دود به جای سوخت

2 هفته پیش بود که با اجرای مصوبه سران قوا، افزایش قیمت بنزین اجرایی شد تا به قول دولت 60میلیون نفر از ایرانیان نیازمند، از محل منابع حاصل از گرانی بنزین حمایت معیشتی بگیرند. به‌هرحال این طرح اجرا شد و تبعات قابل‌تأملی هم به‌دنبال آورد و همین امر باعث شد برخی دست‌به‌کار ارائه طرح‌هایی شوند که اگر جایگزین طرح بنزینی دولت می‌شد، می‌توانست سیاست حمایت معیشتی را بدون نیاز به گرانی بنزین پشتیبانی کند.

به گزارش همشهری، در لابه‌لای طرح‌هایی که مثلاً برای تک‌نرخی کردن بنزین روی یک رقم خاص، توزیع سرانه بنزین براساس کد ملی، حذف یارانه دهک‌های پردرآمد و... برای جایگزینی یا اصلاح طرح بنزینی دولت ارائه شده، علیرضا رئیسی، معاون وزیر بهداشت نیز طرح افزایش 10درصدی مالیات بر سیگار را پیشنهاد داده است که به‌زعم او، اگر اجازه مافیای سیگار را می‌گرفت، می‌توانست 20هزار میلیارد تومان، یعنی معادل دوسوم درآمد گرانی بنزین را به جیب دولت روانه کند و آن‌همه اعتراض و آشوب هم به همراه نیاورد؛ اما آیا چنین چیزی صحت دارد و افزایش مالیات بر سیگار می‌توانست دولت را از آتش‌افروزی طرح بنزینی بی‌نیاز کند؟

چرا بنزین به‌جای سیگار؟
جدا از اینکه راهی جز گرانی بنزین برای تأمین 30هزار میلیارد تومان به‌منظور توزیع کمک‌معیشتی میان نیازمندان وجود داشته باشد یا نه، بزرگ‌ترین هدف از اجرای طرح بنزینی دولت، مدیریت مصرف و کاهش صرفه اقتصادی قاچاق آن بود؛ زیرا طبق اعلام وزارت نفت، تداوم روند فعلی مصرف و قاچاق بنزین به‌راحتی می‌توانست خودکفایی ایران در تولید بنزین را نقض کرده و دوباره کشور را نیازمند واردات بنزین، آن‌هم در دوره تحریم کند. بر این‌اساس حتی اگر دولت می‌توانست درآمدهای مورد انتظار خود را از محل دیگری غیر از گرانی بنزین به‌دست بیاورد، باز هم الزام اصلاح قیمت بنزین به‌عنوان یک ضرورت و مانند آتش زیر خاکستر در دستور کار باقی می‌ماند. از این منظر، ارجحیت گرانی بنزین نسبت به افزایش مالیات بر سیگار مسئله غیرقابل‌انکاری است که اقدام بنزینی دولت را توجیه می‌کند.

