چرا روابط اقتصادی ایران و روسیه پیشرفت نمی‌کند؟
کاوه زرگران: شرکت‌های صادراتی حرفه‌ای نداریم
خدیجه نوروزی_روزنامه نگار
روسیه از کشورهایی است که نام آن را زیاد می‌شنویم و به‌نظر می‌رسد رابطه خوبی با همسایه شمالی در زمینه‌های مختلف داریم. اما این روابط هنوز به گسترش مبادلات تجاری بین دو کشور ختم نشده و هر دو کشور سهم پایینی از بازارهای یکدیگر را در اختیار دارند. سطح تجارت ایران با روسیه در حوزه واردات محصولات کشاورزی و مواد غذایی در حدود یک میلیارد و 350میلیون دلار است و در حوزه صادرات هم 280میلیون دلار. این اعداد و ارقام با توجه به پتانسیل‌هایی که بازار روسیه و ایران دارد و همینطور روابط سیاسی دو کشور، ناچیز است. این در حالی است که حجم مبادلات تجاری ایران با برزیل که یک کشور آمریکای جنوبی است، نسبت به روسیه عدد بزرگ‌تری است.
کاوه زرگران- دبیرکل کانون انجمن‌های صنایع غذایی ایران- در گفت‌وگو با همشهری در توضیح دلایل پایین بودن حجم مبادلات تجاری بین دو کشور ایران و روسیه می‌گوید:«در حوزه صادرات از یک سو، بحث تعرفه‌ها مطرح است که موجب شده تا قیمت تمام‌شده در ایران گران باشد و روس‌ها، قیمت بیش از کیفیت برایشان مهم است. دلیل عمده‌تر این موضوع هم محصولاتی است که ما در حوزه کشاورزی و مواد غذایی تولید می‌کنیم. اصولا صادرات در کشور ما خیلی نهادینه نشده است و برای بازار صادراتی کالا تولید نمی‌کنیم. کالا برای بازار داخلی تولید می‌شود و درصورتی که در بازار داخلی موفق نباشیم کالای مورد نظر را صادر می‌کنیم. چنین سیاست‌هایی ما را به سمتی سوق داده که هنوز نتوانسته‌ایم سلایقی را که در بازار روسیه از کالای وارد شده به این کشور وجود دارد تامین کنیم و نتوانسته‌ایم سهمی از آن بازار داشته باشیم. به‌عنوان مثال ما صادرکننده رب گوجه فرنگی به بسیاری از کشورها هستیم اما از بازار 500میلیون دلار روسیه سهمی نداریم و بیش از 95درصد این بازار در اختیار ترک‌هاست».
صادرات بلندمدت
عدم‌برنامه‌ریزی برای صادرات بلندمدت و نداشتن شرکت‌های صادراتی حرفه‌ای را نیز باید در پایین بودن حجم مبادلات تجاری دو کشور مؤثر دانست که دبیرکل کانون انجمن‌های صنایع غذایی ایران بر آن تأکید می‌کند و می‌افزاید: «یکی از مهم‌ترین موانع و چالش‌های فراروی استمرار صادرات این بخش ضریب وابستگی شدید اجرای برنامه‌های صادرات این بخش به نوسانات میزان تولید و قیمت‌های موجود در بازار داخل است که این امر قدرت تدوین راهبردهای تجاری و برنامه‌ریزی کلان تجاری را از صادرکنندگان محصولات این بخش سلب می‌کند. وقتی که می‌خواهید به بازار روسیه کالا صادر کنید روس‌ها از شما یک قرارداد بلندمدت باکیفیت ثابت می‌خواهند. معمولا به‌خاطر اقلیم گسترده کشور ما وقتی کشت و صنعتی اقدام به ارسال کالایش می‌کند نمی‌تواند در تمام 12ماه سال آن را تامین کند. در نتیجه چون شغلش تولیدی است و شغل حرفه‌ای آن صادرات نیست نمی‌تواند خواسته‌های مورد نیاز آن بازار را تامین و موفق عمل کند. در واقع ما در حوزه‌هایی که پتانسیل داریم نتوانسته‌ایم حرفه‌ای عمل کنیم. بی‌توجهی به کیفیت محصولات صادراتی در بلندمدت هم از چالش‌هاست. صادرکنندگان ایرانی نباید تنها به سود آنی و کوتاه‌مدت فکر کنند و محصولاتی به روسیه صادر کنند که نسبت به نمونه‌های مشابه خارجی دارای کیفیت بالاتری باشد». شناخت نداشتن دقیق صادرکنندگان ایرانی از وسعت بازار روسیه و نشناختن شرکت‌های روسی از توانمندی‌های صادراتی ایران و رقابت‌های منفی صادرکنندگان ایرانی در روسیه هم از مشکلاتی است که روند مبادلات تجاری دو کشور را کند می‌کند.
