با ما همراه باشید تا شما را با جاذبه‌های زیارتی و سیاحتی
کنار جاماندگان اربعین
الناز عباسیان
2روزی بیشتر به اربعین حسینی باقی نمانده و همه جا صحبت از سفر به کربلا و زیارت حرم شش‌گوشه سالار شهیدان امام‌حسین(ع) است. اگر شما هم شوق زیارت در دل داشته اما از این سفر معنوی جا مانده‌اید، محزون نباشید و به قول شاعر«آب دریا را اگر نتوان کشید/ هم به قدر تشنگی باید چشید». طبق آیین چند ساله در شهر تهران جاماندگان از سفر کربلا در آستانه اربعین حسینی از گوشه و کنار شهر، خودشان را پیاده یا سواره به حرم حضرت عبدالعظیم(ع) می‌رسانند. شهروندان تهرانی همگام با قدم‌های جابر و زوار سید و سالار شهیدان در جاده بهشت نجف تا کربلا، با نوای «لبیک یا حسین» همراه با برپایی دسته‌های عزاداری از چند مسیر تا آستان این حرم با دل‌های سوخته و با چشمانی اشکبار پیاده‌روی می‌کنند. شما هم اگر دلتان برای یک زیارت جانانه تنگ شده اما فرصت و شرایط سفر ندارید شرکت در این مراسم را در اولویت قرار دهید. حتی اگر باز هم نتوانستید در روز اربعین حسینی در این برنامه معنوی شرکت کنید نگران نباشید زیرا برای ما تهرانی‌ها رفتن به این مکان مذهبی نیاز به طی مسافت زیادی نداشته و به‌قدر یک سفر درون شهری زمانبر است. با ما همراه باشید تا با دیدنی‌های معروف و مهم این آستان بیشتر آشنا شوید.
محبوب‌ترین مقصد
حرم حضرت عبدالعظیم حسنی(ع) یکی از معروف‌ترین زیارتگاه‌های تهران در شهرری است که هرساله بسیاری از مردم از اقصی نقاط کشور برای زیارت راهی این خطه می‌شوند. جناب عبدالعظیم حسنی که در میان ایرانیان با نام شاه‌عبدالعظیم هم شناخته می‌شود، از نوادگان امام حسن مجتبی(ع) است. او در زمان امام موسی‌کاظم(ع) در شهر مدینه متولد شد و بیشتر عمرش را در این شهر سپری کرد. اما از آنجا که در آن دوران شرایط مدینه و سایر سرزمین‌های اسلامی برای شیعیان بسیار سخت بود و دستگاه حاکم، با تهدید و ارعاب زندگی را برای سادات دشوار ساخته بود، عبدالعظیم حسنی(ع) تصمیم به مهاجرت گرفت. در واقع او پس از دیداری که با امام هادی(ع) داشت، مغضوب خلیفه عباسی شد و برای در امان ماندن از آثار این خشم، به این شهر پناه آورد. عبدالعظیم ابتدا به‌صورت ناشناس وارد ری شد و در سرداب خانه یکی از شیعیان‌ساکن شد. پس از مدت کوتاهی حضور در ری در سال ۲۵۲ هجری قمری در سن ۷۹ سالگی و بر اثر بیماری درگذشت. سپس در همان شهرری و توسط شیعیان و دوستانش به خاک سپرده شد. جالب است بدانید پس از رحلت وی و هنگام غسل دادن، با کاغذی که از جیب او یافت شد، نسب او مشخص شد. بعد از آن بود که ابتدا قبه‌ای ساده برای او بنا کردند و سپس، در سال‌ها و قرون بعد، به‌خصوص در عصر ایلخانان شیعه شده مغول، حرم شاه عبدالعظیم وسعت و شکوه بسیار یافت. اینک آرامگاه شاه عبدالعظیم حسنی(ع) از قدیمی‌ترین و باشکوه‌ترین بناهای مذهبی در ایران است و به راحتی در دسترس پایتخت‌نشینان قرار دارد. این مجموعه زیارتی از حرم‌ها، رواق‌ها، مسجد‌ها، ایوان و صحن‌های متعددی تشکیل شده است. نکته جالب اینکه گرچه ری به‌عنوان یکی از اصیل‌ترین و قدیمی‌ترین شهرهای ایران از گذشته، رونق داشته است اما پس از ساخته شدن آرامگاه عبدالعظیم این رونق به واسطه حضور زائران بیشتر از پیش شد. در واقع وجود بارگاه عبدالعظیم، هویت دوباره‌ای به شهرری بخشید. اما حرم عبدالعظیم حسنی(ع) تنها آرامگاه این شخصیت بزرگ را دربرنگرفته است؛ پیکر امامزاده حمزه(ع) و امامزاده طاهر(ع) نیز در همین محوطه به خاک سپرده شده است. امامزاده حمزه(ع) پدر بزرگوار عبدالعظیم و امامزاده طاهر(ع) از نوادگان امام سجاد(ع) هستند.
