شورایاران نمونه توسعه «درون‌زا»

عباس ثابتی‌راد‌ _  دبیر گروه شهر

چرا نمی‌توانیم از توسعه «درون‌زا» سخن بگوییم. پیش از آنکه سران کشورهای جهان در اجلاس هبیتات2016 در شهر «کیتو» پایتخت اکوادور جمع شوند و سومین اجلاس سراسری هبیتات را برگزار کنند، در این اجلاس منشور حرکت 20سال آینده شهرهای جهان تدوین و مطرح شد. 17سال قبل اتفاقی تازه در تهران رخ داد.(نهاد شورایاری در تهران شکل گرفت). هبیتات در 2016 مبنای حرکت شهرها در 20سال آینده را بر پایه «مشارکت شهروندان» گذاشته‌است و از تمامی مدیران شهری جهان خواسته‌‌ تا زمینه‌های افزایش مشارکت شهروندان در اداره شهرها را فراهم آورند.

دکتر پرویز پیران، جامعه‌شناس برجسته کشور، در سال1378 و پس از آنکه شوراهای شهر و روستا در کشور تشکیل شد، طرحی به نخستین دوره شورای شهر تهران ارائه داد که در آن به تأسی از دیدگاه دکتر حسین بشیریه، جامعه‌شناس و پژوهشگر علوم سیاسی، توسعه نهادهای مدنی در زیرمجموعه‌های شهری را گامی در جهت نهادسازی دانسته بود. این طرح پیران که به تشکیل شورایاری‌ها منجر شد، 29دی‌ماه سال1378 در شورای شهر به تصویب رسید.

در نخستین دوره برگزاری انتخابات شورایاری‌ها در ابتدا دو محله جوانمرد قصاب (منطقه20) و محله حکیمیه (منطقه4) در سال89 نخستین انتخابات را به‌صورت آزمایشی برگزار کردند و در فاز نخست نیز 10محله تهران ‌به این طرح پیوستند. در شورای شهر تهران در نخستین دوره فاطمه جلایی‌پور، عضو شورای شهر تهران  به همراه احمد حکیمی‌پور تلاش بسیاری برای شکل‌گیری شورایاری‌ها انجام دادند. بعد از انحلال شورای شهر تهران در نخستین دوره، با آغاز به‌کار شورای دوم شهر تهران، دوباره ماجرای شورایاران جان گرفت.
افراد بسیاری در ادوار مختلف شورای شهر برای شکل‌گیری شورایاری‌ها تلاش کردند. رسول خادم، عضو شورای شهر تهران در دومین دوره، مهدی چمران رئیس شورای شهر تهران در ادوار دوم تا چهارم، حسن بیادی‌ نایب‌رئیس شورای شهر در سومین دوره و حتی محمدباقر قالیباف شهردار تهران برای شکل‌گیری شورایاری‌ها اقدامات گسترده‌ای به اجرا درآورند. اجرای طرح اعلام 10 اولویت هر محله در شورای دوم، باعث شد تا بسیاری از پروژه‌های شهری براساس اولویت شورایاران محلات شکل گیرد.
هنوز از فعالیت شورایاران چندصباحی نگذشته بود که 2آسیب جدی باعث افول این نهاد مردمی شد؛ نخستین آسیب، تلقی سیاسی و ورود احزاب به حوزه شورایاران بود. احزاب با رویکرد سیاسی تلاش‌ کردند تا شورایاران را به‌عنوان رأی بدنه شهری به سمت خود جذب کنند. به همین دلیل فعالیت شهری و مدنی شورایاران خیلی زود شائبه‌های سیاسی به‌خود گرفت و نتوانست عملکرد مناسبی داشته باشد.

از طرفی شورایاران به فعالیت‌های اقتصادی روی آوردند و در کمتر از چند سال، درگیر فساد‌های سیستمی شدند و از اهدافشان فاصله گرفتند. نکته جالب این بود که بسیاری از شورایاران‌ در دوره‌های آغازین را فعالان مسکن هر محله تشکیل می‌دادند؛ چرا‌که عموما فعالان مسکن هر محله، دروازه‌های ورود مستأجران به محلات تهران بوده و به‌تدریج فضا برای فعالیت‌های شهری کاهش یافت.
از روز پنجشنبه پنجمین دوره  فعالیت شورایاران آغاز شده‌است. بسیاری از چهره‌های منتخب در این دوره، افراد جوان و تحصیل‌کرده بوده و این گمان می‌رود که در این دوره، شورایاران فارغ از دیدگاه‌های اقتصادی و سیاسی، بتوانند‌ مفهوم مشارکت را در تهران تجلی بخشند.
در طول سال‌ها فعالیت شورایاران در تهران، درست‌است که این نهاد با مشکلاتی همراه بوده‌‌، اما امید است که توسعه‌‌ای که با ایده‌ای ایرانی و برنامه‌ریزی درونی شکل گرفته، با رفع معایبش بتواند به بلوغ رسیده و زمینه توسعه مشارکت را در تهران برای شهروندان فراهم آورد و سپس دیگر شهرهای کشور نیز به همین راهی بروند که تهران رفته؛ البته بدون آزمون و خطا.