هزینههای گزاف سرمایه‌گذاری اولیه
گرانی شهر مسکو و هزینههای گزاف سرمایه‌گذاری اولیه موجب شده تا برخی از شرکت‌های ایرانی برای اجاره دفتر در مسکو مشکلات مالی داشته باشند. چنانچه شرکتی بخواهد در مسکو مراکز پخش کالا دایر کند باید هزینه زیادی صرف پرداخت اجاره یا خرید ملک کند که مقرون به‌صرفه نیست. ایجاد مراکز تجاری با کمک مشترک بخش خصوصی و دولتی می‌تواند یکی از راهکارها برای حل این مشکل باشد. البته هم‌اکنون 14استان در روسیه به‌ویژه مناطق جنوبی آن دفاتر تجاری دارند که می‌توان به در اختیار بودن 20درصد مجتمع فود‌سیتی مسکو به تجار ایرانی یا مرکز تجاری ایرانیان در آستراخان روسیه با نام «سرای تجاری ایرانیان» اشاره کرد. زرگران می‌گوید: «با وجود تاسیس چنین مراکز تجاری اما رشد قابل توجهی در آمار صادرات وجود ندارد البته نمی‌توانم نظر قاطعی در این مورد بدهم و باید بررسی شود».
تلاش برای حضور در بازار روسیه
عضویت ایران در اتحادیه گمرکی و تجارت با کشورهای عضو اتحادیه اوراسیا که از 5آبان کلید خورده قطعا می‌تواند تأثیر شگرفی در بالابردن سطح تجارت دو کشور ایران و روسیه داشته باشد و دروازه جدیدی برای اقتصاد ایران باشد. البته باید دقت لازم به عمل آید که منافع دو کشور در نظر گرفته شود. دبیرکل کانون انجمن‌های صنایع غذایی ایران می‌گوید:«مطالعه گزارش‌های بازارشناسی و بازاریابی، پیش از ورود به بازار این کشور و گردآوری اطلاعات به روز و دقیق از علایق مردم و شرایط اقتصادی جامعه برای مبادلات اقتصادی موفق ضرورت دارد.»
عمده واردات و صادرات
محصولات کشاورزی و غذایی که تاجران ایرانی درصدد صدور آنها به روسیه هستند، به دو گروه محصولات گوشتی مانند گوشت قرمز، گوشت سفید (طیور)، آبزیان و محصولات لبنی و فراورده‌های گوشتی (از جمله به شکل سوسیس، کالباس و کنسرو) و محصولات کشاورزی و غذایی مانند میوه، حبوبات، خشکبار، سبزی، صیفی‌جات تقسیم می‌شود. در این میان غلات با 350میلیون دلار بیشترین رقم را در حوزه وارداتی 2018به‌خود اختصاص داده و دانه‌های روغنی با 220میلیون دلار در جایگاه دوم قرار گرفته. گوشت در 2018جزو اقلامی بود که واردات آن به‌خاطر نیاز کشور افزایش داشت. بیشترین صادرات ایران به روسیه هم میوه و خشکبار با 120میلیون دلار و سبزیجات 68میلیون دلار بوده است.
مشخصه‌های بازار روسیه
بازار روسیه اساسا مصرفی است و برخی از مناطق آن تا 85درصد مصرف‌کننده هستند.
قیمت بیش از کیفیت برایشان مهم است.
مصرف‌کنندگان در مسکو تمایل به محصولات جدید دارند؛ درحالی‌که مصرف‌کنندگان در سنت‌پترزبورگ در این خصوص محافظه‌کارترند.
فروشگاه‌های هایپرمارکت تسلط قابل ملاحظه‌ای بر شبکه توزیع خرده‌فروشی در روسیه دارند.
بسته‌بندی تأثیر مستقیمی در فروش دارد. به همین دلیل است که از بسته‌بندی محصولات ایرانی گلایه‌مندند.
بعضی مواقع ورود به بازار روسیه با یک محصول جدید راحت‌تر از گرفتن سهم بازار محصولات فعلی از دست سایر رقباست.
کل مبادلات تجاری ایران و روسیه
مجموع کل مبادلات تجاری ایران و روسیه در سال 2018بالغ بر یک‌میلیارد و 740میلیون دلار است که با 1.99درصد نسبت به سال گذشته افزایش داشته است. واردات ایران از روسیه یک میلیارد و 207میلیون دلار بوده که نسبت به سال 2017حدود 8.4درصد کاهش داشته است. همچنین صادرات ایران به روسیه 533میلیون دلار بوده که نسبت به سال 2017حدود 35.95درصد افزایش داشته است. ایران پنجاهمین شریک تجاری روسیه در سال 2018بوده است درحالی‌که در سال 2017در جایگاه 48قرار داشت.