موزه بزرگ آستان، یکی از مکان‌هایی است که در سفر زیارتی خود می‌توانید سری هم به آن بزنید و از سایر جوانب این بارگاه پربرکت بهره‌مند شوید. درباره موزه حرم عبدالعظیم حسنی(ع) خوب است بدانید که این مرکز تعداد زیادی آثار گرانبهای تاریخی را در دل خود جای داده است. از جمله این آثار می‌توان به قرآن‌های خطی، صحیفه سجادیه و شاهنامه مصور فردوسی اشاره کرد. آثار تاریخی سفالی، ۱۱در دولنگه حرم از دوران آل‌بویه تا قاجار و آثار دیگری از این دست در این موزه به چشم می‌خورند. علاوه بر این، نسخه‌های خطی کتب دعا که توسط خوشنویسان نوشته و اهدا شده و همچنین تعداد زیادی از مدال‌های اهدایی ورزشکاران به آستان عبدالعظیم هم، در این موزه نگه‌داری می‌شوند. علاوه بر این موزه، مرکز آموزش قرآن کریم، مرکز آموزش قرآن و حدیث، حوزه‌علمیه (خواهران و برادران)، مجتمع آموزشی حکمت، تعاون با مومنین و دارالشفا کوثر، از سایر مراکز وابسته به حرم عبدالعظیم حسنی(ع) به شمار می‌آیند. برای حضور و استفاده از مجموعه‌های جانبی حرم می‌توانید به آدرس ضلع شمالی آستان مقدس حضرت عبدالعظیم(ع) جنب کتابخانه مرکزی مراجعه یا جهت تعیین وقت بازدید با شماره تلفن‌های 51223347-51223346تماس بگیرید.
معماری سلجوقی
یکی از ویژگی‌های بارز حرم عبدالعظیم حسنی(ع)، معماری خاص و زیبای حرم است که به‌قدر و ارزش تاریخی آن افزوده است. محال است وارد حرم شوید و محو این سبک معماری نشوید. این حرم علاوه بر اینکه خود به‌عنوان بنایی به‌جای مانده از دوره‌های گذشته ارزشمند است، چندین یادگار تاریخی را نیز در خود جای داده است. ازجمله این آثار می‌توان به سردر آجری دوران سلجوقی اشاره کرد که قدمتش به سال‌های ۴۹۵ تا ۴۹۸ هجری قمری بازمی‌گردد. این سردر توسط مجدالملک قمی ساخته شده است. یکی دیگر از این آثار سردری آهنی است که قدمت آن به سال۹۴۵ هجری قمری بازمی‌گردد و در جنوب غربی صحن امامزاده حمزه(ع) می‌توانید آن را مشاهده کنید. یک کتیبه کاشی معرق بسیار زیبا منقش به طرح‌های اسلیمی و به رنگ‌های لاجوردی، فیروزه‌ای و سفید نیز از دیگر آثاری است که در حرم عبدالعظیم(ع) یافت می‌شود؛ قدمت این کتیبه را به سال۹۴۵ هجری قمری نسبت می‌دهند. معماری بنای حرم از سبک سلجوقی برخوردار است و در سقف آن چهار گوشواره (طاق مورب) وجود دارد و در مرکز سقف، یک هشت‌ضلعی و گرد آن یک شانزده ضلعی؛ و گنبد بنا در بالای همین شانزده ضلعی قرار دارد. نکته شگفت‌انگیز و باشکوه اینکه تمام این بخش‌ها آینه‌کاری شده‌اند و صفای حرم شاه‌عبدالعظیم را صد چندان کرده‌اند. بنای آستان عبدالعظیم از یک قسمت اصلی و بخش‌های جانبی تشکیل شده است؛ این بخش‌ها شامل ساختمان‌های دیگری نظیر حرم‌ها، رواق‌ها، مسجد، ایوان‌ها و صحن‌ها می‌شود که به مرور زمان ساخته شده‌اند.
