تمرین دمکراسی در مدرسه

فهیمه طباطبایی ـ خبرنگار

صبح نخستین روز آبان است، هوا بالاخره در تهران کمی سرد شده و باران نم‌نم می‌بارد، اما صف رای‌گیری در حیاط مدرسه طولانی است. زمان قانونی تبلیغات تمام‌شده ولی هنوز نامزدها با اضطراب و هیجان زیاد، مخفیانه لابه‌لای صفوف، تلاش می‌کنند نظر رای‌دهنده‌ها را جلب کنند. بعضی‌ها قانع شده و قول می‌دهند که رأی بدهند ولی بعضی دیگر می‌گویند رای‌شان از قبل مشخص است و نظرشان عوض نمی‌شود. اینجا نه صف انتخابات مجلس شورای اسلامی است و نه انتخابات ریاست‌جمهوری و شورای شهر؛ صف انتخابات، مربوط به دانش‌آموزان دبیرستان دخترانه بدری برهانی در منطقه نارمک تهران است که در بیست و دومین دوره انتخابات سراسری شوراهای دانش‌آموزی شرکت می‌کنند.
شور و هیجان بالاست. یکی از بچه‌ها کیبورد الکترونیکی‌اش را آورده و در حیاط مدرسه آهنگ‌های شاد انتخاباتی می‌زند. دخترها گروه گروه دور هم جمع شده‌اند و برای آخرین بار رای‌شان را با هم چک می‌کنند. این دوره، کلاس هفتمی‌ها بیش از همه خودشان را در معرض رأی هم‌مدرسه‌ای‌های خود قرار داده‌اند و نیمی از نامزدها را تشکیل می‌دهند. از قدو جثه‌شان معلوم است که از بقیه نامزدها کوچک‌ترند ولی با حرارت و انرژی بیشتری آخرین صحبت‌ها را با هواداران خود می‌کنند، در حین حرف زدن استرس از حرف‌هایشان بیرون می‌ریزد. کاندیداهای پایه نهم اما با تجربه‌تر عمل کرده و روی گروه‌ها و گعده‌های دوستی متمرکز شده‌اند، بعضی‌هایشان رفته‌اند سراغ دانش‌آموزانی که بیشترین تأثیر را روی رأی بقیه دارند.

شعار انتخاباتی نمی‌دهم
تبلیغات محیطی در کلاس‌ها، راهروها و حیاط مدرسه 24ساعت قبل جمع‌آوری شده اما هنوز دو بنر که روی آن پر از برگه‌های تبلیغاتی کاندیداهاست در حیاط مانده که هیأت نظارت بر انتخابات شورای دانش‌آموزی آن را در دقایق آخر جمع می‌کنند. نزدیک 30برگه تبلیغاتی دست‌نویس و تایپ شده، با