نبرد علمی با تقلب ورزشی

ساسان شادمانی منفرد_روزنامه نگار

دوپینگ سال‌هاست که با ورزش جهان گره خورده است و مسابقه‌ای نیست که این ماجرا درباره آن جنجالی نشود. بعضی از ورزشکاران سال‌ها با کمک داروها و تحقیقات گروهی که از علم سوءاستفاده کرده‌اند، تلاش داشته‌اند تا به‌صورت ناعادلانه انرژی خود را نسبت به رقبایشان افزایش دهند. تقریبا رشته ورزشی‌ای نیست که از این تقلب جهانی مبرا باقی مانده باشد. بسیاری از ورزشکاران حرفه‌ای در طول تاریخ با استفاده از مواد نیروزا سعی داشته‌اند تا به قهرمانی دست پیدا کنند. روشی که این روزها، با تلاش آژانس بین‌المللی مبارزه با دوپینگ (وادا) تا حد بسیاری خنثی شده، اما از آنجا که علم عاملان دوپینگ مرتب در حال پیشرفت بوده، تلاش برای مبارزه با آن هم هر روز نیاز به روش‌های جدید دارد.
در سال1954، دکتر جان زیگلر با همکارش از شوروی ملاقات و گفت‌وگو کرد. هر دو این دانشمندان برای فدراسیون وزنه‌برداری کشورشان کار می‌کردند. در آن دوران، تیم وزنه‌برداری شوروی خیلی قوی‌تر از آمریکا بود. آنها واقعا تیم قدرتمندی بودند. زیگلر یک توضیح از همکار روسش خواست و دکتر تیم شوروی تنها یک چیز گفت؛ تیم او از تستوسترون برای عضله‌سازی استفاده می‌کردند و نتیجه خودش گویای همه‌‌چیز بود. استفاده از استروئیدهای آنابولیک آن زمان هنوز در رقابت‌های حرفه‌ای ممنوع نشده بود. او در بازگشت به اردوی تیم، جزئیات ملاقات را با مسئولان و مربیان در میان گذاشت. چیزی نگذشت که تیم ملی وزنه‌برداری آمریکا نیز مثل شوروی، پر شد از مواد نیروزا. این یک مچ‌اندازی بود، اما آمریکا و شوروی تنها رقابت‌کنندگان این مسابقه نبودند. در تمام دنیا بسیاری از ورزشکاران به دوپینگ رو‌آوردند تا عملکردشان در مسابقات را بهبود ببخشند.

وادا مقابل دوپینگی‌ها
مصرف مواد نیروزا به جایی رسید که یک دوچرخه‌سوار می‌گفت، تمام کاری که او باید انجام دهد، این است که دنبال سرنگ خالی و بسته‌های مواد نیروزا باشد. پهلوانی و قهرمانی طبیعی شرمنده دستاوردهای مصنوعی شد. آژانس‌های مبارزه با دوپینگ مجبور به حرکت شدند و در این راه نیاز به آزمایش‌های جدیدتر و سریع‌تر داشتند. خوشبختانه، آزمایش‌ها از راه رسیدند. امروزه، آژانس بین‌المللی مبارزه با دوپینگ (وادا) از 30 آزمایشگاه مدرن و مجهز برای انجام صدها آزمایش دوپینگ‌های مختلف استفاده می‌کند. آنها می‌توانند، استروئیدهای آنابولیک، مواد محرک، مواد‌مخدر، الکل، اکسیژن‌برهای مصنوعی و چیزهای دیگر را مورد شناسایی قرار دهند.

