حیات وحش
نجات حیات‌وحش در فصل سرد
تلاش‌ها برای جلوگیری از مهاجرت حیات‌وحش به پایین‌دست ارتفاعات با علوفهرسانی آغاز شد - علوفهرسانی در زمستان، تلفات حیات‌وحش را تا 60درصد کاهش می‌دهد
الهام مصدقی راد _ خبر‌نگار
کوهستان‌ها سرد و برفی شده‌اند و فصل مهاجرت عمودی برخی گونه‌های حیات‌وحش برای یافتن غذا به پایین‌دست آغاز می‌شود تا از گرسنگی در زمستان رهایی یابند. پوشش گیاهی پایین‌دست هنوز پابرجاست و به‌صورت کامل زیر برف نرفته است. طی سال‌هایی که حضور و تعدی انسان به زیستگاه‌های حیات‌وحش گسترش یافت و اسکان در پایین‌دست ارتفاعات شکل گرفت، تلفات حیات‌وحش به‌دلیل گرسنگی در زمستان هم افزایش یافت. گونه‌هایی که برای یافتن غذا به قسمت های پایین کوهستان‌های سرد مهاجرت می‌کنند یا با خودروهای عبوری در جاده‌ها برخورد می‌کنند و تلف می‌شوند یا به روستاهای اطراف می‌روند و طعمه شکارچیان می شوند یا در نهایت قربانی ترس ساکنان پایین‌دست از خسارت بر زمین‌ها می‌شوند؛ به همین دلیل است که نه‌تنها در ایران که در تمام جهان، همزمان با بارش برف در ارتفاعات و آغاز زمستان سرد، علوفه مورد نیاز حیات‌وحش منطقه توسط محیط‌بان‌ها تامین می‌شود تا میزان تلفات و قربانی‌شدن گونه‌ها کاهش یابد.
غذارسانی زودهنگام
علوفه‌دهی در ارتفاعات ایران امسال زودتر از سال‌های قبل آغاز شد تا گرسنگی حیات‌وحش در فصل بارندگی و سرما برطرف شود. سرهنگ جمشید محبت‌خانی، فرمانده یگان حفاظت سازمان حفاظت محیط‌زیست در گفت‌وگو با همشهری به آمادگی این سازمان و دپوی زودهنگام علوفه برای غذارسانی به حیات‌وحش اشاره کرد و گفت: «با توجه به پیش‌بینی‌های سازمان هواشناسی، ذخیره علوفه مورد نیاز را زودتر و به مقدار بیشتر نسبت به سال‌های قبل انجام دادیم و علوفه‌دهی به حیات‌وحش در برخی استان‌ها همچون آذربایجان‌های شرقی و غربی و اردبیل بیش از 20روز است که آغاز شده است.»
به گفته او، ذخیره انبارهای علوفه در برخی استان‌ها مانند ایلام نیز انجام شده است اما به این دلیل که بارش برف در این استان هنوز آغاز نشده است عملیات علوفه‌دهی به حیات‌وحش در تمامی ارتفاعات استان اجرا نشده است. به جز تامین علوفه در نقاط برف‌گیر در فصل زمستان، در مناطق خشک نیز آبشخورهای متعددی ایجاد می‌شود تا گونه‌های حیات‌وحش از تشنگی یا در مسیر یافتن آب، تلف نشوند. به‌عبارت دیگر تامین آب و غذای حیات‌وحش تقریبا در تمام طول سال در مناطق دارای ویژگی‌های مورد نظر به اجرا درمی‌آید.
محبت‌خانی در پاسخ به این سؤال که آیا برآوردی از کاهش تلفات حیات‌وحش به‌دلیل علوفه دستی انجام شده یا نه، می‌گوید: «بررسی آماری دقیقی انجام نشده، اما به جز گزارش‌های محیط‌بان‌ها از اثرات مثبت وکاهش تعداد تلفات، کارشناسان معتقدند میزان تلفات حیات‌وحش به‌دلیل انجام علوفه‌دهی، حدود 60درصد کاهش می‌یابد.»
اما و اگرهای علوفه‌دهی به حیات‌وحش
علوفه‌دهی به حیات‌وحش اما و اگرهایی دارد. ورود به محدوده زیستی گونه‌های جانوری و فراهم کردن غذا برای آنها، اگر با اصول علمی همراه نباشد، خوی حیات‌وحش را تغییر داده و گونه‌های جانوری را شرطی کرده و به غذای آماده عادت می‌دهد. به گفته کارشناسان، اجرای درست این روش در مقایسه با عدم‌اجرای آن، خسارت کمتری بر حیات‌وحش دارد.
