کالبد‌شکافی نظام تحریم‌ها

چند روز پس از اظهارنظر مقام‌های ارشد دولت درباره مثبت‌شدن شاخص‌های کلان اقتصادی ازجمله رشد اقتصاد و کاهش نرخ بیکاری و تورم، رئیس‌کل بانک مرکزی جزئیات تازه‌ای از مسیر عبور اقتصاد ایران از تنگنای تحریم‌ها را اعلام کرد. عبدالناصر همتی با اشاره به ثبات نسبی بازار ارز اعلام کرد: بانک مرکزی بدون از دست‌دادن ذخایر ارزی به کنترل نرخ ارز و ثبات بازار ارز دست‌یافته است. این اظهارنظر در شرایطی صورت می‌گیرد که همچنان آمار و گزارش متقنی از تغییرات صورت‌گرفته در جزئیات شاخص‌های کلان اقتصادی منتشر نمی‌شود. با این حال، همتی‌ 2راهبرد اصلی بانک مرکزی برای مقابله با تحریم‌ها را «جلوگیری از خروج سرمایه» و توجه به «عوامل بنیادی شکل‌دهنده نرخ ارز» اعلام کرد. او که روز پنجشنبه در کنفرانس بین‌المللی اقتصاد جهانی و تحریم‌ها در دانشگاه الزهرای تهران سخن می‌گفت، توضیح داد: درک دشواری و درعین‌حال توفیق در مواجهه با تحریم‌های پولی و ارزی، هنگامی امکان‌پذیر است که تحلیل قابل‌قبولی از اهداف کشور تحریم‌کننده، یعنی آمریکا، داشته باشیم.

تحریم‌ها برای سرگرمی نبود
به گزارش همشهری، از یک سال‌و‌نیم پیش تشدید تحریم‌های یکجانبه آمریکا علیه شبکه بانکی و صنعت نفت، فشار نسبی بر اقتصاد ایران را افزایش داده، حالا رئیس‌کل بانک مرکزی تأکید دارد که هدف از اعمال هر نوع تحریم، تحت‌فشار قرار‌دادن ایران و وادار‌کردن دولت به تغییر رویه است و هدف آن تفنن نیست. از نظر سیاستگذار پولی و ارزی، راهبرد اصلی آمریکا در جنگ اقتصادی علیه ایران، کاهش سرمایه‌گذاری و تضعیف رشد اقتصادی، سامان‌دادن به ناآرامی‌ها، جنگ گسترده رسانه‌ای، کاهش فروش نفت ایران و افزایش هزینه مبادلات تجاری ایران با جهان است.
رئیس‌کل بانک مرکزی با طرح این پرسش که هدف آمریکا از اتخاذ این راهبرد چه بود؟ پاسخ داد: هدف تحریک شدید انتظارات تورمی و تحمیل شوک منفی به اقتصاد ایران است. به گفته او، این دو هدف با شکل‌دادن حملات سفته‌بازانه در بازار دارایی‌ها ازجمله ارز دنبال می‌شود. او می‌گوید: دشمن دنبال ایجاد نارضایتی عمومی است و حتی تلاش می‌کند با کاهش تولید حقیقی و ایجاد رکود و بیکاری، زمینه قحطی و آشوب‌های اجتماعی را فراهم کند.

روایتی از خطای تصمیم‌گیری
اقتصاد ایران پس از اعمال سیاست دلار 4200تومانی، ضربه سختی خورد و چهره کسب‌و‌کارها ‌به‌دلیل توزیع نامتوازن رانت ارزی دگرگون شد، حالا همتی از آن سیاست به‌عنوان یک خطای سیاستگذاری یاد و روایت می‌کند: با شروع سال 1397 و تشدید فشار بر نرخ ارز و شکل‌گیری حمله سفته‌بازانه گسترده به بازارها و به‌ویژه بازار ارز، مسئولان اقتصادی و سیاستگذاران با شرایطی روبه‌رو بودند که هرگونه خطای سیاستگذاری، که در شرایط عادی فقط مقداری هزینه دارد، سبب پیامدهای زیانبار برای اقتصاد ایران شود. رئیس‌کل بانک مرکزی از رد 3دسته راه‌حل پیشنهادی برخی سیاستگذاران در آن موقع اشاره و بدون نام‌بردن از این افراد، تنها به محورهای پیشنهاد‌شده اشاره و تأکید کرد: افزایش نرخ سود بانکی، محدود‌کردن شدید دستوری تجارت خارجی و جیره‌بندی ارزی و کنترل نرخ ارز در سطوح بسیار پایین‌تر از وضع فعلی و جراحی بزرگ در نظام بانکی شامل تغییر ساختار بانک‌ها، اعمال محدودیت بر سپرده‌ها‌ به‌ویژه سپرده‌های بزرگ، کنترل وام‌دهی بانک‌ها و تخصیص تکلیفی تسهیلات بانکی، 3دسته راه‌حل پیشنهادی صاحب‌نظران برای برون‌رفت از مشکلات بود. به گفته او، هرکدام از آنها براساس بررسی‌های بانک مرکزی موجب ایجاد مشکلات جدیدی در اقتصاد ایران می‌شدند.