آزمایش‌های مختلف برای تشخیص دوپینگ
بیشتر آزمایش‌هایی که از ورزشکاران گرفته می‌شود، آزمایش ادرار است. البته آزمایش خون در برخی موارد خاص نیز وجود دارد. اما آزمایش ادرار راحت‌تر و سهل‌الوصول‌تر است. نمونه ادرار ورزشکار در دو کیسه A و B ذخیره می‌شود. کیسه A در آزمایشگاه مورد بررسی قرار می‌گیرد و کیسه B، منجمد شده و نگهداری می‌شود. درصورتی که در مسیر آزمایشگاه برای کیسه A اتفاقی بیفتد، نمونه کیسه B‌ مورد استفاده قرار خواهد گرفت. در آزمایشگاه مواد اضافه از نمونه جدا می‌شوند و اگر داروی غیرمجاز در آن وجود داشته باشد، وسیله‌ای به نام طیف‌سنج جرمی آن را به‌سرعت شناسایی می‌کند. این وسیله بیشتر مواد نیروزا را تشخیص می‌دهد، اما دانشمندان برای شناسایی برخی از مواد نیروزا، از روش آنتی‌بادی استفاده می‌کنند و برای برخی دیگر از روشی به نام SDS-PAGE سود می‌برند. با این حال، توسعه‌دهندگان مواد نیروزا، مرتب در حال ارائه ترکیباتی هستند که بتواند، تست‌های دوپینگ را دور بزند. در این میان وادا نیز بیکار ننشسته و سالانه فهرست داروها و مواد غیرمجاز را به‌روز می‌کند.

روش‌های جدید برای پنهان‌کاری تقلب
درحال حاضر اما نگرانی‌ها درخصوص روش‌های جدید دوپینگ است. نورودوپینگ یکی از این روش‌هاست که به‌صورت الکتریکی نورون‌ها را تحریک می‌کند. البته نتایج به‌دست آمده از این روش، چندان جالب نبوده‌اند. دوپینگ ژنی هم یکی دیگر از این روش‌هاست که می‌تواند در آینده روی شخص دوپینگی تأثیرات منفی بسیار بگذارد. روش‌های مختلف دوپینگ درحال توسعه هستند، اما باید امیدوار باشیم که آژانس بین‌المللی مبارزه با دوپینگ آماده است تا مچ آنها را بگیرد.

قرن بدون دوپینگ
روز دهم ماه نوامبر سال1999، آژانس بین‌المللی مبارزه با دوپینگ با عنوان The World Anti-Doping Agency در شهر لوزان سوئیس تاسیس شد. این سازمان، سازمانی مستقل زیرنظر کمیته بین‌المللی المپیک است که مقامات این کمیته پیشنهاد تاسیس آن را ارائه کردند. در سال2002، مقر اصلی این سازمان به شهر مونترال در کانادا انتقال پیدا کرد. هدف از تشکیل این سازمان همانگونه که از اسمش می‌آید، مبارزه با استفاده ورزشکاران از مواد نیروزاست. این سازمان همه‌ساله فهرستی را به داروها و مواد ممنوعه خود اضافه می‌کند و از این طریق راه‌های تقلب و استفاده ورزشکاران از داروهای نیروزا را محدودتر می‌کند. پیش از این، کمیته بین‌المللی المپیک وظیفه کنترل دوپینگ را داشت، اما پس از اتفاق عجیبی که در تابستان سال1998در دنیای دوچرخه‌سواری رخ داد، IOC تصمیم گرفت تا نشستی را درخصوص دوپینگ و راه‌های مبارزه کارآمدتر با آن تشکیل دهد که خروجی آن به تشکیل وادا (WADA) انجامید. بلافاصله پس از تشکیل این آژانس، مأموران آن کنترل موارد دوپینگ را از بازی‌های المپیک 2000سیدنی آغاز کردند. آزمایش‌های بزرگ، مجهز و مفصل برپا شد و پزشکان و کارشناسان نخبه به‌کار گرفته شدند. وادا از زمان تاسیس تاکنون، رشد فزاینده‌ای داشته و توانسته راه را روی دوپینگ ببندد، اگرچه به‌نظر می‌رسد که دوپینگ غیرقابل توقف باشد و عده‌ای دیگر از متخصصان در تلاش برای دور زدن آزمایش‌ها و کشف داروهای نیروزایی هستند که در فهرست داروهای ممنوعه وادا نیست. با این حال تلاش آژانس بین‌المللی مبارزه با دوپینگ ایجاد رقابت‌هایی سالم در قرن بیست‌ویکم است. تلاش‌های این سازمان باعث شده تا دست بسیاری از دوپینگی‌ها رو شود. در نمونه‌ای جالب و ارزشمند، سعید محمدپور، وزنه‌بردار دسته 94کیلوگرم ایران در بازی‌های المپیک2012 لندن که در زمان رقابت‌ها در رده پنجم قرار گرفته بود، با مشخص شدن دوپینگی بودن 4وزنه‌بردار بالای سرش در سال2016، به مدال طلای المپیک لندن رسید.

