یک باستان شناس خبر از کشف تمدنی چندهزار ساله در لواسان می دهد
شهر گمشده
مرضیه موسوی_ خبرنگار
دشت لار در دامنه البرز کوه در ماه گذشته میزبان بررسی‌های باستان‌شناسانه‌ای بود که به باز کردن گره‌های تاریخی کمک زیادی می‌کند. 20 سال پیش بود که «محمد سپهر سیری» باستان‌شناس، غاری در دل این دشت کشف کرد که اسکلت‌های انسانی و وجود سفالینه‌هایی در اطراف آن خبر از کشف سکونتگاه انسان‌ها در هزاره‌های گذشته می‌داد. مهر ماه امسال بررسی‌های باستان‌شناسی در این غار و دیگر نقاط دشت لار لواسان آغاز شد تا گمانه‌های تاریخی در مورد شهرهای گمشده دامنه البرز را به یقین نزدیک کند. کاشف غار تاریخی لار به‌عنوان سرپرست هیئت بررسی باستان‌شناسی دشت لار در این منطقه حضور پیدا کرد و این روزها مشغول آزمایش روی یافته‌های این غار تاریخی است.
20 سال بعد
20 سال پیش بود که محمدسپهر سیری برای کوهنوردی راهی دامنه‌های البرز شد و در راه برگشت، در مسیر صعب‌العبوری که در دشت لار قرار داشت با غاری تاریخی مواجه شد. همان زمان با بررسی‌های اولیه این غار با اسکلت‌های تاریخی برخورد کرد که قصه‌های تاریخی هزار سالهای با خود به امروز آورده بودند. او می‌گوید: «این غار در مسیر غیر‌قابل دسترسی قرار داشت و تا آن زمان کسی متوجه آن نشده بود. نخستین رویارویی من با این غار هم به‌صورت اتفاقی بود و بعد از کشف آن، خبر را به معاون باستان‌شناسی سازمان میراث فرهنگی اعلام کردیم. اما غار به همان حال رها شد. تا اینکه من پروپوزالی بر اساس علاقه‌ام به بررسی این منطقه به اداره میراث فرهنگی ارائه کردم و با انجام بررسی‌های کارشناسی در دشت لار موافقت شد.»
شهرهای گمشده
دماوند شهرهای گمشده‌ای دارد که اسامی آن در متون کهن به چشم می‌خورد اما نشانه‌ای از آن وجود ندارد. مثل «دربند خزر» و «دنباوند باستانی» و «خار ری» و شهرهای دیگری که درباره محل دقیق آنها همیشه اختلاف نظر وجود داشته. سیری می‌گوید: «گمانه‌هایی درباره محل دقیق این شهرها وجود داشته اما با توجه به ارتفاع حداقل 2هزار و 600 متری دشت لار از سطح دریا کسی فکرش را نمی‌کرد در این منطقه آثاری از تمدن انسان پیدا شود. به همین دلیل این منطقه کمتر مورد بررسی و کاوش قرار گرفته است. کشف‌های باستان‌شناسی و بررسی‌های انجام شده در این منطقه نشان از وجود فرهنگ چند هزار ساله در دشت لار دارد. برای پیدا کردن تاریخ دقیق‌تر این تمدن، نمونه اسکلت‌ها و اشیای پیدا شده در دشت لار در حال آزمایش هستند. بعد از اعلام نتایج آزمایش‌ها و بررسی دقیق آثار به دست آمده و بناهای موجود در این منطقه می‌توان نظر دقیق‌تری درباره قدمت تمدن انسان‌ها در این دشت لواسان و همچنین پیشینه فرهنگی این منطقه داد.»
ایجاد سایت گردشگری
باستان‌شناسانی که در دشت‌های لواسان و شمیران به کاوش مشغول هستند از بردن نام و نشانی دقیق محل کاوش‌ها خودداری می‌کنند. دلیلش هم هجوم افرادی است که به دنبال پیدا کردن گنج و عتیقه به دل کوه‌های لواسان می‌زنند و آسیب‌های زیادی به این مناطق می‌رسانند. سیری می‌گوید: «محافظت از مناطق باستانی کشف شده در این دشت‌ها یکی از بزرگ‌ترین چالش‌های پیش روی ماست. یکی از بهترین راه‌های محافظت این است که آن را به سایت گردشگری تبدیل کنیم. به دلیل تردد کم مردم در این محله‌ها می‌توان بهره‌برداری از آن را به عشایر و اهالی آن نواحی سپرد که همیشه در آن محل حضور دارند. به دلیل دسترسی سخت به این مناطق کمتر گشت‌های میراث فرهنگی به آن سر می‌زنند و از طرف دیگر تردد سوداگران از چشم آنها دور می‌ماند. عشایر بیشترین حضور را در این مناطق دارند و به دلیل حرکت همیشگی در دامنه‌های این دشت می‌توانند به خوبی از آن مراقبت کنند. ضمن اینکه ایجاد سایت گردشگری در اطراف دشت‌های باستانی می‌تواند به رونق گردشگری و عشایران در این مکان‌ها کمک کند.»