عکس، بدون عکس، پرینت رنگی، پرینت ساده‌ و نقاشی شده از کاندیداها روی آن نصب است. مثلا سارا ایوبی، کاندیدای پایه هفتم روی یک برگه A4 با خودکار مشکی اینطور تبلیغ کرده است: « بگذریم... شعار دادن رو هر کسی بلده... قرار نیست انشا بنویسیم که! فقط می‌خواستم بگم اگر امروز شما به من رأی بدین، منم فردا تمام تلاشمو می‌کنم که وظیفه‌ام رو (هرچند کوچیک) درست انجام بدم که یه وقت خدایی نکرده از انتخاب و اعتمادتون پشیمون نشین. شعار انتخاباتی هم نمیدم. آخه به عمل کار برآید به سخنرانی نیست...» بعضی‌های دیگر اما تبلیغات‌شان کلی‌تر بود و با واژه‌هایی مانند عدالت، هم‌اندیشی و... شعارهای مدنی ساخته بودند. تبلیغات فاطمه‌سادات فروتن هاشمی از این دسته بود:«‌با صداقت و همفکری به آبادانی می‌رسیم. انگیزه من از حضور در انتخابات این است که بتوانم به دوستان عزیز و گرانقدر مدرسه «بدری برهانی» که در این مقطع با آنها همکلاس شده‌ام، خدمت کنم. امیدوارم با کمک شما عزیزان که جزو ارکان اصلی تشکیل‌دهنده این اجتماع بزرگ نوجوان و روشنفکر شده‌اید، بتوانیم تا حدی دغدغه‌های آموزشی و رفاهی را با کمک و تجربه مدیر محترم و معاونین و معلمان عزیز کم کنم. منتظر حضور گرم و صمیمی شما در پای صندوق‌های رأی هستم. ارادتمند شما. کلاس 7.3» بعضی‌ها هم با شعرگویی سعی در جمع‌آوری رأی کرده بودند: «‌آرمیتا هستم و دل بر تو بستم/ من از عالم این دنیا گسستم. دوستان گلم به من رأی بدهید تا با هم مدرسه و محیط بهتری داشته باشیم.» النازسادات حسینی اما فقط با یک جمله برای خودش تبلیغ کرده بود: «‌شعار: حرف نه، عمل» بعضی از کاندیداها هم با یکدیگر ائتلاف کرده بودند و یک لیست مشترک بیرون داده بودند که بین‌شان ائتلاف 3 خواهر هم مدرسه‌ای یعنی محدثه، زینب و مطهره فرهادی از همه جالب‌تر بود که با یک نقاشی ساده و با شعار «ما گوش شنوا و زبان گویای شما هستیم» در این انتخابات شرکت کرده بودند.

