گزارش
اروپا بر لبه پرتگاه
رئیس‌جمهور فرانسه در گفت‌وگو با مجله اکونومیست، ضمن انتقاد از یکجانبه‌گرایی آمریکا، نسبت به‌احتمال نابودی اروپا هشدار داده است
محمدامین خرمی ـ خبرنگار
امانوئل مکرون معتقد است، اروپایی‌ها دیگر نمی‌توانند به آمریکا به‌عنوان متحد اصلی خود اعتماد کنند و «ناتو» که طی 7دهه گذشته شالوده امنیت اروپا بر مبنای آن طرح‌ریزی شده، اکنون دیگر کارایی لازم را ندارد و دچار «مرگ مغزی» شده است.
رئیس‌جمهور فرانسه در گفت‌وگو با مجله اکونومیست، برای نخستین بار سخنانی به زبان آورده که در دو سوی آتلانتیک، هم در پایتخت‌های اروپایی و هم در واشنگتن، هیاهوی بسیاری به پا کرده است. مکرون با اشاره به ناهماهنگی بی‌سابقه در ناتو به‌خاطر عملکرد دولت آمریکا گفت: «هیچ علائمی از هماهنگی در تصمیم‌گیری‌های استراتژیک سازمان، میان آمریکا و دیگر اعضا نمی‌بینید. هیچ. شاهد مرگ مغزی ناتو هستیم.»
سازمان پیمان آتلانتیک شمالی موسوم به ناتو از خاکستر آتش جنگ جهانی دوم سر برآورد تا تأمین‌کننده امنیت غرب در برابر شرق باشد که با محوریت شوروی در قالب پیمان امنیتی ورشو عمل می‌کرد. شوروی فروپاشید و پیمان ورشو از هم گسست، اما ناتو به خواست آمریکا همچنان به حیات خود ادامه داد و مبنای هماهنگی‌های امنیتی و دفاعی واشنگتن با متحدان اروپایی‌اش قرار گرفت. طی 3سال حضور دونالد ترامپ در کاخ سفید اما رویکرد دولت آمریکا به این پیمان دفاعی-امنیتی به کلی دگرگون شده است. ترامپ دیگر به نقش آمریکا به‌عنوان محور ناتو و تأمین‌کننده امنیت اعضای این سازمان، قائل نیست. مهم‌ترین بخش پیمان ناتو، ماده 5آن است که «سیستم امنیت دسته جمعی» را دنبال می‌کند. براساس این ماده، اعضای ناتو حمله مسلحانه علیه یک یا چند عضو در اروپا و آمریکای شمالی را، به‌معنای حمله‌ای علیه تمامی اعضا تلقی می‌کنند و متعهد می‌شوند به‌صورت انفرادی یا به اتفاق دیگر دولت‌ها، به کمک دولتی که مورد حمله قرار گرفته است بشتابند. مکرون در گفت‌وگو با اکونومیست، در پاسخ به سؤالی که آیا همچنان به ماده 5معتقد است، می‌گوید: «نمی‌دانم.» او با اشاره به نقش تاریخی آمریکا در ناتو ادامه می‌دهد: « ناتو تنها زمانی کارایی دارد که ضمانت‌کننده آن [آمریکا] هم کارایی لازم را داشته باشد. من معتقدم اکنون با وضعیت پیش آمده در آمریکا، باید واقعیت‌های ناتو را مورد ارزیابی دوباره قرار داد.»
سخنان بی‌پرده مکرون که بخش‌هایی از آن روز پنجشنبه منتشر شد، آنقدرها با استقبال چهره‌های سیاسی غربی روبه‌رو نشده است. مایک پمپئو، وزیر خارجه آمریکا که دیروز در مراسمی در آلمان به مناسبت سی‌امین سالگرد فروپاشی دیوار برلین شرکت کرده بود با رد سخنان رئیس‌جمهور فرانسه در مورد عدم‌تعهد آمریکا به ناتو گفت: « ناتو همچنان یکی از مهم‌ترین و حیاتی‌ترین معاهدات تاریخ است.» آنگلا مرکل، صدراعظم آلمان نیز نظرات مکرون را رد کرد و گفت که رئیس‌جمهور فرانسه در مورد همکاری‌های امنیتی در چارچوب ناتو، از عبارات «بیش از حد تند» استفاده کرده و او با همتای فرانسوی‌اش موافق نیست. مرکل گفت: «من فکر نمی‌کنم این قضاوت‌های کلی ضرورتی داشته باشد؛ اگر حتی مشکلی باشد باید در خود سازمان مطرح و حل شود.»
کیلومترها دورتر در مسکو اما سخنان رئیس‌جمهور فرانسه با استقبال خوبی روبه‌رو شده است. ماریا زاخاروا، سخنگوی وزارت خارجه روسیه در یک پست فیسبوکی با اشاره به اظهارات مکرون، آنها را «درست» ارزیابی کرد و نوشت: «سخنان رئیس‌جمهور فرانسه صادقانه بوده و به اصل ماجرا پرداخته است. او به خوبی حال و روز ناتو را توصیف کرده است.»