امکان‌سنجی سیگار به‌جای بنزین
فارغ از اینکه دولت و حاکمیت بارها اعلام کرده اصلاح قیمت بنزین به‌عنوان یک ضرورت ملی انجام شده و امری ناگزیر بوده است، آیا افزایش مالیات بر سیگار می‌تواند درآمد مورد انتظار گرانی بنزین را محقق کند؟ علیرضا رئیسی، معاون بهداشت وزارت بهداشت می‌گوید: اگر پیشنهاد افزایش 10درصدی مالیات بر سیگار به مجلس را مافیای سیگار ناکام نمی‌گذاشت، این کار به‌تنهایی می‌توانست سالانه ۲۰هزار میلیارد تومان درآمد برای کشور داشته باشد. به گزارش همشهری، این مبلغ معادل دوسوم درآمدی است که دولت با افزایش 120درصدی قیمت میانگین بنزین سهمیه‌ای و آزاد به‌دست می‌آورد اما بررسی آمارهای مربوط به تولید و گردش مالی بازار سیگار آن را تأیید نمی‌کند. محمدرضا تاجدار، رئیس انجمن تولیدکنندگان، واردکنندگان و صادرکنندگان محصولات دخانی، می‌گوید: آمار و ارقام تولید و واردات سیگار در سال ۱۳۹۷ که مرکز برنامه‌ریزی و نظارت بر دخانیات منتشر کرده، نشان می‌دهد میزان تولید سیگار در سال گذشته 4میلیون و ۸۰۰هزار کارتن بوده و وارداتی نیز در این حوزه صورت نگرفته است. به عقیده او، اگر قیمت پایه این میزان سیگار به‌صورت میانگین در هر کارتن، بدون عوارض و مالیات پرداختی، 2 میلیون تومان درنظر گرفته شود، در سال گذشته کل ارزش قانونی سیگار تولیدی 9هزار و 600میلیارد تومان بوده که با احتساب عوارض و مالیات پرداختی ارزش کل گردش عمده‌فروشی سیگار به ۱۳ هزار میلیارد تومان می‌رسد. درصورت موافقت با این آمارها، افزایش 10درصدی مالیات بر سیگار در نهایت قادر است هزار میلیارد تومان به درآمد مالیاتی دولت از محل سیگار بیفزاید که یک‌بیستم مبلغ ادعایی معاون وزیر بهداشت است. البته اگر ملاک محاسبه درآمد مالیاتی دولت به‌جای گردش مالی عمده‌فروشی بر مبنای گردش مالی خرده‌فروشی محاسبه شود، مبالغ بالاتر هم می‌رود؛ هرچند دولت به‌واسطه اهمال‌کاری‌هایی که در دریافت مالیات از اصناف و مصرف‌کنندگان داشته، عملاً قادر به جمع‌آوری این درآمدها نیست. براساس آمارهای مربوط به سال 1397معادل 65میلیارد نخ سیگار در ایران مصرف می‌شود که با معیار 20نخ در هر پاکت مشتمل بر 3 میلیارد و 250میلیون پاکت خواهد بود. با توجه به اینکه قیمت هر بسته از سیگارهای رایج در بازار ایران بین 3تا 12هزار تومان است، می‌توان میانگین قیمت هر بسته را 6تا 8هزار تومان درنظر گرفت که در این صورت ارزش سالانه بازار سیگار ایران به 20تا 26هزار میلیارد تومان خواهد رسید که اگر 10درصد به‌کل این مبلغ مالیات بسته شود، درآمد 2تا 2.6هزار میلیارد تومانی محقق خواهد کرد.

سناریوی تغییر رویکرد به مالیات سیگار
محاسبات نشان می‌دهد که فعلاً حتی اعمال مالیات 100درصدی بر مصرف سیگار هم نمی‌تواند درآمدی هم‌تراز گرانی بنزین برای دولت به ارمغان بیاورد اما اگر به کردار دیگر کشورها، برای مدیریت مصرف سیگار و افزایش هزینه استعمال آن، روند افزایشی اعمال مالیات بر این محصول متوقف نشود، در بلندمدت می‌تواند هم درآمدهای بالایی برای دولت بسازد و هم هزینه‌های ناشی از استعمال سیگار در جامعه را پوشش دهد. به گفته معاون وزیر بهداشت، در هیچ جای دنیا کمتر از ایران مالیات بر سیگار گرفته نمی‌شود؛ درحالی‌که مثلاً ترکیه مالیات بر سیگار را به ۱۰۰درصد رسانده که علاوه بر درآمدزایی در کاهش مصرف نیز بسیار مؤثر بوده است. براساس آمارهای وزارت بهداشت، مصرف دخانیات در ایران سالانه ۱۰۰ هزار میلیارد تومان هزینه به کشور وارد می‌کند که اگر با اعمال مالیات بخشی از آن کاهش یابد، می‌تواند به مدیریت هزینه‌های دولت کمک کند. البته آنگونه که رئیسی نیز در سخنان خود گفته، مافیای سیگار جلوی این دست اقدام را گرفته؛ همانگونه که فساد سیستماتیک مانع از مطالبه ۱۵۰هزار میلیارد تومان بدهی معوقه بانکی از ۱۰۰ ابربدهکار بانکی می‌شود.