امنیتی
ایران طرح مکتوب امنیت خلیج فارس را ارائه می‌کند
دعوت به صلح هرمز
ایران طرح مکتوب ابتکار صلح هرمز را در اختیار کشورهای ذی‌نفع قرار داده است و به زودی از جزئیات این طرح رونمایی می‌شود. حسن روحانی، رئیس‌جمهور در سخنرانی خود در اجلاس سازمان ملل از ابتکار ایران برای صلح در منطقه و حل و فصل بحران‌های منطقه صحبت کرد. طرح ایران به ابتکار صلح هرمز معروف شد. به گفته حسن روحانی، ایران در این طرح به‌دنبال همکاری دسته‌جمعی درون منطقه خلیج‌فارس برای امنیت منطقه است. روحانی گفته است: می‌خواهیم همه کشورهای منطقه در این مسیر مشارکت و همکاری داشته باشند و ابعاد مختلف آن را در مجمع عمومی سازمان ملل مطرح خواهیم کرد. این طرح تنها جنبه امنیتی ندارد و مسائل دیگری را هم در بر می‌گیرد.
براساس حروف اول تشکیل‌دهنده ابتکار صلح هرمز (Hormoz Peace Endeavor) این طرح به‌عنوان «امید» HOPE نیز شناخته می‌شود. ابتکار صلح هرمز همه کشورهای ساحلی خلیج‌فارس و منطقه هرمز را شامل می‌شود و از سازمان ملل نیز برای حضور در این طرح دعوت شده است. روحانی گفته است امیدواریم بتوانیم با این طرح به دنیا اعلام کنیم که ایران به‌دنبال صلح بلندمدت در منطقه است. دوشنبه 22 مهر روحانی با اعلام این خبر که «طرح صلح هرمز» امروز برای 8 کشور منطقه ارسال شده است،گفت: با سازمان ملل در این زمینه در حال گفت‌وگو هستیم و امیدواریم این طرح بتواند برخی از مشکلات و مسائل منطقه را با چارچوبی که ایران مطرح می‌کند، حل کند. اما ایران چه چالش‌هایی برای اجرای طرح صلح هرمز دارد و اساسا روابط ایران با کشورهای منطقه به‌ویژه عربستان سعودی و امارات متحده عربی چقدر می‌تواند در پیاده کردن این طرح در منطقه مشکل‌ساز شود؟
عربستان سعودی
سخت‌ترین چالش ایران برای اجرای صلح هرمز، عربستان سعودی است. اگرچه اخیرا نشانه‌هایی از سعودی‌ها برای پایان دادن به خصومت‌هایشان و در عین حال گفت‌وگو با ایران دیده شده است اما به گفته حسن روحانی حمله به نفتکش سابیتی ایران در دریای سرخ و در 60کیلومتری بندر جده باز هم معادله ایران و عربستان را پیچیده‌تر کرد. عمران‌خان، نخست‌وزیر پاکستان در تلاش است تا به گفته خودش برای صلح منطقه مسیر گفت‌وگو بین ایران و عربستان را باز کند. شاید دولت روحانی بدشانس بود که یک سال بعد از روی کار آمدن دولتش ملک عبدالله، پادشاه عربستان سعودی درگذشت و قدرت به‌دست ملک سلمان افتاد. وگرنه بعد از انتخاب حسن روحانی به‌عنوان رئیس یازدهمین دولت جمهوری اسلامی، ملک عبدالله، پادشاه وقت عربستان سعودی از نخستین رهبران سیاسی جهان بود که به روحانی تبریک گفت و برای وی آرزوی موفقیت کرد. روحانی در پاسخ شاه سعودی ابراز امیدواری کرده بود که ایران و عربستان به کمک یکدیگر بتوانند ثبات را به منطقه خاورمیانه بازگردانند؛ امیدی که خیلی زود با فوت شاه سعودی دست‌نیافتنی شد و 6سال بعد از پیامی که رد و بدل شد، ایران و عربستان در بدترین حالت روابط به‌سرمی‌برند. خروج عربستان سعودی از لاک محافظه‌کاری و تمایل به یک سیاست خارجی تهاجمی ازجمله در قبال ایران و سایر کشورهای منطقه، این 2 کشور بزرگ را مقابل هم قرار داد؛ بعدها اتفاقاتی مانند