شما هم نقاش شوید

لیلا به‌طلب :

موها حلقه حلقه؛ طوری سلسله‌وار پیچ خورده‌اند که کاغذ مجال نمایش تاب‌ها را پیدا نمی‌کند. صاحب حلقه‌های مو، بر نوک انگشت پایش بلند شده، کمرش طوری قوس خورده مثل نیزارهای جوان ایستاده در مسیر باد... به خیال آنکه سر به آسمان برساند.

پنبه ابر در آسمان پشت سر نقاشی بی‌حرکت مانده تا انگشت‌های مینیاتوری پیرمرد ایرانی، دل اندرون ابر را بکاود و بعد داستان نگارگر تابلو را به گوش ابر بخواند تا سوار بر بال باد برای باقی دنیا روایت کند.بگوید دستار، عبا و شال در صحنه نگارگری ایرانی چه چرخ‌ها خورده‌اند و چه موج‌ها برداشته‌اند. خطوط جادو کرده‌اند و بی‌محابا سایه- روشنی آفریده‌اند.  تا جایی که هنر نگارگری؛ بنیان‌اش را بر همین خطوط استوار کند و محدود به تصاویر قدیمی و سنتی نماند. اردشیر مجرد تاکستانی؛ استاد هنر نگارگری نوید می‌دهد که این هنر تمام مرزها را درنوردد و محدودیتی برای ورود تصاویر بر پهنه آن وجود نداشته باشد.

فراگیری یک هنر شفاهی

نگارگری شاید جزو معدود هنرهایی است که ردپای آموزه‌های چند صدساله‌اش هنوز هم در مراحل مختلف آموزش و اجرای آن پیداست. این موضوع را گفته‌های اردشیر مجرد تاکستانی؛ استاد هنر نگارگری تأیید می‌کند. او می‌گوید، انتقال هنر نگارگری به هنرمندان نگارگر تا امروز، به‌صورت سینه به سینه انجام شده است. بنابراین طبیعی است که آموزه‌های چند 100 سال گذشته به‌طور مکتوب در دسترس هنرجویان امروز نگارگری نباشد. در عوض آنچه برای پیوستن به هنر نگارگری مورد نیاز است نزد هنرمندان نگارگر محفوظ بوده و در دوره‌های آموزشی آن به هنرجو منتقل می‌شود. برای یافتن این دوره‌ها و کارگاه‌های آموزشی می‌توان به جدول آموزش‌های فرهنگسراها و مراکز فرهنگی شهر مراجعه کرد؛ به‌طور مثال، آموزش نگارگری در باغ موزه هنر ایرانی در تمام روزهای سال و به‌صورت رایگان برقرار است.

با کمترین هزینه ممکن

برای ورود به دنیای نگارگری نیاز به ابزار چندانی نیست. ورق کاغذ، مجال را برای نقش زدن نگارگر فراهم می‌کند و رنگ‌ها مسئولیت جان بخشیدن به تصاویر را به‌عهده می‌گیرند‌ اما روال کار در دوره‌های آموزشی اینطور است که طرح را ابتدا توسط مداد نرم روی کاغذ می‌کشند. اینجاست که تسلط به هنر طراحی به‌کار نگارگر می‌آید. بعد از آن نوبت به قلم‌گیری با رنگ تیره «گواش» است. طرحی که با مداد روی کاغذ منتقل شده به وسیله قلم و رنگ قهوه‌ای پررنگ می‌شود و بعد از خشک شدن کار رنگ‌آمیزی با بقیه رنگ‌های موجود در «پالت» آغازخواهد شد.

