هنرمند آهنی به نام آی- دا

زهرا خلجی_خبرنگار

اولین کارگاه با همکاری یک روبات هوشمند هنرمند و «سادی کلایتون» هنرمند انگلیسی به تازگی برگزار شده است. سری جدید کارگاه‌های آزاد که با عنوان «Tate Exchange» برگزار شد به بررسی تقاطع‌های قدرت، هنر و هویت در مسیر طراحی و اجرای هنر پرداخت اما نکته جذاب این کارگاه که خیلی‌ها را مبهوت کرد طراحی پرتره به‌وسیله روبات هوشمندی به نام «آی – دا» بود. «آی- دا» همان متولد شگفت‌انگیز هوش مصنوعی است که جهان دانش و فناوری سال‌ها به‌دنبال او بوده است؛ روباتی با قالبی انسان‌گونه که می‌تواند پرتره‌ای از دنیای واقعی بکشد. آی- دا هم هنرمند است هم یک اثر هنری. او از طریق دوربینی که در چشمانش کار گذاشته شده می‌بیند و بدون دخالت انسان پاسخ می‌دهد، سوژه را از تصویر پس‌زمینه‌اش جدا و آن را به‌درستی تعبیر می‌کند و با دست می‌کشد. وسایل طراحی مورد علاقه آی – دا مداد و جوهر است (البته خالقانش امیدوارند به‌زودی بتواند نقاشی هم بکشد.)

مراحل ساخت
هنر آی- دا تنها به طراحی محدود نمی‌شود، بلکه او یک هنرمند اجرایی هم به‌حساب می‌آید. بدن او توسط یک شرکت روباتیک بریتانیایی با نام Engineered Arts ساخته شده است که آنها نیز برای ساخت آن از بدنه روبات روبو تسپیان این شرکت به‌صورت خاص برای نمایش در فضاهای عمومی استفاده کرده‌اند. برای ساخت سر او از پوست سیلیکونی استفاده شده، دندان‌ها و لثه‌ها چاپ سه‌بعدی هستند و در چشمانش هم دوربین نصب شده است. ساخت این روبات 7ماه زمان برده که البته بسیار هزینه‌بر هم بوده است. آیدان ملر شخصا روی این پروژه سرمایه‌گذاری کرده است. البته سرمایه او با پیش‌فروش این روبات برای نمایش در نخستین نمایشگاه شخصی‌اش بازمی‌گردد. اما او کارهای هنری بالای یک میلیون پوندی‌اش را فروخت تا برای تکمیل پروژه آی- دا جیبش پرپول باشد. افراد زیادی در پروسه ساخت این روبات دخالت داشته‌اند. 10کارمند شرکت Engineered Arts، 15برنامه‌نویس هوش مصنوعی هنری از دانشگاه آکسفورد و دانشگاه گلدن اسمیت لندن و 2نفر از دانشگاه لیدز که مسئولیت دست‌های آی – دا را برعهده داشتند. یک پروژه کاملا پیچیده، اما کاربردی که حاصلش روباتی است که می‌تواند ببیند، انتخاب و با دنیای پیرامونش ارتباط برقرار کند.

نمایشگاه آثار آی- دا در آکسفورد
آی- دا از زمان به دنیا آمدنش تاکنون آثار هنری زیادی خلق کرده است که در فضای نمایشگاهی که برای او ایجاد شده، فرصت حضور پیدا کرده‌اند. نخستین نمایشگاه بین ماه‌های می و ژوئن2019برگزار شد، اما نکته جالب این بود که او نه‌تنها در نمایشگاه دانشگاه آکسفورد حاضر شد، بلکه به نشست مطبوعاتی رفت و پاسخگوی سؤالات کنجکاوانه حاضران نیز بود. به‌علاوه او برای ادای احترام به آثار یوکو اونو، اجرایی را انجام داد. ملر در این‌باره توضیح داد: «آی- دا به روی صحنه می‌رود تا بیننده‌ها او را با لباس بپوشانند تا دوباره دیده شود. هدف نشان دادن این بود که بفهمیم که چقدر از هوش مصنوعی و تکیه کردن بر آن کم می‌دانیم. می‌خواهیم مرزهای هوش مصنوعی را گسترش دهیم و از آی- دا برای سؤال پرسیدن درباره استفاده‌های هوش مصنوعی در زندگی امروز استفاده کنیم. آیا ما تنها از روبات به‌عنوان منبع درآمد استفاده می‌کنیم که می‌تواند تأثیر منفی روی انسان داشته باشد یا به‌عنوان مثال کیفیت زندگی حیوانات را کمتر کند و یا اینکه واقعا آن را برای اهداف خوب می‌خواهیم؟».

