توافق توقیف
وضعیت توقیف فیلم‌های سینمای ایران در دهه‌های گذشته چگونه بوده است؟
نگار حسینخانی_روزنامه نگار
در میان فیلم‌هایی که سالانه تولید می‌شوند، تعدادی فیلم به ورطه توقیف می‌افتند و در طول سال دل خیلی‌ها را خون می‌کنند، عده‌ای را سرگردان خبرهای رفع توقیف چرخانده و سرنوشت دیگرانی را دستخوش بازی قرار می‌دهند. واقعا چرا هر سال ما درگیر مسئله توقیف‌ها هستیم؟ آیا قانون و دستورالعملی در این‌باره وجود ندارد؟ چه فیلم‌هایی در چهاردهه گذشته توقیف شده‌اند و کدام کارگردانان در جدول توقیفی‌ها صدرنشین هستند؟ با گردش در این اطلاعات شاید نگاه روشن‌تری درباره ماجرای این بن‌بست سینمایی پیدا کنیم.
دهه 50
سال 58؛ «چریکه تارا» بهرام بیضایی، «زنده‌باد...» خسرو سینایی، «راهی به سوی خدا» جلال مهربان و «خشم الهی» عزیر رفیعی
سال 59؛ «مسافر شب» منصور تهرانی، «گفت هرسه نفرشان»، « آقای هیروگلیف» غلامعلی عرفان و «انفجار» ساموئل خاچیکیان، «شجاعان ایستاده می‌میرند» عباس کسایی، «آزمایشگاه جهنمی» احمدرضا جغتایی، «مفسدین» امان منطقی، «تاریخ‌سازان» هادی صابری، «قیام» رضا صفایی، «1936» محمدبزرگ‌نیا و حسن قلی‌زاده، «پنجمین سوار سرنوشت» سعید مطلبی و «مدرسه‌ای که می‌رفتیم» داریوش مهرجویی
دهه 60
سال 60؛ «میراث من جنون» مهدی فخیم‌زاده، «بند» غلامحسین طاهری، «خط قرمز» مسعود کیمیایی، «مرگ یزدگرد» بهرام بیضایی و «قدیس» ناصر محمدی
سال 61؛ «جایزه» علیرضا داوودنژاد، «سفیر» فریبرز صالح، «برزخی‌ها» ایرج قادری و«حاجی واشنگتن» علی حاتمی (این فیلم بعدها در اواخر دهه ۷۰ در سینماها به نمایش درآمد)
سال 62؛
سال 63؛ «صف» علی‌اصغر عسگریان و«جعفرخان از فرنگ برگشته» علی حاتمی
سال 64؛ «باشو، غریبه کوچک» بهرام بیضایی
سال 65؛
سال 66؛
سال 67؛ «باد سرخ» جمشید ملک‌پور
سال 68؛
سال 69؛ «در مسلخ عشق» کمال تبریزی، «شب‌های زاینده‌رود» و «نوبت عاشقی» محسن مخملباف
دهه 70
سال 70؛ «بانو» داریوش مهرجویی
سال 71؛
سال 72؛ «آشیانه» اسماعیل براری
سال 73؛« آدم‌برفی» داوود میرباقری، «دیدار» محمدرضا هنرمند و «خلع سلاح» علیرضا داوودنژاد
سال 74؛ «تحفه هند» محمدرضا زهتابی
سال 75و 76و 77؛
سال 78؛ «دایره» جعفر پناهی، «دختران خورشید» مریم شهریار
سال 79؛ «سفره ایرانی» کیانوش عیاری
دهه 80
سال 80؛ «کویر مرگ» اسماعیل براری، «مه‌بانو» مجید بهشتی، «ده» عباس کیارستمی، «خانه‌ای روی آب» بهمن فرمان‌آرا و «رأی مخفی» بابک پیامی
سال 81؛ «رأی باز» مهدی نوربخش و «ابجد» ابوالفضل جلیلی
سال 82؛ «سکوت میان دو فکر» بابک پیامی، «مارمولک» کمال تبریزی، «خواب تلخ» محسن امیریوسفی، «جزیره آهنی» محمد رسول‌اف، «طلای سرخ» جعفر پناهی و «وقت چیدن گردوها» ایرج امامی
