاهای بشر‌دوستانه یاد می‌شود، استفاده کند.

توافق اولیه قبل از سال 2020
اگر دیدار روحانی و آبه در توکیو بتواند قبل از شروع سال2020 میلادی روزنه‌ای ایجاد کند، شاید نشانه‌هایی از یک توافق بزرگ‌تر قلمداد شود؛ نظیر روزنه‌ای که پیش از برجام با آزادسازی بخشی از دارایی‌های بلوکه شده ایران در زمان دولت باراک اوباما رخ داد؛ ماجرایی که در آن زمان به توافق لوزان منجر شد. حسن روحانی در روزهای اخیر به‌صورت تلویحی از توافق لوزان به‌عنوان نمونه‌ای عینی برای گشایش مسیر مذاکره نام برده است. سفر حسن روحانی به ژاپن، نخستین سفر رئیس‌جمهور ایران به شرقی‌ترین کشور آسیا، پس از دیدار و مذاکره محمد خاتمی در سال2000 میلادی است. آیا شرق این بار پس از 20سال می‌تواند دریچه‌ای به‌روی مذاکره ایران و غرب باز کند؟ آیا ترامپ می‌خواهد الگوی متفاوتی از اینستکس اروپایی را روی میز مذاکرات به بن‌بست رسیده برجام بگذارد و آیا ایران گزینه‌های پیشنهادی آمریکا را که از زبان ژاپنی‌ها مطرح خواهد شد، می‌پذیرد؟ آیا شینزو آبه قرار است، مأموریت ناتمام امانوئل مکرون، رئیس‌جمهور فرانسه را به سرانجام برساند؟ گمانه‌زنی‌ها درباره هدف سفر روحانی به ژاپن زیاد است و توأم با بیم و امید در هاله‌ای از ابهام و ایهام.

روزنه‌ای در قلب اروپا
همزمان با تحول دیپلماتیک در مسیر شرق، سوئیسی‌ها به‌عنوان حافظ منافع آمریکا در ایران، به دنبال ایجاد کانال مالی مشترک با ایران هستند. هدف از این کانال که گفته می‌شود عملیاتی‌تر از اینستکس اروپایی است، تسهیل خریدکالاهای بشردوستانه ازجمله مواد غذایی و دارو خواهد بود و منابع آن قرار است از محل فروش نفت ایران به ژاپن تامین شود. ‌ماه دسامبر2018 بود که سوئیس اعلام کرد در حال ایجاد یک کانال مالی و تجاری است تا ایران بتواند از تجارت بشردوستانه با این کشور، یا حتی سایرکشورهای اروپایی، به دور از سایه تحریم‌های آمریکا استفاده کند.
یک سال پس از اعلام این خبر، مارکوس لاینتر، سفیر سوئیس در تهران در کنفرانس ایران‌گرین که با حمایت اتاق تهران برگزار شد، از ایجاد این کانال مالی برای انجام مبادلات کالاهای انسان‌دوستانه خبر داد. به گفته او، حوزه اصلی فعالیت این کانال در مبادله کالاهای بشردوستانه همچون دارو، تجهیزات پزشکی و محصولات غذایی تعریف شده است. او می‌گوید: این کانال مالی قرار نیست رقیب یا جایگزینی برای اینستکس باشد و درصورت ایجاد، متفاوت از سازوکار مالی اینستکس عمل خواهد کرد.
سفیر سوئیس در تهران توضیح می‌دهد؛ این سازوکار و کانال مالی، اختراع و ابداع تازه‌ای نیست و در دوره قبلی تحریم‌ها علیه ایران نیز، مشابه آن وجود داشته و در زمینه تسهیل شرایط نقل و انتقالات پولی برای تبادل کالاهای بشردوستانه به ایران فعال بوده و هم‌اکنون هم با توجه به منافعی که این کشور در ایران دارد، دولت سوئیس سعی می‌کند این کانال را ایجاد کند؛ البته هنوز این سازوکار اجرایی نشده است. فریال مستوفی، عضو اتاق بازرگانی تهران می‌گوید؛ یک کانال مالی مشترک میان ایران و سوئیس برای مبادله کالاهای بشردوستانه ایجاد خواهد شد. به‌گفته او، براساس صحبت‌های مارکوس لایتنر، سفیر سوئیس در ایران، این کانال مالی در آینده نزدیک کار خود را آغاز خواهد کرد.