راه میان‌بر بانک مرکزی
روایت همتی از آنچه بر بازار ارز در یک سال گذشته رخ داده، نشان می‌دهد؛ بانک مرکزی راه دیگری را برای مدیریت و ایجاد ثبات در بازار ارز انتخاب کرده اما اینکه آیا تداوم این مسیر می‌تواند ثبات نسبی ایجاد‌شده را حفظ کند، پرسشی است که پاسخ آن در آینده روشن خواهد شد. به گفته همتی، بانک مرکزی به جای کنترل نرخ ارز، کنترل بر ریال را تشدید کرد و به جای پایش رفتار نیروهای بازار به کنترل تراکنش‌های بانکی پرداخت تا جلوی خروج سرمایه را بگیرد. اشاره رئیس‌کل بانک مرکزی به محدودشدن حجم خرید و فروش اسکناس ارز در صرافی‌ها و جلوگیری از تأثیرپذیری بازار ارز از بازار دیگر کشورهای همسایه است. به این ترتیب بانک مرکزی سیاست خود را از بازیگر بازار ارز به بازارساز تغییر داد. همتی توضیح داد: بانک مرکزی توجه خود را به جای تمرکز بر رفتار نیروهای بازار به سمت نیروهایی بازگرداند که نتیجه آن، بهره‌مند ساختن صادرکنندگان از منافع حاصل از درآمد ارزی آنها و پرهیز از دادن رانت حاصل از صادرات به عاملان اقتصادی غیر از صادرکننده بود و نتیجه آن حضور دائمی و هدفمند بانک مرکزی در بازار ارز به‌عنوان بازار‌ساز و اطمینان از تأمین ارز برای تأمین نیاز واردکنندگان مواداولیه بود. به این ترتیب، بانک مرکزی به سمت مقابله با تحریم‌ها رفت.

دستاورد ارزی مهم
همتی برای دفاع از سیاست ارزی انتخاب‌شده در بانک مرکزی می‌گوید: برای قضاوت منصفانه از دستاورد بانک مرکزی باید هم محدودیت‌های سیاستگذار پولی و ارزی را درنظر گرفت و هم اینکه بانک مرکزی بدون از دست‌دادن ذخایر ارزی به کنترل نرخ ارز و ثبات بازار ارز دست‌یافته است.
او 3هدف بانک مرکزی را اجرای دستورات مقام معظم رهبری و البته منافع عموم اعلام و تأکید کرد: بانک مرکزی سیاست تقویت ارزش پول ملی، ایجاد ثبات در اقتصاد و تقویت تولید ملی را دنبال می‌کند. او برای اثبات رویکرد دولت و بانک مرکزی به کاهش تورم ماهانه و رشد مثبت اقتصادی در بخش غیرنفتی اشاره کرد و افزود: تدابیر اتخاذ‌شده تاکنون موفق بوده و با تداوم این مسیر از شرایط تحریم عبور خواهیم کرد. همتی نوید غلبه بر مشکلات اقتصادی را داد اما پذیرفت اقتصاد ایران از مشکلات رکود تورمی رنج می‌برد، به‌ویژه اینکه به گفته او درآمدهای نفتی ایران به‌شدت کاهش یافته و دولت با کسری بودجه سنگین مواجه است و ناترازی بانک‌ها و تنگناهای اعتباری، راه خروج اقتصاد ایران از بحران رکود تورمی را پیچیده‌تر کرده است.

   دیدگاه‌های عبدالناصر همتی، رئیس‌کل بانک مرکزی

1- هدف آمریکا از اعمال تحریم‌ها، افزایش فشار به ایران بود، نه سرگرمی.
2- بررسی‌های پارسال بانک مرکزی نشان داد پیشنهادهایی که صاحب‌نظران برای عبور از تحریم‌ها و تنش ارزی ارائه می‌دادند، مشکلات جدیدی را ایجاد و بحران را تشدید می‌کند؛ بانک مرکزی مسیر بهتری را انتخاب کرد.
3- بانک مرکزی بدون از دست دادن ذخایر ارزی به کنترل نرخ ارز و ثبات بازار ارز دست‌یافت.
4- درآمدهای نفتی کاهش یافته و دولت با کسری بودجه سنگین مواجه است.
5- ناترازی بانک‌ها و تنگناهای اعتباری، راه خروج اقتصاد ایران از بحران رکود تورمی را پیچیده‌ کرده است. 
6- هدف آمریکا تحریک شدید انتظارات تورمی و تحمیل شوک منفی به اقتصاد ایران است. این دو هدف با شکل‌دادن حملات سفته‌بازانه در بازار دارایی‌ها ازجمله ارز دنبال می‌شود.
7- دشمن دنبال ایجاد نارضایتی عمومی است و تلاش می‌کند با ایجاد رکود و بیکاری زمینه قحطی و آشوب‌های اجتماعی را فراهم سازد.
8- بانک مرکزی به جای کنترل نرخ ارز، کنترل بر ریال را تشدید کرد و به جای پایش رفتار نیروهای بازار به کنترل تراکنش‌های بانکی پرداخت تا جلوی خروج سرمایه را بگیرد.


رئیس‌کل بانک مرکزی: راهبرد اصلی تحریم‌های آمریکا علیه ایران، کاهش سرمایه‌گذاری، تضعیف رشد اقتصادی، سامان‌دادن به ناآرامی‌ها، جنگ گسترده رسانه‌ای، کاهش فروش نفت و افزایش هزینه مبادلات تجاری ایران با جهان است