توسعه اتوبوس و مترو؛ راه حل نهایی کاهش آلودگی هوا

سیدمحمد فخار _ خبر‌نگار

 در برابر بسیاری از مشکلات این روزهای کلانشهرهای کشور، افزایش حمل‌ونقل عمومی می‌تواند پاسخگو باشد. وقتی سخن از آلودگی هوا می‌شود، رهاکردن خودروهای شخصی و استفاده از مترو و اتوبوس مؤثر است. در بحث ترافیک که روزانه میلیون‌ها ساعت از عمر شهروندان را تلف می‌کند، تنها چاره، رفتن به سمت حمل‌ونقل عمومی است. حتی معضلاتی نظیر افزایش مصرف سوخت، سرعت تردد در شهر و بسیاری دیگر از مشکلات، همه و همه به این راه‌حل وابسته است. اما مترو و اتوبوس در تهران چه اندازه رشد داشته و آیا همه‌چیز مطابق نیاز و برنامه پیش رفته یا خیر؟ در این مسیر کدام نهادها دخیل هستند و کدامیک کم‌کاری داشته‌اند؟

کم‌کاری در کاهش آلاینده‌های ثابت
اگرچه 75درصد آلاینده‌های جوی تهران و شهرهای بزرگ را وسایل نقلیه تولید می‌کنند، اما پرداختن به کارنامه نهادها در بحث آلاینده‌های ثابت نیز تکلیف 25درصد آلودگی هوا را روشن می‌کند. کارخانه‌ها، مراکز صنعتی، پالایشگاه‌ها، پمپ‌های بنزین و حتی موتورخانه منازل در این بخش، سهمی عمده دارند و باید با روشی مشخص برای کنترل آلاینده‌های ثابت تلاش کرد. در بخش کارخانه‌ها سازمان محیط‌زیست مسئولیت مستقیم دارد و باید تمرکز خود را بر این مهم معطوف کند؛ هر چندگاهی در این خصوص موفق عمل کرده، اما مثلا نیروگاه منتظر‌القائم جاده قزوین، همچنان به‌وجودآورنده بخشی از آلودگی هوای تهران است. پالایشگاه‌ها نیز زیر نظر وزارت نفت باید گازهای خروجی خود را کنترل کنند که بررسی‌های دوره‌ای نشان می‌دهد موفقیت نسبی حاصل شده است. در عین حال در پمپ‌بنزین‌ها مطابق مصوبه سال 95هیأت وزیران باید طرح کهاب یا کنترل بخارات مستقیم بنزین نازل‌های سوخت توسط وزارت نفت و شرکت توزیع سوخت عملیاتی شود که هیچ پیشرفتی در این خصوص حاصل نشده است.

نیازمند مدیریت یکپارچه کنترل آلودگی هوا هستیم
دیروز شهردار تهران در رشته‌توییتی درباره توسعه حمل‌ونقل عمومی و وظایف نهادهای مسئول نوشت: توسعه ناوگان حمل‌و‌نقل عمومی، کنترل و جلوگیری از افزایش آلاینده‌ها، ترویج استفاده از سامانه‌های حمل‌و‌نقل پاک، حمایت از استارتاپ‌های حمل‌و‌نقل عمومی، توسعه دولت الکترونیک و کاهش مراجعات حضوری و اجرای طرح‌های ترافیکی، بخشی از اقدامات شهرداری برای حل معضل آلودگی هوای تهران است. معتقدم همه این اقدامات و اقدامات ۱۴ دستگاه دیگر در این موضوع، به‌صورت گسسته و غیر‌هماهنگ نمی‌تواند به حل مسئله منجر شود. تجربه سایر کشور‌های درگیر با این موضوع نشان می‌دهد راه‌حل عملی و نهایی معضل آلودگی هوای تهران، استقرار «مدیریت یکپارچه کنترل آلودگی هوا» است. اکنون زمان اتخاذ تصمیمی تاریخی، برای حفاظت از سلامت شهروندان است. اطمینان دارم از طریق مواجهه علمی و استفاده از تجربیات جهانی و نگاه فرا‌بخشی و «تجمیع» اراده‌‌ همه‌ دستگاه‌های ذیربط در قوای سه‌گانه، سمن‌ها و عموم شهروندان می‌توان بر این چالش چندین ساله فائق آمد.