چه خبر از وعده اروپا؟
کشورهای اروپایی طرف برجام هم همچنان وعده تاسیس اینستکس را می‌دهند؛ ایران اما می‌گوید این سازوکار مالی با صحبت کردن و وعده دادن معجزه نمی‌کند. رئیس مرکز خدمات سرمایه‌گذاری خارجی اتاق بازرگانی تهران می‌گوید: فعالان اقتصادی بخش خصوصی ایران منتظرند تا مقام‌های اروپایی راهکارهای عملیاتی برای اجرایی شدن اینستکس را اعلام کنند. فریال مستوفی با انتقاد از بدعهدی‌هایی که به ناکارآمدی اینستکس و تأخیر زیاد در شروع به‌کار آن منجر شده، توضیح می‌دهد: دولت آمریکا می‌گوید کالاهای بشردوستانه را خارج از شمول تحریم‌ها علیه ایران قرار داده، اما بانک‌های اروپایی به‌دلیل تهدیدهای آمریکا، حاضر به همکاری با ایران نیستند؛ حتی برای مبادله کالاهای بشردوستانه. اینستکس نیز هنوز در هاله‌ای از ابهام‌ها در اجرا به سر می‌برد. 3کشور اروپایی طرف برجام، یعنی فرانسه، انگلیس و آلمان آمادگی 6کشور جدید اروپایی برای ورود  به اینستکس را یک گام به جلو می‌خوانند و از ایران می‌خواهند از کاهش سقف تعهدات برجامی‌اش دست‌‌بردارد. ایران اما همچنان معتقد است: اینستکس کارایی لازم را ندارد. چندی پیش دولت‌های بلژیک، دانمارک، فنلاند، هلند، نروژ و سوئد برای ملحق شدن به اینستکس به‌عنوان سهامدار، آمادگی خود را اعلام کردند و گفتند درصورت پایبندی دوباره ایران به تعهدات جامع مندرج در برجام، حاضرند با 3کشور فرانسه، بریتانیا و آلمان در سازوکار حمایت از مبادلات تجاری با ایران، با اینستکس همکاری کنند.

گشایش بزرگ در انتظار بازگشت آمریکا

درحالی‌که گمانه‌زنی‌ها درباره بازگشت آمریکا به برجام مطرح می‌شود، اما این بازگشت از نظر تهران تنها با لغو تمام تحریم‌ها ممکن خواهد بود؛ تا آنجا که یک فعال اقتصادی می‌گوید: آمریکا تا الان اجازه تاسیس کانال مالی ایران و سوئیس را برای تبادل غذا و دارو به سوئیس نداده است. به گفته شریف نظام مافی، رئیس اتاق بازرگانی مشترک ایران و سوئیس، سوئیس چون عضو اتحادیه اروپا نیست نمی‌تواند از اینستکس بهره‌مند شود، ولی خودش قصد دارد یک کانال مالی جداگانه برای تبادل غذا و دارو با ایران ایجاد کند که البته آمریکا هنوز اجازه این کار را به سوئیسی‌ها نداده است. به‌گزارش همشهری، حال باید دید آیا همه اقدام‌های آمریکا نوعی گروکشی برای رسیدن به یک توافق مستقیم با ایران بوده است یا نه؟ معافیت ژاپن از تحریم خرید نفت ایران، آزادسازی بخشی از دارایی‌های ارزی برای مبادلات محدود کالاهای بشردوستانه از طریق کانال مالی سوئیس و ایجاد یک خط ارتباطی، این بار از کانال ژاپن در جریان سفر روحانی به این کشور تنها وقتی عملیاتی می‌شود که رئیس‌جمهور آمریکا به دفتر کنترل دارایی‌های خارجی این کشور موسوم به اوفک دستور دهد تا بخشی از تحریم‌ها را لغو کند. آیا این امکان وجود دارد؟ سفر روحانی و بازگشت او از ژاپن، نشان خواهد داد آیا قرار است اتفاق تازه‌ای رخ دهد یا نه؟


 احتمالا در جریان سفر رئیس جمهور به ژاپن، این کشور با چراغ سبز آمریکا، 3 امتیاز برای ایران قائل خواهد شد
درنظر گرفتن معافیت تازه برای ژاپن در خرید نفت از ایران، ایجاد یک کانال نقل و انتقال مالی و آزادسازی دست‌کم 1.5میلیارد دلار از پول‌های ایران ازجمله امتیازهای احتمالی است که ایران دریافت خواهد کرد