سال 83؛ «به رنگ ارغوان» ابراهیم حاتمی‌کیا
سال 84؛ «آفساید» جعفر پناهی، «چند کیلو خرما برای مراسم تدفین» سامان سالور، «سفر به هیدالو» مجتبی راعی، «نسل جادویی» ایرج کریمی و «فصل ممنوعه» فریبرز کامکاری
سال 85؛ «نیوه‌مانگ» بهمن قبادی و «آبادان» مانی حقیقی
سال 86؛ «نقاب» کاظم راست‌گفتار، «سنتوری» داریوش مهرجویی، «صد سال به این سال‌ها» سامان مقدم و «تسویه‌حساب» تهمینه میلانی
سال 87؛ «شکارچی» رفیع پیتز، «دویدن در میان ابرها» امین فرج‌پور، «ترانه تنهایی تهران» سامان سالور و «خستگی» بهمن معتمدیان
سال 88؛ «زمهریر» علی روئین‌تن، «باد ما را خواهد برد» عباس کیارستمی، «کسی از گربه‌های ایرانی خبر نداره» بهمن قبادی و «زیر آب» سپیده فارسی
سال 89؛ «به امید دیدار» محمد رسول‌اف، «اوریون» علی زمانی عصمتی، «نزدیک‌تر از آشنا» رضا سرکانیان، «گزارش یک جشن» ابراهیم حاتمی‌کیا، « پریناز» بهرام بهرامیان، «خیابان‌های آرام» کمال تبریزی و «خانه پدری» کیانوش عیاری
دهه 90
سال90؛ «زندگی خصوصی» محمدحسین فرح‌بخش و «خرس» خسرو معصومی
سال 91؛ «آینه شمعدون» بهرام بهرامیان، «یک خانواده محترم» مسعود بخشی، «این یک رویاست» محمود غفاری، «رستاخیز» احمدرضا درویش، « آشغال‌های دوست‌داشتنی» محسن امیریوسفی، «گشت ارشاد» سعید سهیلی
سال 92؛ «شیفتگی» علی زمانی عصمتی، «عصبانی نیستم!» رضا درمیشیان، «مثلث واژگون» حسین رجبیان، «مهمونی کامی» علی احمدزاده، «پرده بسته» جعفر پناهی، «دست‌نوشته‌ها نمی‌سوزند» محمد رسول‌اف
سال93؛ «تاکسی» جعفر پناهی و «منشی مخصوص من» صالح دلدم
سال 94؛ «نوشتن بر شهر» کیوان کریمی
سال 95؛ «کاناپه» کیانوش عیاری، «ارادتمند؛ نازنین، بهاره، تینا» عبدالرضا کاهانی و «لرد» محمد رسول‌اف
سال 96؛
سال 97؛ «رحمان ۱۴۰۰» منوچهر هادی و «سه‌رخ» جعفر پناهی
چرا فیلم‌ها توقیف می‌شوند؟
اولین قانون مدون نظارت آثار سینمایی در ایران به سال ۱۳۰۹ بازمی‌گردد. در سال ۱۳۴۷ قوانین جدیدی با عنوان آیین‌نامه نظارت بر نمایش فیلم و اسلاید تدوین می‌شود. اما از قوانین نظارت در نیمه دوم دهه ۱۳۶۰ می‌توان به موارد ممنوعه زیر اشاره کرد: هتک حرمت مقدسات اسلامی، نفی یا مخدوش‌کردن ارزش والای انسان، اشاعه فساد، تشویق یا آموزش اعتیادهای مضر و خطرناک و راه‌های کسب درآمد نامشروع، عنوان هرگونه مطلبی که مغایر با منافع و مصالح کشور باشد، نشان‌دادن صحنه‌هایی از جزئیات قتل، شکنجه، جنایت و آزار، بیان مخدوش حقایق تاریخی و جغرافیایی، نشان‌دادن تصاویر و اصوات ناهنجار، اعم از نقص فنی یا...، نمایش فیلم‌های نازل تکنیکی و هنری یا آثاری که ذوق و سلیقه تماشاگر را به انحطاط و ابتذال بکشاند.