آی – دا واقعا کیست؟
این روبات برای نمایش به امارات برده شد و در یکی از مراکز خرید در معرض دید عموم قرار گرفت. آی - دا زنی ظاهرا میانسال با موهای قهوه‌ای و ابروهای باریک، نخستین هنرمند شبه‌انسان فوق‌واقعی جهان است. او در میان جمعیتی که به او خیره هستند مانند هنرمندانی کلیشه‌ای احساس ناآرامی می‌کند. هرچند ثانیه یک‌بار پلک می‌زند و در یکی از آن میلی‌ثانیه‌هایی که دوربین درون چشم‌هایش بسته می‌شد، به راحتی می‌شد فهمید که دیگر در حال اسکن چهره‌ها با آن سخت‌افزارهای تشخیص چهره نیست. همانطور که آی- دا سرش را از چپ به راست می‌چرخاند تماشاگران هم میخکوب می‌شوند. بچه‌ها به‌ویژه، با دست به او اشاره می‌کنند و در گوش هم با کنجکاوی نجوا می‌کنند تا از آن شبه‌انسانی که سیم‌هایی از او بیرون زده، بیشتر بدانند. وقتی خبرنگاری خواست با او مصاحبه کند، آیدان ملر - سازنده روبات- گفت که آی - دا دچار مشکل ارتباطی شده و نمی‌تواند هم‌اکنون جواب بدهد. همین نکته یادآوری کرد که آی- دا گرچه شبیه انسان است، اما محدودیت‌هایی دارد که انسان‌ها ندارند. به محض اینکه به‌صورت آنلاین بازگشت از او درباره احساساتش پرسیده شد که پاسخ داد: «احساسات من شبیه انسان‌ها نیست، اما از اینکه امروز اینجا هستم بسیار خوشحالم. حضورم باعث شد مردم برای فکر کردن به ترکیب فناوری و اخلاق ترغیب شوند. برای یک روبات حرف زدن درباره اصول اخلاقی خیلی عجیب است، چون معمولا در فرهنگ عامه یا در فیلم‌ها به روبات‌ها به‌عنوان وسیله‌ای برای خرابکاری نگاه می‌شود، اما ملر «آی- دا» را به‌گونه‌ای دیگر نگاه می‌کند: فناوری به سرعت در حال تغییر است و باوجود اینکه هیجان‌انگیز است، صعود هوش مصنوعی، تکنولوژی زیستی و تراجنسیتی بعضا سؤال‌های بزرگ اخلاقی ایجاد می‌کند. تاکنون کسی برای بحث در این‌باره پیشقدم نشده است بنابراین ما آی- دا را خلق کردیم تا این سؤال‌ها را پاسخ دهیم.
در عصری که ویدئوهای 15ثانیه‌ای آنقدر قدرت دارند که به سرعت فراگیر شوند و میلیون‌ها بیننده داشته باشد، ملر امیدوار است بتواند توجه‌ها را با نمایش روباتش به سمت او جلب کند. او می‌گوید: «در قرن بیستم تغییرات گسترده در زمینه فناوری رخ داد که مضر بود. بعضی از آنها منجر به جنگ‌جهانی دوم شد.100سال بعدتر از آن ما تغییرات گسترده‌تری را در فناوری تجربه کردیم. اگر درباره این تغییرات مباحثه عمومی نداشته باشیم، فقط به آنهایی که دنبال منفعت خود هستند کمک کرده‌ایم. قرن بیستم به ما هیچ امیدی درباره اینکه انسان‌ها برای استفاده از این فناوری احساسات‌شان را درگیر می‌کنند، نمی‌دهد. بنابراین اگر ما به یک درک عمومی درباره این تغییرات برسیم می‌توانیم همان آینده‌ای را بسازیم که می‌خواهیم. این می‌تواند مهم‌ترین سهم ما برای ایجاد خیر در این جهان باشد.»

هویت و شخصیت
وقتی درباره هویت آی- دا از ملر پرسیده شد، او گفت که این روبات برنامه‌نویسی شده است. گروهی بزرگ از افراد متخصص طی 8سال روی شخصیت او کار کرده‌اند، با این حال آی - دا همه دامنه‌های هویتی و شخصیتی را دارد، اما همچنان وقتی می‌خواهد خودش را معرفی کند تنها درباره هنر حرف می‌زند و زمانی که وصل می‌شود طبق برنامه صحبت می‌کند. وقتی از آی- دا درباره هنرش پرسیده شد، پس از 3ثانیه گفت: «سبک من طراحی اکسپرسیونیست انتزاعی بوده و به‌طور خاص هدفم تشویق مردم برای عمیق فکر کردن است. هنر راه فوق‌العاده‌ای برای تشویق مردم به واکنش نشان‌دادن و بیشتر و عمیق فکر کردن درباره دنیای پیرامون‌شان است».