رأی‌گیری الکترونیکی برای انتخاب 9نماینده
راس ساعت 9صبح رای‌گیری آغاز می‌شود. نه خبری از صندوق رأی است و نه از تعرفه‌های رأی گیری. در عوض دست هر دانش‌آموز یک برگه است که رویش نام کاربری و رمز نوشته شده. دانش‌آموزان هر کلاس پشت سر هم وارد اتاق کامپیوتر مدرسه می‌شوند و رای‌شان را الکترونیکی ثبت می‌کنند. به گفته عابدینی، مسئول شورای دانش‌آموزی منطقه 8، این نخستین سالی است که انتخابات شوراهای دانش‌آموزی، الکترونیکی برگزار می‌شود: «‌ما برنامه رای‌گیری را روی سامانه همگام که پورتال اداری مدارس است و اطلاعات دانش‌آموزان در آن وجود دارد، تعریف کرده‌ایم تا بچه‌ها پس از 22سال برگزاری انتخابات شوراهای دانش‌آموزی برای اولین‌بار بتوانند الکترونیکی رأی دهند. امسال در 10درصد مدارس و در سال‌های بعد به‌تدریج در همه مدارس رای‌گیری به این شیوه خواهد بود.»

رأی رفاقتی فایده ندارد
روبیتا مرتجی، دانش‌آموز پایه هفتم می‌نشیند پشت سیستم و به‌عنوان نخستین رای‌دهنده نام کاربری و رمزش را وارد می‌کند و صفحه ویژه انتخابات را می‌آورد. در این صفحه اسم همه کاندیداها همراه با عکس‌شان درج شده است. او روی کاندیداهایی که می‌خواهد کلیک  و وقتی 9نفر را انتخاب کرد، رای‌هایش را ذخیره و ارسال می‌کند؛«من اول رفتم سراغ اونایی که برنامه داشتن، بعد بین اونا به کسایی رأی دادم که برنامه‌شون واقعی‌تر بود. دوست صمیمی من کاندیدا شد اما چون برنامه‌ای نداشت بهش رأی ندادم.» دانش‌آموزان دیگر هم پشت رایانه‌ها می‌نشینند تا رای‌شان را ثبت کنند. اینجا هنوز هم بحث بر سر رأی دادن و رأی ندادن به برخی کاندیداها ادامه دارد. بعضی‌ها به دوستان خودشان رأی می‌دهند و تعداد دیگر این نوع رأی دادن را مسخره می‌کنند. زهرا یکی از آنهاست «نمی‌فهمم چرا ما همیشه رفاقت رو قاطی هر کاری می‌کنیم. شورا باید از بچه‌های قوی و پیگیر باشن که بتونن خوب حرف بزنن و جلوی مدیریت مدرسه کم نیارن. بعد بچه‌ها به کسایی رأی میدن که موقع درس جواب دادن هم می‌لرزن و نمی‌تونن از حق خودشون دفاع کنن.» نارگل این عقیده را رد می‌کند و می‌گوید که رأی مال خودش است و هرکس را که دوست داشته باشد، انتخاب می‌کند: « زهرا کلا فکر می‌کنه از بقیه بیشتر می‌فهمه و باید ما به کاندیداهایی که اون میگه رأی بدیم. من دوست دارم رفاقتی رأی بدم چون بقیه کاندیداها رو نمی‌شناسم و به صداقت‌شون شک دارم. ولی پرنیا که دوست خودمه حداقلش اینه که راستگوئه و اگر کاری از دستش بر نیاد میگه نمی‌تونم و والسلام.»

ثبت یک تخلف در هیأت نظارت بر انتخابات مدرسه
هیأت نظارت بر انتخابات در اتاق کامپیوتر مستقر هستند. کاندیداها یا رأی‌دهندگان اگر مورد مشکوک یا تخلفی را دیدند باید به این هیأت مراجعه کنند. هیأت شامل 4 نفر از دانش‌آموزان پایه نهم است؛ دنیا عبدالحمیدی، فاطمه علی‌غیاث، هلیا حیدری و الهام قدیانی. هلیا رئیس صندوق است، فاطمه نایب‌رئیس و 2نفر دیگر کاربر. همگی باید تا پایان شمارش آرا در اتاق حضور داشته باشند و بر فرایند انتخابات نظارت کنند. نازنین یکی از کاندیداهای شاکی است که آمده سر میز و دارد با رئیس هیأت بحث می‌کند: «یکی از کاندیداهای پایه نهمی رفته بالای سر کامپیوتر شماره3 و یواشکی داره رأی جمع می‌کنه! 20دقیقه‌اس که اونجا وایساده و شما هیچی بهش نمی‌گین.» یکی از بچه‌های هیأت نظارت می‌رود و کاندیدای مذکور را از محل رأی‌گیری بیرون کرده و تخلف او را یادداشت می‌کند؛ «ما مواردی رو که ببینیم ثبت می‌کنیم و بعد از پایان رأی‌گیری برای اونا تصمیم می‌گیریم؛ مثلا این تخلف خیلی مهمه چون نباید حین رأی‌گیری تبلیغ می‌کرد. ایشون رفته وایساده لا‌به‌لای جمعیت و این کاررو کرده.»