نقش حمل‌ونقل عمومی در کاهش آلودگی هوا
ترددهای شهری این روزها بزرگ‌ترین و وسیع‌ترین پدیده‌های اجتماعی هستند که توجه به آنها حلال بسیاری از مشکلات کشور است. برای نمونه کلانشهر تهران روزانه شاهد بیش از20میلیون سفر شهری است که آلودگی هوا و ترافیک فزاینده را به بزرگ‌ترین معضل پایتخت‌نشینان تبدیل کرده است. انتخاب مترو و اتوبوس برای ترددهای شهری، علاوه بر این دو مهم، در بخش کاهش مصرف سوخت نیز مؤثر است و می‌تواند بسیاری از یارانه‌های سنگین پرداختی در بخش سوخت را حذف کند. آمارها نشان می‌دهند که استفاده از متروی تهران و حومه تنها در 6‌ماه نخست سال ۹۷ باعث شده تا در مصرف ۱۹۵ میلیون لیتر بنزین و ۱۹ میلیون لیتر گازوئیل صرفه‌جویی شود و این میزان صرفه‌جویی در مجموع سفرهایی که از ابتدای بهره‌برداری از متروی تهران و حومه تا پایان آذر‌ماه سال ۱۳۹۷ در این ناوگان انجام شده است به رقم ۴هزار و ۹۶۸ میلیون لیتر در مصرف بنزین و ۴۹۷ میلیون لیتر در مصرف گازوئیل می‌رسد. هم‌اکنون روزانه حدود 2.5میلیون سفر با متروی تهران و حومه انجام می‌شود که این میزان باید براساس چشم‌انداز حمل‌ونقل و ترافیک شهر تهران تا سال ۱۴۰۴ به رقم 7میلیون سفر در روز برسد. در اتوبوسرانی نیز باید تهران تا 1404، 13هزار اتوبوس داشته باشد که این عدد هم‌اکنون کمتر از 6هزار اتوبوس است.


درمان طبیعی برای کاهش آلودگی هوا

در میان راهکارهای متعدد برای کاهش آلودگی هوای شهر تهران یک «درمان طبیعی» وجود دارد. جنگل‌های جهان هر سال یک سوم از انتشارگازهای گلخانه‌ای جهانی را جذب می‌کنند؛ با توجه به اجرای طرح کمربند سبز پیرامون شهر تهران به میزان 50هزار هکتار، تا‌کنون 41هزار و 500هکتار جنگل‌کاری توسط شهرداری انجام شده است. طبق مصوبه هیأت دولت، هر سال هزار هکتار باید به کمربند سبز پیرامون شهر اضافه شود و برنامه سازمان بوستان‌ها و فضای سبز شهر تهران برای سال 98 توسعه 1300هکتاری در دامنه جنوبی البرز است. سال قبل نیز 1250هکتار جنگل‌کاری صورت گرفت.  
علی‌محمد مختاری، مدیرعامل سازمان بوستان‌ها و فضای سبز شهری در این رابطه به همشهری می‌گوید: «فضای سبز که نمی‌تواند آلودگی هوا را از بین ببرد، در واقع منابع آلاینده هوا مشخص است. وقتی تعداد بالایی ماشین دودزا و صنایع مزاحم در شهر وجود دارد، کاهش آلودگی هوا مشکل می‌شود. فضای سبز البته می‌تواند از بروز آلودگی هوا پیشگیری کند، اما دیگر نمی‌تواند آلودگی را از بین ببرد. در عین حال، نقش مهمی می‌تواند داشته باشد.» او ادامه می‌دهد: «طرح کمربند پیرامون شهر تهران را ما به کمیسیون زیربنایی صنعت هیأت دولت پیشنهاد دادیم و بعد از چندین سال رفت‌وآمد این طرح تصویب شد؛ یعنی طرح 50هزار هکتاری در سال 83 ابلاغ شد. البته طرح 5هزار هکتاری در دولت شهید رجایی و در سال 59تصویب و در سال 65ابلاغ شد. در واقع طرح 50هزار هکتاری بعد از‌ آن اجرا شد.» 

14نهاد مسئول در آلودگی هوا

مطابق قانون هوای پاک، 14دستگاه به‌صورت مستقیم در امر آلودگی هوا مسئولیت دارند. به گزارش همشهری، این دستگاه‌ها شامل مجلس شورای اسلامی، وزارت کشور، وزارت نفت، وزارت راه و شهرسازی، وزارت صمت، وزارت بهداشت، سازمان محیط‌زیست، شوراهای شهر، شهرداری‌ها، خودروسازان، پلیس، استانداری‌ها، سازمان هواشناسی و سازمان استاندارد هستند. البته در بحث فرهنگسازی درخصوص آلودگی هوا شاید بتوان ده‌ها دستگاه دیگر را دخیل دانست اما مسئولیت آنها مستقیم نیست. همچنین قوه قضاییه نیز درصورت شکایت می‌تواند وارد پرونده‌های مربوطه شود که تاکنون هیچ شکایتی صورت نگرفته است.