اروپا در خواب
سخنان جنجالی مکرون در شرایطی مطرح می‌شود که یک‌ماه دیگر، سران 29کشور عضو ناتو در لندن گرد هم می‌آیند تا هفتادمین سالگرد تأسیس آن را جشن بگیرند. از همین الان اما مشخص است که این نشست قرار نیست آنقدرها صمیمانه برگزار شود. سال گذشته نیز نشست سران کشورهای عضو با حواشی فراوان همراه بود. در آن نشست دونالد ترامپ ستاره گردهمایی سران بود؛ چرا که اکثر اعضا را به‌خاطر عدم‌پرداخت سهم‌شان از بودجه ناتو مورد انتقاد شدید قرار داد. از همان زمان، بحث بر سر پشت کردن ترامپ به ناتو و عدم پیروی از سنت گذشته آمریکا در تأمین هزینه‌های این سازمان آغاز شد و اروپایی‌ها بسیار از او انتقاد کردند. مکرون در گفت‌وگو با اکونومیست به خروج نیروهای آمریکایی از سوریه اشاره می‌کند و می‌گوید که این تصمیم ترامپ نشانه دیگری از پشت‌کردن آمریکا به اروپاست. رئیس‌جمهور فرانسه ناتوانی اروپا در برخورد با ترکیه به‌خاطر حمله به مواضع نیروهای کرد سوریه را نیز مورد انتقاد قرار می‌دهد و می‌گوید: «زمان آن رسیده که اروپا دیگر در مسائل خاورمیانه مثل یک متحد ضعیف آمریکا عمل نکند و تغییر رفتار دهد.»
در این گفت‌وگو، انتقاد مکرون از ضعف در سیاست‌های خاورمیانه اروپا بهانه‌ای به‌دست او داده تا بار دیگر به ضرورت تشکیل و تقویت یک نیروی مشترک نظامی در اروپا تأکید کند. مکرون معتقد است، وجود چنین نیرویی باعث می‌شود تا اروپا بتواند همچون یک بلوک سیاسی واحد در مسائل مختلف جهانی رفتار کند. او سال گذشته نیز در مراسم سالگرد پایان جنگ جهانی دوم، خواستار تشکیل «یک ارتش اروپایی واقعی» شد و هشدار داد که ظهور ملی‌گرایی و پوپولیسم در اروپا، صلح در این منطقه را تهدید می‌کند. مکرون آن زمان گفت که اروپا باید بتواند از خود دفاع کند.
ایده تشکیل ارتش واحد اروپایی همیشه مورد اختلاف اعضای اتحادیه اروپا بوده است. هماهنگی‌های دفاعی بخشی از استراتژی جهانی اتحادیه اروپاست که در سال 2003تصویب و در سال 2016به‌روز شده است، اما این ایده هرگز عملی نشده است. برخی از کشورهای اروپایی با وجود ناتو، با این ایده مخالف هستند اما برخی دیگر که با محوریت فرانسه و ژنرال‌های ارتش این کشور، خواستار ایجاد ارتشی قوی هستند تا اروپا را از نظر امنیتی و دفاعی از دیگر کشورها به‌خصوص آمریکا مستقل کند.
رئیس‌جمهور فرانسه به خبرنگاران اکونومیست می‌گوید: «ببینید چه وقایعی در جهان در جریان است. اتفاقاتی افتاده که تا 5سال پیش قابل تصور نبود؛ برگزیت و پشت کردن آمریکا به اروپا.» مکرون می‌گوید: «اروپا اکنون بر لبه پرتگاه قرار گرفته است. اگر از خواب بیدار نشویم، این خطر وجود دارد که در دراز مدت اصلاً از نظر جغرافیایی دیگر اروپایی وجود نداشته باشد.»
تحلیل
مرگ مغزی ناتو
سخنان مکرون، سروصدای زیادی به راه انداخته است؛ به‌خصوص در آمریکا. اما این فرصت خوبی است که بالاخره عده‌ای به جای آنکه سرشان را در برف فرو کنند، صادقانه در مورد ماهیت واقعی روابط اروپا و آمریکا حرف بزنند. مکرون از حقایق سیاسی سخن به میان آورده که طی 2سال گذشته مورد بی‌توجهی قرار گرفته است. سیاست آمریکا در قبال اروپا تغییر کرده و اگر اروپا دست نجنباند، برای همیشه منزوی خواهد شد. «مرگ مغزی ناتو» شاید عبارت تندی باشد اما من حتی در یکی از نشست‌های ناتو نبوده که متوجه این موضوع نشده باشم. بدنه ناتو کارایی لازم را دارد اما مشکل در سطح رهبری سیاسی ناتو است؛ مشکل در مغز آن است.
کوانتین لوپینو
دیپلمات سابق فرانسوی