داروهای غیرمجاز

تستوسترون
موارد مصرف: هورمون‌های جنسی مردانه را جایگزین می‌کند.
دلیل ممنوع بودن: تستوسترون برای رشد عضلات و استخوان‌ها بسیار مهم است. زمانی که تولید طبیعی آن در مردان کم یا متوقف می‌شود و یا زمانی که اسکلت بدن ضعیف می‌شود، نیاز به تزریق تستوسترون احساس می‌شود. در حالت طبیعی اگر به کسی این ماده تزریق شود، عضلات به‌صورت غیرطبیعی رشد فوق‌العاده‌ای خواهند داشت که این می‌تواند قدرت یک ورزشکار را افزایش دهد.


افدرین
موارد مصرف: برطرف‌کننده احتقان بینی و تنگی نفس به‌دلیل آسم.
دلیل ممنوع بودن: داروهای حاوی افدرین به دو دلیل برای ورزشکاران ممنوع است؛ یکی اینکه آنها می‌توانند به کاهش وزن کمک کنند و دیگر آنکه انرژی ورزشکار را در یک مسابقه تقویت کنند که بخشی از آن با بالا بردن فشار خون و خون‌رسانی، صورت می‌گیرد.


ادرارآورها
موارد مصرف: این داروها برای کاهش فشار خون، جلوگیری از تورم بافت‌ها و از بین ‌بردن سنگ‌های کلیه استفاده می‌شوند.
دلیل ممنوع بودن: بعضی وقت‌ها به این داروها، «قرص‌های آب» نیز گفته می‌شود. از آنجا که در دوپینگ، اوره مورد آزمایش قرار می‌گیرد، دوپینگی‌ها با خوردن این داروها، میزان ادرار خود را بالا می‌برند تا باقی‌مانده اثرات دارو زودتر حذف شود که جواب آزمایش منفی بیاید. برخی نیز در رشته‌هایی مانند کشتی و بوکس که نیاز به کاهش وزن دارند، برای از دست دادن آب از چنین داروهایی سود می‌برند.


مسدودکننده گیرنده آدرنرژیک بتا
موارد مصرف: تنظیم‌کننده فشار خون بالا خصوصا در بیمارانی که خطر بیماری‌های قلبی تهدیدشان می‌کند.
دلیل ممنوع بودن: مسدودکننده گیرنده آدرنرژیک بتا با سد کردن عملکرد آدرنالین، فشار خون بالا را کنترل می‌کند. این کار رگ‌های خونی را آرام کرده ضربان قلب را پایین می‌آورد که در مسابقاتی مانند تیراندازی و شمشیربازی می‌تواند دست ورزشکاران را استوارتر کند.


تاموکسیفن
موارد مصرف: با سد کردن گیرنده‌های استروژن برای معالجه سرطان سینه در مردان و زنان کاربرد دارد.
دلیل ممنوع بودن: زمانی که یک ورزشکار با استفاده از تستوسترون دوپینگ می‌کند، میزان تولید استروژن در بدنش، افزایش می‌یابد که باعث رشد سینه می‌شود. با سد کردن گیرنده‌های استروژن، استفاده از تستوسترون برای دوپینگ ادامه پیدا می‌کند.

تشکیل وادا
پیش از این، کمیته بین‌المللی المپیک وظیفه کنترل دوپینگ را داشت، اما پس از اتفاق عجیبی که در دنیای دوچرخه‌سواری رخ داد، IOC تصمیم گرفت تا نشستی را درخصوص دوپینگ و راه‌های مبارزه کارآمدتر با آن تشکیل دهد که خروجی آن به تشکیل وادا انجامید