هزینه تبلیغات از 90هزار تومان تا یک کاسه عدسی
انتخابات ادامه دارد. تعداد دانش‌آموزان دبیرستان دخترانه بدری برهانی 600نفر است که 53نفر کاندیدا شده‌اند. از این تعداد در نهایت 9نفرشان وارد شورای دانش‌آموزی مدرسه می‌شوند. برخی از نامزدها هنوز در حیاط مدرسه مشغول رایزنی با رأی‌های خاموش هستند. ستایش بهرامی یکی از همان‌هاست که تبلیغات کاغذی‌اش را تمام‌رنگی و با عکس بزرگ خودش طراحی کرده. از او درباره هزینه‌ای که برای این تبلیغ کرده، می‌پرسم: «بین 70 تا 90هزار تومن شد. به‌نظر من این نوع تبلیغ بیشتر جواب میده. چون مدرسه ما خیلی بزرگه و اغلب بچه‌ها همو نمی‌شناسن و همین تبلیغات خوب و باکیفیت تأثیر مثبتی روی ذهن بچه‌ها میذاره.» بقیه کاندیداها هم حول و حوش همین رقم هزینه کرده‌اند به جز چند نفری که تبلیغاتشان را دستی نوشته‌اند. سارا ایوبی جزو کاندیداهای بدون هزینه است: «من خودم یک‌شب 2‌ساعت برنامه‌هام رو تو چند تا برگه A4 نوشتم و فرداش هم رو تابلوی اعلانات مدرسه نصب کردم. به‌نظر من اونایی که خیلی خرج می‌کنن و شعار میدن در عمل کاری نمی‌تونن انجام بدن.»  یکی از دانش‌آموزان وسط حرف‌هایمان می‌پرد و با خنده می‌گوید یکی از کاندیداها از بوفه برای بعضی از بچه‌ها عدسی خریده: «آقا رأی‌ها رو مهندسی کردن! هیچ‌وقت برای کسی یه شکلاتم نمی‌خرید حالا امروز عدسی خریده، قراره اگر رأی آورد باز هم عدسی بده بهمون.» شش، هفت نفر از بچه‌ها با هم می‌خندند و کاسه عدسی‌شان را نشان می‌دهند. خود کاندیدا می‌آید و با خنده می‌گوید که واقعا رأی برایش مهم نبوده: «بابا امروز هوا سرد بود من 5تا کاسه عدسی خریدم، به همه مدرسه که عدسی ندادم. بعدشم من گفتم اگر رأی بیارم دوباره شنبه عدسی مهمون من.» از خنده ریسه می‌روند و سربه‌سر هم می‌گذارند. « من کلا 60هزار تومن هزینه انتخابات کردم که از پول تو جیبی‌ام بود. یه بار هم سر صف خودم رو به بچه‌ها معرفی کردم و گفتم که اگر بهم رأی بدن تلاش می‌کنم مشکلاتشون رو با معلم و مدیر حل کنم.»

وعده‌های افزایش اردوها تا خلوت‌کردن کلاس‌ها
وعده‌های انتخاباتی در مدارس ابتدایی با متوسطه تفاوت معناداری دارد؛ به‌طور نمونه سال گذشته دانش‌آموز پسری در یکی از مدارس ابتدایی تهران وعده داده بود که درصورت کسب رأی، میز بیلیارد برای دانش‌آموزان فراهم می‌کند و یکی دیگر گفته بود که هر هفته به همه بچه‌ها بستنی می‌دهد اما این وعده‌ها در مدارس متوسطه رنگ منطقی‌تر و واقعی‌تری به‌خود می‌گیرند. اسما ولی‌پور از کاندیداهایی است که وعده‌هایش منطقی به‌نظر می‌رسد: «من به بچه‌ها گفتم اگر رأی بیارم، تلاش می‌کنم مشکلات مربوط به کلاس‌های شلوغ رو حل کنم. امسال کلاس‌های مدرسه‌‌مون 30 تا 40نفره‌ست و بچه‌ها دوست ندارن. این مسئله رو تو شورا پیگیری می‌کنم تا به نتیجه برسه.» هستی حسین‌زاده، کاندیدای دیگر انتخابات مدرسه بدری برهانی روی حل مشکلات گروهی دانش‌آموزان با معلمان متمرکز شده و دنبال حل آن است: «موقع نطق انتخاباتی‌ام به بچه‌ها گفتم، درصورتی که رأی بیارم روی موضوع تدریس بعضی از معلم‌ها که بچه‌ها باهاشون مشکل دارن با مدیر و معاونای مدرسه صحبت می‌کنم تا حل بشه.» ستایش بهرامی اما وعده فراهم کردن سالن ورزشی را به رأی‌دهندگان داده: «حالا یا داخل مدرسه یا بیرون صحبت می‌کنم تا برای بچه‌های ورزشکار سالن جور کنم. چون حیاط کوچیکه و راحت نمیشه ورزش کرد.»