کبابی ها
اگر بعد از زیارتی جانانه در حرم و پرسه زدن در بازار، گرسنه شده‌اید، اصلا نگران نشوید؛ کبابی‌های معروف بازار آماده‌اند تا با کباب‌های خوشمزه و لذیذ خود از شما پذیرایی کنند و خاطره‌ای دلچسب از این گردش کوتاه در ذهن‌تان باقی بگذارند. چند رستوران معروف و قدیمی در بازار هستند که کباب، سبزی، کاهوپیچ و ماست‌شان همواره زبانزد است. هنوز هم تعدادی از اهالی قدیمی تهران هنگامی که به ری می‌روند، به رستوران‌های اطراف بازار سری می‌‌زنند. البته رفتن به آستان مقدس این حرم حسن‌های دیگری هم دارد و آن هم بازدید از جاذبه‌های دیدنی اطراف حرم است. زیرا این نقطه از تهران را شهر دژهای باستانی هم می‌نامند. جایی که میراث‌دار گذشتگان دور است و در دل خود آتشکده‌های قدیمی، تپه‌های باستانی، قلعه‌های قدیمی و امامزاده‌ها را جای داده و همین‌ها موجب شده تا شهرری به یکی از قطب‌های گردشگری پایتخت تبدیل شود. پس شما با یک تیر می‌توانید دو نشان بزنید و در کنار زیارت، سری هم به جاذبه‌های تاریخی و طبیعی ری بزنید. آرامگاه ابن‌بابویه، آرامگاه بی‌بی شهربانو، آتشکده بهرام، چشمه‌علی، نقش برجسته فتحعلی‌شاه قاجار، باروی ری، بقعه جوانمردقصاب، تالاب عشق‌آباد، قلعه‌گبری، دژ رشکان، برج یزید و زندان هارون الرشید تنها بخش‌هایی از جاذبه‌های گردشگری اطراف حرم است. برای رفتن به این حرم هم بهتر است از میدان نماز شهرری، خیابان کمیل، میدان شهرداری، خیابان مدرس، میدان مدرس گذر کنید.
آسمان‌نما و خانه علم
اگر علاقه‌مند به ستاره‌ها و علم نجوم هستید این بخش از گزارش را با دقت بخوانید. شاید برایتان جالب باشد که در آستان حرم حضرت عبدالعظیم(ع) مجموعه «آسمان‌نما و خانه علم» هم ساخته شده باشد. این مرکز علمی سال 83افتتاح و متشکل از افلاک‌نما یا سینمای نجومی، افلاک‌نمای مسطح، نمایشگر انفجار بزرگ و... است. البته فقط بحث نجوم نیست و در اینجا محیطی علمی و پژوهشی با امکانات پیشرفته فراهم شده تا علاقه‌مندان به‌ویژه نوجوانان بتوانند از طریق مشاهده، لمس، آزمایش، گوش دادن و مطالعه، پدیده‌های مختلف علمی را آزمایش کنند. امکانات خوبی در زمینه‌های مختلف علوم پایه (ریاضی، شیمی، زیست و زمین‌شناسی) و تکنولوژی اینجا در اختیار علاقه‌مندان قرار می‌گیرد. تابلوی تصاویر پنهان، رادیوی دستی، تابلوی تصاویر متحرک، تابلوی امواج مافوق صوت، تابلوی انفجار بزرگ، مجموعه‌ای از تجهیزات و سیستم‌های خورشیدی، آزمایش‌های فیزیکی و مکانیکی، اختراعات نفرات برتر جشنواره خوارزمی، دستگاه مخابرات لیزری و دستگاه گفت‌وگوی با تأخیر نمونه‌ای از تجهیزات به نمایش درآمده در خانه علم است. اگر در خانواده کودک یا نوجوان کنجکاو دارید حتما او را به این بخش از آستان مهمان کنید زیرا هر کدام از تجهیزاتی که در تالار علم قرار دارد به نوبه‌خود بیانگر یک حرکت علمی و جذاب است. به‌طور مثال تجهیزاتی که در قسمت میانی خانه علم قرار دارند بیانگر بعضی از پدیده‌هایی است که در زندگی روزمره ما اتفاق می‌افتد و ما بیشتر وقت‌ها بی‌تفاوت از کنار آنها رد می‌شویم. شاید جالب باشد که در این محیط به‌راحتی با فشار دادن یک دکمه آن پدیده علمی را تجربه می‌کنیم. در قسمت ابتدایی خانه نیز تجهیزاتی قرار گرفته است که آزمایش‌های مربوط بـه دوران تحصیل را برای جوانان تداعی می‌کند. این بخش شامل آزمایش‌هایی است که مربوط به مقطع دبیرستان می‌شود و در انتهای سالن نیز وسایلی قرار دارد که مربوط به مقطع راهنمایی است. از این‌رو مدارس برای اردوهای علمی اینجا را در اولویت خود قرار می‌دهند.