اسماعیل کهرم، استاد برجسته حیات‌وحش با تأکید بر اجرای علوفه‌دهی در زمان و مکان مناسب، به مسئله شرطی شدن گونه‌های جانوری در عملیات علوفه‌دهی اشاره می‌کند و به همشهری می‌گوید: «اگر غذادهی با هلی‌کوپتر یا با خودرو انجام شود، حیوانات بعد از مدتی با شنیدن صدای وسایل نقلیه شرطی شده و آماده دریافت غذا می‌شوند که برایشان خطرناک است؛ چون شکارچیان می‌توانند از شرطی شدن آنها سوء‌استفاده کرده و با همین روش آنها را شکار کنند. به همین دلیل معمولا غذادهی به حیات‌وحش به‌صورت دستی انجام می‌شود.»
به گفته این استاد دانشگاه، علوفه‌دهی در نقاط مختلف یک منطقه براساس کلونی موجود گونه‌ها باید انجام شود، نه اینکه تمام علوفه موردنیاز در یک نقطه بارگذاری شود.
لزوم خودداری از شرطی کردن حیات‌وحش
کهرم می‌گوید: «اگر تمام علوفه در یک نقطه قرار بگیرد، تعداد زیادی از گروه‌های مختلف از گونه‌های جانوری در یک محل تجمع می‌کنند و دراین صورت احتمال شکار شدن بسیاری از آنها توسط گونه‌های گوشتخوار حیات‌وحش افزایش می‌یابد.»
کارشناسان حیات‌وحش معتقدند که میزان علوفه پخش شده در یک منطقه توسط محیط‌بانان نیز نباید بیش از ظرفیت یک زیستگاه باشد؛ دلیل آنها برای اعلام این نظر آن است که پخش علوفه بیش از ظرفیت زیستگاه،گونه‌های دیگر را از مناطق اطراف به نقطه تامین‌کننده می‌کشاند و این موضوع، تعادل جمعیت را برهم می‌زند. کیفیت و نوع علوفه ذخیره شده نیز بسیار مهم است و کارشناسان تأکید می‌کنند نباید به بهانه هزینه پایین‌تر، هر نوع علوفه‌ای در اختیار حیات‌وحش قرار بگیرد. با گرم‌تر شدن هوا و نزدیک شدن به فصل بهار نیز محیط‌بان‌ها باید به‌تدریج علوفهرسانی به حیات‌وحش را کاهش دهند و سپس متوقف کنند تا حیات‌وحش به این رفتار عادت نکند و برای ادامه حیات، فعالیت غریزی خود را برای جست‌وجوی غذا آغاز کند.
در بهار به پرندگان نان و برنج ندهید
بسیاری از علاقه‌مندان به حیات‌وحش از سال‌ها پیش با مشارکت در تامین علوفه، سازمان محیط‌زیست را در امر علوفه‌دهی زمستانی یاری می‌کنند. برخی انجمن‌های محیط‌زیستی نیز در قالب طرح‌های نذر طبیعت به این حرکت پیوسته‌اند. به جز تامین غذا برای حیات‌وحش، بسیاری از علاقه‌مندان به پرندگان، غذارسانی به‌گونه‌های حیات‌وحش را به‌ویژه در روزهای برفی انجام می‌دهند. در این میان مطالب متعددی در مورد ممنوعیت غذا دادن به پرندگان گفته می‌شود. اسماعیل کهرم می‌گوید: «بهترین غذا برای پرندگان، دانه گندم مرغی و ارزن است. به جز ابتدای فصل بهار، در دیگر ماه‌های سال می‌توان برنج و نان هم به پرندگان داد. روزهای ابتدایی بهار، جوجه‌های کوچک پرندگان که سر از تخم درآورده‌اند بسیار کوچک هستند. دانه‌های برنج پخته و تکه‌های نان به این دلیل که آب را به‌خود جذب می‌کنند، اندازه‌شان بزرگ‌تر می‌شود و به همین دلیل اگر پرنده مادر از نان و برنجی که در اختیارش قرار داده می‌شود به جوجه‌ها بدهد، جوجه را خفه می‌کند، پس بهتر است از ابتدای فروردین تا پس از نیمه این ماه، دوستداران حیات‌وحش پرندگان را تنها با دانه‌های گندم مرغی و ارزن تغذیه کنند.»