 طراحی؛ شاه کلید نگارگری

 آشنایی با مبانی هنرهای تجسمی، نخستین قدم برای آموختن هنر نگارگری است. به گفته اردشیر مجرد اگر هنرجویان از ابتدا بر یادگیری مبانی هنرهای تجسمی تمرکز کنند، از مسیر درستی وارد دنیای نگارگری خواهند شد. موضوع اینجاست که هنر طراحی باید ظرف چندین‌ ماه آموزش و تمرین، در جان هنرجو آشیانه کند. طبیعی است برای دست‌های هنرمندی که در طول ساعت‌های متمادی، آموزه‌های طراحی را تمرین می‌کنند هیچ مانعی در پرداختن به هنر نگارگری وجود نخواهد داشت. مدت زمانی که اردشیر مجرد برای تمرین تا تسلط بر هنر طراحی توصیه می‌کند، حدود پنج هزار ساعت است. اگر به‌دنبال دوره‌های کم هزینه طراحی باشید تا این چند هزار ساعت را پُر کنید، می‌توانید به سراهای محلات سر بزنید.

رها از محدودیت‌ها

آثار باقیمانده از هنرمندان نگارگر حاوی صحنه‌هایی از حضور انسان در کنار جانداران دیگر است. جاندارانی که در قالب ظرافت مختص هنر نگارگری تصویر جدیدی از حیوانات به نمایش گذاشته‌اند. با این حال، فضا در اختیار تعداد خاصی از جانوران نیست. اردشیر مجرد تاکستانی می‌گوید «در طراحی حیوانات می‌توانیم هر نوع جانداری را نگارگری کنیم؛ چون این هنر تنها مختص پرتره نیست. به‌طور کلی هیچ محدودیتی برای طراحی جانداران در نگارگری وجود ندارد؛ چرا که نگارگری هنری است که دست نگارگر را برای طرح زدن باز می‌گذارد.حتی ورود عنصر مدرن به فضای نگارگری، آنچنان دور از ذهن نیست. یک هنرمند نگارگر به شرط آشنایی با فضای این هنر و ویژگی‌های نگارگری می‌تواند عناصر مدرن مدنظر خود را وارد اثرش کند.»

 پله پله تا نگارگری حرفه‌ای

قدم‌هایی که نگارگر را به سوی نمایش بی‌بدیل در این هنر نزدیک می‌کند از سه گذرگاه عبور می‌کند. به گفته اردشیر مجرد تاکستانی «طراحی عمومی» به هنرجو کمک می‌کند تا با انواع فیگور انسان، حیوانات و پرندگان آشنا شود. «طراحی تخصصی» محدود به کپی‌کاری از آثار هنرمندان نگارگر می‌شود. با چنین تمرینی، هنرجو می‌تواند تکنیک‌های نگارگری را بیاموزد و درباره چینش حیوانات و انسان در طبیعت به بهترین نتیجه ممکن برسد. به این ترتیب، شناخت شکل اجسام گوناگون در هنرجو پرورش می‌یابد. در نهایت با «تلفیق طراحی عمومی و تخصصی»، سلیقه شخصی هنرجو مشخص شده و طراحی ذهنی او شکل می‌گیرد و اینجاست که سبک مختص به او شکل می‌گیرد.

معجزه‌گری خط  در دنیای نگارگران

جادویی که خط در هنر نگارگری خلق می‌کند در هیچ یک از هنرهای ایرانی به این شکل نمایان نشده. به گفته اردشیر مجرد تاکستانی خط- نقاشی یکی از ویژگی‌های نگارگری است. به‌عبارتی «خط» در هنر نگارگری هم سایه را نقش می‌زند و هم نور را می‌آفریند.
 این قدرت خط در سیاه قلم بیشتر خود را نمایش می‌دهد‌ اما هنر نگارگر آن است که در آثارش با ضخامت خط، سایه را خلق کند و با باریک کردن آن نور را نمایان سازد. اردشیر مجرد با تأکید بر این قابلیت خط در رشته نگارگری می‌افزاید خطوط در این رشته، رنگ‌ها را هم از یکدیگر تفکیک می‌کنند.

