بدمن‌های دیروز، قهرمانان امروز
به عقیده موتمن، ثروتمندان در این سال‌ها سعی در تطهیر چهره خود در سینما داشته‌اند
نگار حسینخانی_روزنامه نگار
فرزاد موتمن، کارگردان سینمای ایران معتقد است ثروتمندان در دهه اخیر سعی کرده‌اند خودشان را با سینما تطهیر کنند و تصویر تازه‌ای از طبقه مرفه در اختیار تماشاگران قرار دهند. همان دسته‌ای که اقتصاد کشور را مختل کرده و تا دیروز مردان بد فیلم‌های سینمایی بودند، حالا با ورود به بدنه سینما کلیشه ثابت «طبقه مرفه بد است» را به «طبقه مرفه قهرمان است» تغییر داده‌اند. این است که ما در سینمای سال‌های اخیر با شخصیت‌های پولداری مواجهیم که درصدد رفع مشکلات و کمک به شخصیت‌های دیگر هستند؛ یعنی تبدیل شخصیت فرعی و منفی پولدار به شخصیت اصلی مرفه تأثیرگذار. با موتمن درباره تغییر این رویکرد در سینمای ایران صحبت کرده‌ایم.
چه اتفاقی در سینمای ایران رخ می‌دهد که بدمن‌های ثروتمند سینمای ایران در دهه60، تبدیل به جنتلمن‌های ثروتمند در دهه90 می‌شوند؟ آیا سینما به قصد فاصله گرفتن از تصویر کلیشه‌ای طبقه مرفه پول‌دوست نامرد، به پولداران مردمدار تغییر رویه داده است؟
به گمانم مسئله چندان مربوط به سینما نیست، بلکه ماحصل رویکرد جامعه است. در دهه60 همه آن آلامی که باعث انقلاب مردم شد در جامعه موج می‌زد و این شعار که «این انقلاب، انقلاب کوخ‌نشینان است» شعار مطرحی در جامعه شد. در نتیجه به شکل کلیشه‌ای و نه‌چندان درست، در سینما نیز تصویر مرفهان تصویری منفی بود. اما به‌نظر می‌رسد در چند سال اخیر با قشر جدیدی از مرفهین روبه‌رو هستیم؛ اقلیتی که همه امتیازات جامعه را از آن خود کرده است حتی سینما. به همین‌خاطر سینما انگار در حال تجدیدنظر درباره این قشر است. درصورتی که تصویر ارائه شده چندان منطقی نیست و این قشر مسبب تمام گرفتاری‌های اقتصادی در ایران هستند؛ قشری که به واسطه دریافت وام‌های بانکی رشد کرده‌اند. آنها همان‌هایی هستند که وام دریافت می‌کنند و پرداخت نمی‌کنند؛ همان‌هایی که باعث می‌شوند اسکناسی که دست ما می‌رسد دیگر اعتبار نداشته باشد چون خزانه بانک مرکزی خالی شده است. حال توجه کنید که همین افراد هستند که در سینما سرمایه‌گذاری می‌کنند. نتیجه آن می‌شود که با مجموعه‌ای از فیلم‌ها روبه‌رو هستیم که انگار مرفه بودن فشن است. این رفتار به این خاطر کریه است که عملکردی که این افراد در جامعه انجام می‌دهند منفی و علیه منافع عموم است.
بنابراین شما معتقدید که جامعه در حال تغییر این تصویر است و این به سینما چندان مربوط نیست؟
اصولا هیچ‌چیز از سینما به جامعه نمی‌رود و معمولا این جامعه است که داشته‌هایش را در اختیار سینما قرار می‌دهد.
یعنی با این رویه قرار است سینما از تصویر همیشگی پولداران خودخواه دست بردارد؟
نمی‌گویم تصویر درستی از این طبقه برایمان ساخته شده، معتقدم این تصویر کلیشه‌ای است.
معمولا سینما آنها را بدمن کرده است اما همه زوایای این شخصیت بد را به ما نشان نمی‌دهد. این در حالی است که در سینمای جهان وقتی به تماشای فیلم «پدرخوانده» می‌نشینیم با این شخصیت ارتباط برقرار می‌کنیم و گاهی به لحاظ عاطفی به او نزدیک می‌شویم. ما هیچ‌وقت نتوانستیم چنین تصویری از پولداران‌مان بسازیم. حالا به این نتیجه رسیده‌ایم که دیگر پولدارها الزاما شخصیت‌های منفی و فرعی نیستند و تبدیل به شخصیت‌های اصلی و مثبت شده‌اند.
چرا مردم ما مانند تماشاگران و مخاطبان سینما با طبقه مرفه عناد دارند؟
فاکتورهای اصلی این شخصیت‌ها اقتصادی است. قشر مرفه در جامعه ما تولیدکننده نیست. آنها دست به انباشت سرمایه می‌زنند. ملک، زمین و برج خریداری می‌کنند و سرمایه‌های خود را به این شکل و درصدد تخریب اقتصاد انباشت می‌کنند. انباشت سرمایه دلیل اصلی فقر است و به‌طور طبیعی جامعه از این افراد کناره‌گیری می‌کند. ممکن است شخص پولدار چنین احساسی نداشته باشد اما چون این یک ترند است جامعه از او فاصله می‌گیرد.
با همان تصویر مرفه بی‌درد خلافکار نمونه‌های موفق سینمایی دیگر مثل «پدرخوانده» سراغ دارید؟
در فیلم‌های خارجی می‌توان چنین تصاویری را پیدا کرد؛ مثلا تصویری که مارتین اسکورسیزی از هاوارد هیوز در فیلم «هوانورد» به ما نشان می‌دهد یا تصویر دلال در فیلم «گرگ وال‌استریت». این شخصیت‌ها با اینکه مزین به صفات بد بسیاری شده‌اند، اما ما همچنان همراهی‌شان می‌کنیم به این‌خاطر که وجوه انسانی جالبی برایشان در فیلمنامه درنظر گرفته شده است؛ خلاف شخصیت‌های تخت سیاه یا سفید سینمای ما.
در سینمای جهان وقتی به تماشای فیلم «پدرخوانده» می‌نشینیم با این شخصیت ارتباط برقرار می‌کنیم و گاهی به لحاظ عاطفی به او نزدیک می‌شویم. ما هیچ‌وقت نتوانسته‌ایم چنین تصویری از پولداران‌مان بسازیم
همراهی با دلال و سرمایه‌دار
تصویری که مارتین اسکورسیزی از هاوارد هیوز در فیلم «هوانورد» به ما نشان می‌دهد یا تصویر دلال در فیلم «گرگ وال‌استریت» با اینکه مزین به صفات بد بسیاری شده‌اند اما ما همچنان همراهی‌شان می‌کنیم
در همینه زمینه :