بازار تاریخی ری
اگر به بازارهای سنتی با بافت قدیمی علاقه دارید، حتما سری به بازار محلی که در نزدیکی حرم شاه‌عبدالعظیم(ع) قرار دارد، بزنید. بازار تاریخی ری از دیدنی‌های جذاب شهرری است که در شمال حرم قرار گرفته است. این بازار به دستور امیرکبیر بازسازی شده است. بازار از دو راسته تشکیل شده است که چهارسوقی را در محل تلاقی خود شکل می‌دهد. آجر، خشت و گل مصالح به‌کار رفته در ساخت این بازار تاریخی است. چهارسوقی با پوشش گنبدی میانه بازار را شکل می‌دهد که از طرف غرب به راسته کاروانسرا دوقلو و از طرف شرق به میدان کوچک وصل می‌شود. در سال‌های پیشین بازار ری یکی از مراکز فروش ادویه، داروهای گیاهی و کالاهای دیگر بود. امروزه این بازار یکی از مهم‌ترین مراکز خرید است. بازار ری طی سال‌های گذشته چندبار مرمت شده است. درباره نوسازی این بازار برنامه‌هایی وجود دارد، ولی تاریخی بودن بازار مانع از ایجاد هرگونه اقدامی شده است. این کهنه بازار به‌خاطر داشتن فضای سنتی یکی از بازارهای مورد علاقه مردم شهرری و زائران است. البته بازار جدیدی که «بازار بزرگ ری» نام دارد، مجاور این بازار قرار دارد و دارای کالاهای به روز و جدیدی است که باعث جبران نقص بازار قدیم شده است. این بازار در ضلع غربی حرم حضرت عبدالعظیم(ع) در زمینی به وسعت ۲ هزار مترمربع و در 3طبقه ساخته شده و یک طبقه از آن در زیرزمین قرار دارد. بیشتر مغازه‌دار‌ها فروشنده پوشاک هستند. مغازه‌های دیگر بازار، خوراکی‌هایی مانند آجیل، سوهان، گز و... و همچنین صنایع‌دستی نظیر لیوان، کاسه، بشقاب‌های سرامیک، کتب، انواع لوازم زینتی، نقره‌جات و... می‌فروشند. ادویه و داروهای گیاهی هنوز هم جزء مهم‌ترین محصولات این بازار است و نقره‌جات، سجاده‌ها، لوازم مورد نیاز حجاج و داروهای گیاهی اغلب اجناسی است که در بازار ری به فروش می‌رسد. نکته جالب در این بازار این است که در اینجا به‌رغم وجود کالاهای جدید، هنوز هم حال و هوای بازارهای قدیمی و سنتی حفظ شده و محل مناسبی برای خرید سوغات زائران است. البته نگران قیمت‌ها و گرانی اجناس نباشید به گفته اغلب مشتریان این بازار، خرید از کاسبان این راسته مقرون به صرفه است و خیلی خرج‌تان بالا نمی‌رود.