راه از هیچ سو بسته نیست

تصویر خیال هنرمند در نگارگری نقش پررنگی دارد. گاهی یک قصه یا داستان جرقه خلق اثر نگارگر را می‌زند و گاهی مسیر، درست عکس این حرکت می‌کند. اردشیر مجرد تاکستانی معتقد است، اگر هنرمند نگارگر خیال این را داشته باشد که ماجرا یا روایتی را نمایش دهد می‌تواند جزئیات آن را توسط هنر نگارگری تصویرسازی کند‌ اما همیشه اینطور نیست که داستانی باعث خلق یک اثر نگارگری شود. بلکه گاهی آفرینش تصاویر نگارگری شده، آنقدر قدرتمند عمل می‌کند که می‌توان از میان آن تصاویر قصه یا روایتی را برداشت کرد.

قصه ادبیات و شعر برای نگارگر

برای پرورش خلاقیت و آفرینش صحنه‌های بکری که ریشه در تاریخ و تمدن ایران دارند می‌توان دست به دامان ادبیات و اشعار بزرگان شد. گفته‌های اردشیر مجرد تاکستانی، آمیختگی هنر نگارگری با ادبیات پارسی را تأیید می‌کند. او می‌گوید مانوس شدن با ادبیات و اشعار بزرگان ایران خلاقیت ذهنی هنرمند نگارگر را تقویت می‌کند. به‌طور مثال می‌توان از اشعار مولوی صدها و بلکه هزاران تصویر برای نگارگری یافت. هرچند این موضوع درباره شعرهای حافظ محدود به تصاویری می‌شود که شاعر اصرار بر خلق آنها داشته است. شاهنامه، کلیات سعدی، خمسه نظامی و غزلیات شمس تنها نمونه‌هایی هستند که نگارگر با غرق شدن در آنها دستمایه‌ای برای مصورسازی می‌یابد.

آراسته به انواع هنرها

شاید نحوه قلم‌گیری در هنر نگارگری شبیه ‌ قلم گرفتن توسط هنرمندان خوشنویس به‌نظر برسد‌ اما به گفته اردشیر مجرد تاکستانی، خوشنویسی مقوله دیگری است و فاصله نسبتا زیادی با هنر نگارگری دارد. با این حال ردپای هنرهای دیگر ایران را می‌توان در هنر یک نگارگر پیدا کرد.رشته نگارگری زیرمجموعه‌هایی همچون هنر «تذهیب»، «تشعیر» و «گل و مرغ» دارد و هر هنرجو می‌تواند در ابتدا بر حسب علاقه خود یکی از این رشته‌ها را انتخاب کرده و در آن فعالیت بیشتری داشته باشد‌ اما به‌طور کلی، تسلط بر یکی از این هنرها، فرد را برای فعالیت تمام عیار در رشته نگارگری توانمند نمی‌سازد. درحالی‌که یک هنرمند نگارگر با برخورداری از آموزه‌های مربوط به تمام این هنرها بر زیرمجموعه‌های رشته نگارگری احاطه دارد. به‌طور مثال می‌تواند در حوزه تذهیب، تشعیر، گل و مرغ فعالیت هنری کرده و آثاری خلق کند.

 رخدادهای روز به زبان نگارگری

معماری ایرانی دریچه دیگری به روی هنر نگارگری گشوده است. محل‌هایی که بازدید از آنها هنرمند نگارگر را تا قلب فرهنگ و هنر ایران زمین پیش می‌برد در نقاط مختلف کشور پراکنده‌اند. نام تعدادی از این محل‌ها همچون عالی قاپو، چهلستون، شمس‌العماره و کاخ گلستان در صحبت‌های اردشیر مجرد تاکستانی هویداست. علاوه بر اینها موزه‌های کشور به‌خصوص موزه رضا عباسی، موزه ایران باستان، موزه ملی ایران و موزه تبریز آثار بی‌نظیری از نگارگری ایرانی را برای بازدیدکنندگان به نمایش می‌گذارند. به‌خصوص که راه را برای شناخت مکاتب مختلف نگارگری باز می‌کنند‌ اما هنر نگارگری نه محدود به گذشته و حال است و نه محدودیتی می‌پذیرد. به گفته مجرد تاکستانی حتی می‌توان رخدادهای روز را به وسیله این هنر به تصویر کشید.