اعدام شیخ نمر روحانی شیعه، سوءمدیریت سعودی‌ها در حادثه منا که منجر به شهادت نزدیک به 500ایرانی در مراسم حج سال 94شد، ناراحتی سعودی‌ها از امضای توافق هسته‌ای برجام، تجاوز سعودی‌ها به یمن و تقابل ایران و عربستان در بحران سوریه گره‌هایی در روابط 2 کشور انداخت که نه با دست، بلکه با دندان هم سخت باز می‌شود. حسن روحانی که در نخستین نشست خبری‌اش در ۲۷ خرداد ۱۳۹۲، عربستانی‌ها را برادر خود خوانده و از روابط سیاسی با این کشور استقبال کرده بود، در آخرین نشست خبری خود که همین 22مهرماه برگزار شد، گفت اگر موضوع یمن به یک آتش‌بس و در نهایت به پایان جنگ منتهی شود، یکی از گره‌های منطقه و ازجمله روابط ایران و عربستان باز می‌شود. رئیس‌جمهور این را هم گفت که احتمال اینکه جنگ یمن رو به پایان برود از هر زمان دیگری بیشتر است. در اجلاس نیویورک، عمران‌خان، نخست‌وزیر پاکستان پیامی را از طرف بن‌سلمان پادشاه سعودی برای روحانی برده بود. او در سفر به تهران و در دیدار با رهبر معظم انقلاب و همچنین دیدار مجدد با روحانی، پاسخ آن پیام را گرفت و دوباره به عربستان برد. علاوه بر پاکستان، عراق نیز به‌عنوان یکی از میانجیگران بین ایران و عربستان فعالیت می‌کند.
امارات متحده عربی
امارات متحده عربی شریک سیاسی عربستان سعودی و دومین مشکل ایران در اجرای طرح صلح هرمز است. در واقع از زمان آغاز بحران سوریه و سپس تجاوز ائتلاف سعودی به یمن، امارات متحده عربی نیز مقابل ایران ایستاد. بماند آنکه اماراتی‌ها علاوه بر مناقشه قدیمی و ادعایی جزایر سه‌گانه، توافق هسته‌ای برجام را هم بهانه‌ای برای پشت کردن به ایران قرار دادند. پس از خروج آمریکا از برجام، امارات متحده عربی یکی از کشورهای پیشرو در قطع کردن ارتباطات اقتصادی با ایران بود. گیر کردن امارات در باتلاق یمن و قدرت گرفتن حوثی‌ها و حملاتی که به فرودگاه ابوظبی صورت گرفت، انفجارهایی که در بند الفجیره رخ داد، اقتصاد امارات متحده عربی را با تهدیداتی مواجه کرد که دولت این کشور را مجاب کرد، برای خروج از بن‌بست یمن دست به دامن ایران شود. بعد از انفجارهای بندر فجیره، برخی مقامات امنیتی امارات متحده عربی به تهران سفر کرده بودند. اخیرا وبگاه «میدل ایست‌ای»، با ارائه گزارشی مدعی شده بود «طحنون بن زاید»، برادر کوچک «محمد بن زاید آل نهیان» ولیعهد ابوظبی که مشاور امنیت ملی امارات متحده عربی نیز به شمار می‌رود، در سفری محرمانه به‌مدت ۴۸ساعت در تهران به سر برده است. این خبر با قید زمان از سوی مقامات ایران تکذیب شد اما رفت‌وآمد مقامات اماراتی به تهران مورد تأیید قرار گرفته است؛ ازجمله آنکه حسن روحانی، رئیس‌جمهور کشورمان در آخرین نشست خبری خودش گفته است: ارتباطاتی بین ایران و امارات در ماه‌های اخیر وجود دارد. برخی از مقامات اماراتی به ایران آمدند و برخی از مقامات ایران به آنجا رفتند. روابط تهران و امارات در ماه‌های اخیر بهتر از گذشته است و روند به سمت و سوی بهبود روابط است. همین دیروز اکبر ترکی یک عضو فراکسیون نمایندگان ولایی مجلس خبر داد: روابط ارزی امارات با ایران بهبود یافته و این کشور 700میلیون دلار از پول‌های بلوکه شده ایران را آزاد کرده است.