رکوردداران توقیف
داریوش مهرجویی و جعفر پناهی با 6فیلم توقیفی در صدر کارگردانان فیلم‌های توقیفی و محمد رسول‌اف با 4فیلم، کیانوش عیاری، کمال تبریزی و بهرام بیضایی با 3فیلم در رده‌های بعدی قرار گرفته‌اند.
داریوش مهرجویی، بارها چه پیش و چه پس از انقلاب فیلم‌هایش توقیف شده است. فیلم «گاو» یک‌سال، «دایره مینا» 3سال، «مدرسه‌ای که می‌رفتیم»10سال، بانو 7سال پس از توقیف اکران شدند و فیلم سنتوری هرگز اکران نشد و پس از 4 سال به شبکه نمایش خانگی آمد. «الموت» برای همیشه مفقود شد. حین آماده‌سازی این پرونده متوجه شدیم «خانه پدری» کیانوش عیاری هم که یک‌بار دیگر پس از 9سال اکران و توقیف شده بود، دوباره به چرخه اکران بازگشت تا در کنار «عصبانی نیستم» رضا درمیشیان و «آشغال‌های دوست‌داشتنی» محسن امیریوسفی، چندمین قفل گشوده توقیف‌های سال‌های گذشته باشد.
با نگاهی به جدول بالا، می‌توان فهمید که شرایط سیاسی و اجتماعی در کمتر شدن آمار توقیف‌ها تأثیرگذار بوده است؛ مثلا دهه 70 را با دهه 80 و حتی با دهه 60 مقایسه کنید. در دهه 70 با توجه به استقرار دولت اصلاحات، آمار توقیف‌ها بسیار کاهش پیدا کرده است. اما دهه 90 را که دولت با وعده اعتدال پا به عرصه سیاسی و اجتماعی گذاشته با دهه‌های پیشین قیاس بگیرید. در این دهه آمار توقیف فیلم‌ها نسبت به دهه 70 بیشتر و نسبت به دهه80 کمتر شده است. ما در دهه 80 با افزایش فزاینده فیلم‌های توقیف‌شده روبه‌روییم.
« خط قرمز» ؛ اولین فیلم بعداز انقلاب مسعود کیمیایی مثل آثار هم‌نسلانش پشت خط اکران ماند. دلیل توقیف خط قرمز فقط حجاب بازیگران زن نبود و فیلم کیمیایی بیشتر به دلایل سیاسی توقیف شد.
« بانو »؛ این ساخته مهرجویی در آستانه حضور در دهمین جشنواره فیلم فجر توسط معاونت سینمایی توقیف شد. بانو 7 سال در محاق ماند و بدون حذف حتی یک نما در سال 77 اکران شد.
«به رنگ ارغوان» ؛ از موارد عجیب ممیزی. فیلم حاتمی‌کیا در دوره خاتمی توقیف شد و در سال ملتهب 88 به جشنواره آمد، سیمرغ‌ها را درو کرد و اکران عمومی شد.
«خانه پدری» ؛ فیلمی که یک دهه در کش وقوس دریافت پروانه نمایش و توقیف به‌سر برده است. این فیلم ساخته عیاری برای سومین بار اکران شده و خوشبخاتانه هنوز از پرده پایین آورده نشده است.