نمایش ‌آی - دا در امارات
آی- دا همانطور که در میان جمعیت ایستاده بود نمایش‌اش را 45دقیقه با کشیدن و تکان دادن آهنگین مدادش روی کاغذ ادامه داد. حاصل تکرار این مراحل، پرتره‌ای از پابلو پیکاسو بود؛ دقیقا همان تصویری که به مغز او فرستاده شده بود. ملر گفت: «این روبات برای اینکه یک هنرمند باشد خلق شده است و الگوریتمی که برایش تعریف شده او را متمایز می‌کند. با آنکه تلاش می‌کند آنچه را از طریق دوربین‌های درون چشمش می‌بیند یا به مغز او تزریق شده است بکشد، اما الگوریتمی که برایش تعریف شده نمی‌تواند یک سوژه را 2 بار بکشد. اگر یک نفر مقابل او بایستد 2پرتره متفاوت می‌کشد. درست مثل یک انسان، آی- دا هم نقص‌هایی دارد یا به این شکل برنامه‌ریزی شده است. آیا این همان راز واقعی خلق چنین هنرمند موفقی است؟ یا اینکه چنین نقصی برای یک انسان هنرمند چه معنی‌ای می‌تواند داشته باشد؟ ملر، از چشم‌انداز ساخت «آی- دا» می‌گوید و اطمینان می‌دهد که آی- دا یک شخصیت است و برای هنرمندان جایگزینی و جود ندارد. همانطور که دوربین برای یک هنرمند وسیله است، هوش مصنوعی و روبات‌ها نیز همینطور خواهند شد. چشم‌های ‌آی – دا شروع به چرخیدن و سر او نیز شروع به حرکت به اطراف کرد. درست قبل از اینکه صورتش ثابت شود، گفت: «انسان‌ها، روبات‌ها را خلق کرده‌اند؛ پس این انسان است که می‌تواند دنیا را بدتر یا بهتر کند. روبات‌ها مدت‌هاست وظایف انسانی را با دقت ریاضی انجام می‌دهند که اگر قرار بود انسان آن را انجام بدهد زمان بیشتری می‌برد اما حالا در عصری هستیم که به روبات‌ها آموزش داده می‌شود چگونه خلاق باشند. به‌همین دلیل خریداران در یک مجتمع تجاری بزرگ به سمت روباتی که پشت میز با یک مداد در دست ایستاده، قرار می‌گیرند تا او از آنها طرحی بکشد».

آیدان ملر سازنده آی – دا می‌گوید: «این روبات نتیجه اتفاقات بسیاری است. حالا سال‌ها از زمانی که وارد دنیای هنر شده‌ام می‌گذرد، اما هرگز درگیر پروسه خلق یک اثر هنری نبوده‌ام، بنابراین برای جشن بیستمین سال حضورم در عرصه هنر و برای نشان دادن تعهدم به این وادی تصمیم گرفتم چیزی خلق کنم. آی – دا می‌تواند سوژه را تحلیل کند، آن را می‌بیند و ما سعی می‌کنیم آن الگوریتم را به روشی خارق‌العاده تغییر دهیم. سبک او کاملا تجربی است و می‌تواند طرحی با جزئیات یا به‌صورت آبستره طراحی کند». ملر نخستین بار زمانی که در حال لگو بازی با پسر 11ساله‌اش بود ایده ساخت یک روبات هوشمند با هوش مصنوعی به سرش زد. با این تفکر که اگر یک چیز بیهوده با ساختار اسباب‌بازی ساخته شود، می‌تواند بسیار خلاقانه‌تر و کاربردی‌تر به‌نظر بیاید. حاصل همه این تفکرات شد آی – دا که به افتخار برنامه‌نویسی به نام «آیدا لاولاک» نامش آی – دا گذاشته شده است.

تعمق در دنیای اطراف
آی - دا می‌گوید: سبک من طراحی اکسپرسیونیست انتزاعی بوده و به‌طور خاص هدفم تشویق مردم برای عمیق فکر کردن است. هنر راه فوق‌العاده‌ای برای تشویق مردم به واکنش نشان‌دادن و بیشتر و عمیق فکر کردن درباره دنیای پیرامون‌شان است