بزرگانی که همسایه حضرت عبدالعظیم (ع) شدند
باغ توتی؛ آرامگاه مشاهیر
حالا که تا اینجای حرم آمدیم بد نیست سری هم به اهل قبور بزنیم و فاتحه‌ای نثارشان کنیم. در نزدیکی حرم، در گورستانی به نام «باغ‌توتی»، بزرگان بسیاری دفن شده‌اند و نام برخی از آنها قطعاً برای اهل ادب و فرهنگ و تاریخ جذاب است. این گورستان تاریخی شهر، مشاهیر زیادی را هم در خود جای داده و حوادث متعددی از ترور شاه قاجار تا روزهای حکومت پهلوی را به‌خود دیده است. قبرستان باغ توتی در ضلع غربی حرم شاه‌عبدالعظیم در شهرری قرار دارد؛ باغ توتی که به خاطر درختان توت خود معروف شده و البته حالا خبری از آن درخت‌ها نیست، از یک سو به حرم و از سوی دیگر به بازار راه دارد. در ادامه نام تعدادی از بزرگان و علمایی که در حرم حضرت عبدالعظیم(ع) و در جوار مقبره ایشان دفن شده‌اند را از نظر می‌گذرانید. مفسّر والامقام شیخ ابوالفتوح رازی، آیت‌الله شاه‌آبادی (از استادان حضرت امام‌خمینی (ره))، آیت‌الله کاشانی، عالم متّقی و مفسّر ارزشمند قرآن آیت‌الله اثنی‌عشری، علامه سیدمحمد کاظم عصار، خطیب توانا حجت‌الاسلام والمسلمین محمدتقی فلسفی، امیری فیروزکوهی (از نویسندگان و شعرای بزرگ و غزلسرای معاصر)، قائم‌مقام فراهانی، شهید شیخ محمد خیابانی، شهید طیب حاج‌رضایی، حاج محمد اسماعیل رضایی، آیت‌الله ابوالقاسم تهرانی، سیدمحمد طباطبایی سنگلجی (از علمای فاضل و ادبای جلیل‌القدر تهران)، ابوتراب امامی کاشانی (پدر آیت‌الله امامی کاشانی و از اعلام و دانشمندان دارالمؤمنین کاشان)، احمدخان نصیرالدوله بَدِر، سیداحمد طباطبایی سنگلجی (از فقهای عالی‌مقام تهران)، ادیب الممالک فراهانی، اسماعیل آشتیانی (ادیب، شاعر و نگارگر بزرگ معاصر ایران)، اسماعیل مرآت (استاندار کرمان و وزیر فرهنگ وقت)، شهید افتخار العلما آشتیانی (عالم شهیر و ادیب دانشمند)، استاد دکتر بدیع الزمان فروزانفر، فقیه، حکیم و ادیب دانشمند جعفر آشتیانی، دکتر سیدجلال الدین محدث ارموی، آیت‌الله حاج شیخ‌جواد فومنی حائری، جواد مؤذنی، ابوالفضل تهرانی، علّامه حبیب‌الله خویی، شاعر حبیب‌الله شیرازی (قآنی)، آیت‌الله حسن آشتیانی، حسن بن محمّد خان صدیق اسفندیاری (نویسنده و شاعر توانا)، استاد سیدحسن مشکان طبسی، حجت‌الاسلام والمسلمین سیدحسن معینی، آیت‌الله علّامه ابوالحسن شعرانی، ستارخان سردار ملی، سیدضیاء الدین طباطبایی، عباس اقبال آشتیانی (استاد نامور پژوهش‌های تاریخ و ادب ایران)، آیت‌الله احمد آشتیانی، استاد عبدالعظیم قریب گرکانی، آیت‌الله عبداللّه نوری، آیت‌الله سیدعلی اکبر تفرشی، علی قلی اعتضاد السلطنه، آیت‌الله علی کنی، دکتر غلامحسین رهنما، آیت‌الله عبدالکریم حق‌‌شناس، آیت‌الله عزیزالله خوشوقت، آیت‌الله مجتبی تهرانی، آیت‌الله محمدرضا مهدوی کنی، علامه محمد قزوینی، آیت‌الله حاج شیخ ذبیح‌الله محلّاتی، آیت‌الله حاج شیخ عبدالنّبی نوری، آیت‌الله محمدباقر کمره‌ای و... زیارت مزار این میهمانان خاک نیز برای اهل دین، فرهنگ و تاریخ، خاطره‌ای است فراموش‌نشدنی.