علی رفیعی، رئیس اداره میراث فرهنگی و گردشگری شمیرانات:
نگهبانی مداوم از آثار باستانی شمیران با دشواری‌های زیادی همراه است. تپه باستانی قیطریه، قلعه‌های باستانی مازیار و قلعه پیرزن و دیگر مناطق باستانی شمیران در سالهای گذشته جولانگاهی برای سوداگران آثار باستانی بودند که با کند و کاو در نزدیکی این قلعه‌ها آسیب زیادی به بناهای تاریخی زده‌اند. این مناطق تاریخی آسیب‌دیده از گزند باد و باران و برف و آفتاب هم در امان نبوده و همه اینها باعث شده تا از اغلب قلعه‌های باستانی شمیران جز دیوار ساروجی فروریخته چیزی باقی نماند. «علی رفیعی» رئیس اداره میراث فرهنگی و گردشگری شمیران می‌گوید: «این مناطق اغلب در دامنه‌های البرز و در نقاطی دور از دسترس قرار دارند. نگهبانی مداوم از این آثار در دامنه البرز با دشواری‌های زیادی همراه است.»
دلیل پرداختن به دشت لار و انجام بررسی‌های کارشناسانه در این محدوده چه بود؟
شواهد تاریخی زیادی در محوطه دشت لار وجود داشت که نشان می‌داد این منطقه ویژگی‌های تاریخی دارد. در اطراف دشت لار جاذبه‌های باستانی و طبیعی زیادی وجود دارد که برخی از آنها به ثبت ملی رسیده‌اند. از جمله این آثار ارزشمند کاروانسرای سنگی است که معماری زیبایی هم دارد. همچنین آثار ارزشمندی تاکنون از این مناطق به دست آمده است که از قدمت حیات و زندگی بشر در این تپه‌ها خبر می‌دهد. به همین دلیل به کمک دانشگاه تهران و یکی از باستان‌شناسان میراث فرهنگی کار بررسی و شناسایی برخی از مناطق تاریخی در دشت لار آغاز شد. خبرهایی که بعد از این بررسی‌ها منتشر شد از کشف غار و اکتشافات باستان‌شناسانه در این منطقه صحبت می‌کرد. در حالی که اکتشاف این غار در سالهای گذشته انجام شده بود و مهر ماه امسال بررسی‌هایی برای تطبیق تاریخی و به دست آوردن شواهد تازه در این محدوده انجام شده بود.
یکی از عوامل تهدیدکننده این آثار و اکتشافات باستان‌شناسی، سوداگرانی هستند که به طمع پیدا کردن عتیقه و اشیای ارزشمند به این آثار لطمه می‌زنند. در طول این سال‌ها برای حفاظت از این مناطق و اکتشافات باستانی چه کارهایی انجام شده است؟
مواجهه همکاران یگان حفاظت ویژه با سوداگران گنج و آثار باستانی در سالهای گذشته بسیار بیشتر شده است. این موضوع به ما نشان می‌دهد که حضور سوداگران آثار باستانی در شمیران نسبت به گذشته افزایش قابل توجهی پیدا کرده است. اما این مناطق اغلب در دامنه‌های البرز و در نقاط دور از دسترس قرار دارند. نگهبانی مداوم از این آثار در دامنه البرز با دشواری‌های زیادی همراه است؛ به‌خصوص در فصل سرما. چون برای رسیدن به هرکدام از این سایت‌های باستانی باید مسافت چند ساعته‌ای را کوهپیمایی کرد و تجهیزات لازم را هم همراه خود داشت.
چه راه‌حلی برای محافظت از این بناها در نظر دارید؟
یک راه‌حل که برای این کار در نظر گرفته‌ایم این است که از افراد محلی برای حفاظت از این آثار کمک بگیریم. قدم اول در این راه دغدغه‌مند کردن افراد محلی و آموزش آنها برای حفاظت از بناهای تاریخی منطقه شمیران است. این افراد به‌صورت مستمر در روستاها و محل سکونت خود حضور دارند و می‌توانند افراد سودجو را در این زمینه شناسایی کنند.
