فصل مصالحه در خلیج‌فارس

اگرچه صدای جنگ و تحریم همچنان بیش از هر صدای دیگری در خلیج‌فارس به گوش می‌رسد، اما از سوی دیگر نمی‌توان منکر بلند شدن صدای مصالحه در این منطقه کوچک، اما بحرانی جهان شد؛ صدایی که به همه بازیگران خاورمیانه یادآوری می‌کند هیچ جنگ و بحرانی تا ابد ادامه نخواهد داشت. در آغاز به‌نظر می‌رسید، مصالحه احتمالی صرفا با جنگ یمن و روابط بحرانی این کشور با عربستان سعودی مرتبط است، اما طی روزهای گذشته برای همه روشن شده که بحران قطر نیز سهمی از تغییر معادلات خصمانه خلیج‌فارس خواهد داشت؛ آن هم درحالی‌که هیچ‌یک از شروط ائتلاف ریاض و ابوظبی برای پایان این بحران محقق نشده است!
محمد عبدالرحمن آل‌ثانی، وزیر خارجه قطر سرانجام روز جمعه گزارش‌های غیررسمی درباره مذاکرات مستقیم را میان قطر و عربستان برای پایان بحران خلیج‌فارس تأیید کرد. او در حاشیه کنفرانس گفت‌وگوی مدیترانه که در شهر رم ایتالیا برگزار می‌شود، گفت: اخیرا مذاکراتی با برادرانمان در عربستان سعودی داشته‌ایم که امیدواریم نتایج مثبتی برای منطقه داشته باشد. قابل تردید نیست که ما از راه بن‌بست به مرحله رایزنی بر سر چشم‌اندازهای آینده وارد شده‌ایم. اما بخش مهم‌تر سخنان عبدالرحمن که بازتاب ویژه‌ای هم در رسانه‌های نزدیک به قطر داشت مربوط به 13شرط عربستان سعودی می‌شود که از سوی مقامات عالی‌رتبه این کشور (از جمله عادل‌الجبیر) برای پایان دادن به محاصره دوحه عنوان شده بود. وزیر خارجه قطر در این‌باره گفت: در مذاکرات اخیر هیچ اشاره‌ای به شروط 13‌گانه نشده و چنین مطالبات تحقیرآمیزی از دیدگاه ما موضوعیت ندارد. ما حاکمیت و سیاست مستقلی داریم و مسائلی داخلی قطر هرگز موضوع مذاکره با دیگر کشورها نیست.
این در حالی است که عربستان سعودی، امارات و بحرین هم با لغو تصمیم ‌مشارکت نداشتن در جام خلیج‌فارس به میزبانی دوحه، گامی مهم در راه پایان بحران قطر برداشته‌اند؛ گامی که البته با پاسخ مثبت قطر روبه‌رو شده و انتظار می‌رود شگفتی قابل توجهی را در نشست پیش روی سران کشورهای شورای همکاری خلیج‌فارس در ریاض به‌دنبال داشته باشد.

امیر قطر در ریاض؟
عبدالخالق عبدالله، مشاور سابق ولیعهد ابوظبی و ازجمله نظریه‌پردازان نزدیک به حاکمان امارات، نخستین کسی بود که از یک غافلگیری بزرگ در نشست 29آذر شورای همکاری خبر داد. او در صفحه توییتر خود نوشت: فاصله زیادی با پایان بحران قطر نداریم و بهترین نشانه برای این ادعا، حضور یک مهمان عالی‌رتبه قطری در نشست ریاض خواهد بود. کمی بعد روزنامه العرب قطر خبر داد پیام دعوت از شیخ تمیم بن‌حمد آل‌ثانی، امیر قطر برای شرکت در نشست سران شورای همکاری خلیج‌فارس در ریاض توسط وزیر خارجه کویت تقدیم دوحه شده است.
اگرچه طی نزدیک به 3سال گذشته در سایر نشست‌های شورای همکاری نیز از مقامات عالی‌رتبه قطر برای مشارکت دعوت شده، اما حضور قطر در تمامی این نشست‌ها از سطح معاون وزیر فراتر نرفته بود. حالا و در سایه فضای مثبتی که بعد از مذاکرات اولیه دوحه و ریاض ایجاد شده، به‌نظر می‌رسد نشست ریاض شاهد تحولی بزرگ خواهد بود. این در حالی است که آخرین حضور شیخ تمیم در ریاض به اردیبهشت سال 96بر می‌گردد؛ زمانی که سران کشورهای عربی برای حضور در نشست صلح منطقه‌ای و ملاقات با ترامپ به عربستان سعودی سفر کرده بودند. بعد از پایان این نشست به فاصله 3روز، بحران خلیج‌فارس آغاز شده و محاصره همه‌جانبه قطر توسط همسایگان عرب این کشور (عربستان، امارات و بحرین) کلید خورد. جالب آنکه این اقدامات ناگهانی در ابتدا با حمایت تلویحی ترامپ نیز همراه بود؛ به‌گونه‌ای که رئیس‌جمهور آمریکا در صفحه توییتر خود امیر قطر را به‌طور غیرمستقیم به حمایت از تروریسم در خاورمیانه متهم کرد. اگرچه در پی مقاومت قطر علیه فشارها و گذر از بحران، موضع آمریکا نیز در ادامه تغییر کرد و بیشتر رنگ میانجی به‌خود گرفت. 

شروطی که محقق نشد
آغاز مذاکرات عربستان با قطر یا حتی یمن بیش از هر چیز یادآور علل شروع این بحران‌ها و شروطی است که عربستان برای پایان سیاست‌های خصمانه خود نسبت به این دو کشور مطرح کرده بود. برای مثال محمد بن‌سلمان، ولی‌عهد سعودی اهداف اصلی جنگ یمن را بازگرداندن دولت منصور هادی به صنعا و نابودی نیروهای نظامی جنبش انصارالله برای تامین امنیت مرزهای جنوبی سعودی بیان کرده بود. به همین ترتیب، عربستان به همراه امارات، شروطی 13گانه را برای پایان محاصره قطر اعلام کردند؛ ازجمله قطع روابط دیپلماتیک با ایران، قطع کامل روابط سیاسی و اقتصادی با ترکیه، توقف حمایت از گروه‎های شبه‌نظامی همچون حماس و حتی تعطیلی شبکه الجزیره؛ شروطی که البته هیچ‌گاه محقق نشد.