عراق
در بین کشورهای عربی همسایه ایران، عراق را باید شریک و دوست روزهای تحریم نامید؛ کشوری که به کمک ایران از شر داعش خلاص شد و حالا در روزهایی که ایران دچار شر ترامپ شده، به کمک ایران آمده است. حسن روحانی، رئیس‌جمهوری اخیرا در نشست خبری خود از عراق هم به‌عنوان یکی از میانجی‌های بین ایران و عربستان یاد کرد و گفت غیر از پاکستان، کشورهای دیگری ازجمله عراق هم در این زمینه تلاش می‌کردند و می‌کنند؛ اگرچه در یک‌سال اخیر توطئه‌هایی برای برهم‌زدن روابط ایران و عراق در دو سوی مرز چیده شده است اما دولتمردان و مردم هر دو کشور این توطئه‌ها را با هوشمندی پشت سر گذاشته‌اند. مهم‌ترین جلوه پیوند دو ملت ایران و عراق در همین مراسم اربعین حسینی رقم خورد که روز گذشته حسن روحانی، رئیس‌جمهوری با ابلاغ پیامی به رئیس‌جمهوری و نخست‌وزیر این کشور، از میهمان‌نوازی آنان تشکر کرد. حسن روحانی اسفند سال97 در شرایطی به عراق سفر کرد که دونالد ترامپ، رئیس‌جمهوری آمریکا چندی قبل‌تر شبانه، در میان ترس و نگرانی با هواپیمایی که چراغ‌هایش خاموش بود، یک‌روزه به عراق سفر کرده بود. روحانی 4روز در عراق حضور داشت و استقبال گسترده‌ای از او در این سفر انجام شد. عادل عبدالمهدی، نخست‌وزیر عراق بلافاصله فروردین سال98 پاسخ سفر روحانی را داد و به تهران آمد.
قطر
از درایت و هوشمندی دولتمردان ایران بود که در بحران 2سال پیش قطر در کنار امیر این کشور ایستاد و تحریم‌های دولت‌های عربی علیه برادر کوچک‌تر را دور زد. 2سال پیش ابتدا 4کشور عربی ازجمله مصر، امارات متحده و بحرین به محوریت عربستان سعودی، روابط دیپلماتیک خود را با قطر قطع کردند. سپس کشورهایی مثل یمن و اردن هم به این ائتلاف ضدقطر پیوستند. یک دلیل عصبانیت سعودی‌ها از قطر این بود که امیر قطر تمیم بن حمد بن خلیفه‌آل‌ثانی در یک سخنرانی ایران را قدرتی بزرگ و ضامن ثبات در منطقه خوانده بود. براساس این اظهارات، امیر قطر نشان داده بود نه‌تنها از ایران پشتیبانی می‌کند بلکه در مقابل تلاش عربستان و متحدانش برای انزوای ایران هم می‌ایستند. همین روایت کافی است تا نظر قطری‌ها درباره ابتکار صلح هرمز ایران مشخص شود. به احتمال زیاد آنها همراه این ابتکار خواهند بود. بعد از اشغال کنسولگری عربستان سعودی در ایران در ژانویه ۲۰۱۶، قطر آخرین کشوری بود که از عربستان حمایت کرد و سفیر خود را از تهران فراخواند.
عمان
پادشاهی عمان و جمهوری اسلامی ایران در دو طرف تنگه هرمز، به‌عنوان نگاهبانان این تنگه شناخته می‌شوند. عمان از زمان جنگ ظفار که دولت وقت جمهوری اسلامی به کمک پادشاهی آن کشور شتافت، یک دین تاریخی نسبت به ایران دارد. شاید همراه‌ترین کشور در اجرای صلح هرمز، سلطان قابوس و پادشاهی عمان باشد. عمان برخلاف عربستان سعودی و امارات متحده عربی که از توافق هسته‌ای ایران، آمریکا، چین، روسیه و 3کشور اروپایی دلخور و عصبانی بودند، تسهیل‌کننده توافق بود. این کشور میزبان مذاکرات پنهانی ایران و آمریکا درباره برنامه هسته‌ای ایران بود. در نیمه اول امسال یوسف بن علوی، وزیر خارجه عمان تلاش‌هایی را برای حل اختلافات بین ایران و آمریکا انجام داده است. او در 6ماه گذشته 3بار به تهران آمده است.
کویت
کویت هم به دلایل تاریخی رابطه‌اش با ایران را فدای اختلافات ایران و عربستان نمی‌کند؛ چه آنکه پادشاهی این کشور می‌داند اگر روزی حادثه‌ای مثل حمله عراق به کویت رخ دهد، ایران به این کشور، نزدیک‌تر از برادران عربش است. این ماجرا در جریان حمله صدام‌حسین به کویت برای امیر کویت ثابت شده است و هم در ماجرای قهر عربستان با قطر؛ بنابراین امیر کویت هرچند با ملاحظاتی، همراه ابتکار صلح هرمز ایران می‌تواند باشد. این کشور اگر چه در اعلام مواضعش درباره ایران به عربستان نگاه می‌کند اما نشان داده که در دوستی با ایران خط قرمزهای دوستان عربش را کنار می‌گذارد.
در همینه زمینه :