من به‌نفع دوستم کنار کشیدم
شارینا متوری، دانش‌آموز پایه نهم در 2 دوره قبل رأی بالایی آورده و عضو شورای دانش‌آموزی مدرسه بوده، اما امسال به‌نفع یکی از دوستانش انصراف داده است. «هم به خاطر مسائل درسی خودم و هم دیدم که دوستم انگیزه بالاتری نسبت به من برای شرکت در انتخابات داره و وعده‌های عملیاتی خوبی میده، به‌خاطر همین ترجیح دادم به نفع اون کنار بکشم. تو این چند روز هم براش تبلیغ کردم و امیدوارم با رأی بالا رئیس شورا بشه.» رقابت داغ دختران دبیرستان بدری برهانی برای کسب کرسی‌های شورای دانش‌آموزی مدرسه‌شان، همچنان ادامه دارد. این رقابت اگرچه تمرین دمکراسی و شبیه‌سازی نهاد انتخابات در کشور است اما شباهت چندانی به خیلی از رقابت‌های سیاسی در کشور که آغشته به بداخلاقی و خشم و کشمکش است، ندارد؛ دختران دانش‌آموز در عین دوستی و با خوشرویی تمام، در این انتخابات کاندیدا می‌شوند، شعار تبلیغاتی می‌نویسند، حرف می‌زنند، رأی‌گیری می‌کنند و در آخر در یک شورای کوچک مطالباتشان را دنبال می‌کنند. کسی چه می‌داند؛ به‌جای اینکه دانش‌آموزان آداب سیاست‌ورزی و کمپین‌های انتخاباتی را از بزرگ‌ترها بیاموزند، شاید بهتر باشد این معادله برعکس شود و این بار بزرگ‌ترها، از کوچک‌ترها الگو بگیرند.






تاریخچه شوراهای دانش‌آموزی

یک سال بعد از روی کار آمدن دولت اصلاحات یعنی سال‌1377، نخستین انتخابات شوراهای دانش‌آموزی در ایران برگزار شد. این شورا براساس ماده 18آیین‌نامه اجرایی مدارس به‌منظور مشارکت دانش‌آموزان در امور مربوط به مسائل آموزشی، پرورشی، انضباطی، ورزشی و فوق برنامه و ایجاد ارتباط صحیح و مستقیم دوسویه بین دانش‌آموزان و اولیای مدرسه شکل گرفت. هدف اصلی تشکیل شورای دانش‌آموزی تقویت اعتماد به نفس، خود باوری، مسئولیت پذیری و مشارکت‌جویی کودکان و نوجوانان در سطح مدرسه است. شوراهای دانش‌آموزی در همه مدارس یعنی دبستان، دبیرستان، هنرستان و مراکزپیش دانشگاهی تشکیل می‌شود. دانش‌آموزان علاقه‌مند باید حداقل 15روز قبل از انتخابات، کاندیداتوری خود را به دفتر مدرسه اعلام کنند و مدیر موظف است با همکاری شورای مدرسه و مربیان پرورشی اسامی کاندیداهای نهایی را از طریق نصب در تابلوی اعلانات مدرسه و اعلام در مراسم آغازین به اطلاع دانش‌آموزان برساند. بعد از آن دانش‌آموزان می‌توانند به‌مدت یک هفته پیرامون دیدگاه‌ها، نظرات و برنامه‌های خود به تبلیغ بپردازند. این انتخابات هر سال در‌ماه آبان برگزار می‌شود و با توجه به شرایط مدرسه و تعداد دانش‌آموزان، اعضای شوراها از ۵ تا ۱۴نفر متغیر است. اعضای شوراهای مدارس می‌توانند بعد از انتخابات 3مرحله‌ای در مجلس دانش‌آموزی جمهوری اسلامی ایران عضو شوند.