هیجان فصل نوبل

از امروز بار دیگر هیجان علمی در دنیا به اوج می‌رسد و انتخاب‌های کمیته نوبل برای برندگان جوایز امسال مورد بحث مجامع دانش جهان قرار می‌گیرد. براساس برنامه اعلام شده، از امروز (دوشنبه ۱۵ مهر) هر روز برندگان جوایز نوبل در رشته‌های مختلف به‌صورت روزانه معرفی می‌شوند. جایزه نوبل معتبرترین جایزه‌ای است که در حوزه‌های علمی به یک دانشمند تعلق می‌گیرد و به همین‌خاطر دانشمند، محقق، نویسنده و فعال اجتماعی‌ای در جهان نیست که در رؤیای این جایزه معتبر نباشد. تاکنون صدها جایزه نوبل از سال۱۹۰۱ به دانشمندان کشورهای مختلف اهدا شده است، اما هنوز روزهای اعلام برندگان این جایزه، هیجان خاص خود را برای رسانه‌های جهان دارد. امروز ساعت ۱۱:۳۰ به وقت سوئد(حدود یک بعدازظهر به وقت تهران) هیجان نوبل با معرفی برندگان نوبل فیزیولوژی و پزشکی شروع می‌شود. روز سه‌شنبه (۱۶ مهر) برنده یا برندگان نوبل فیزیک معرفی‌ می‌شوند و یک روز  بعد نوبت معرفی برنده نوبل شیمی خواهد بود. پس از این رشته‌ها از روز پنجشنبه هر روز به‌صورت متوالی برندگان نوبل‌های ادبیات، صلح و علوم اقتصادی امسال معرفی خواهند شد. اما چه رشته‌هایی امسال مورد توجه جامعه علمی جهان بوده است و چه کسانی در سال۲۰۱۹ می‌توانند این جایزه معتبر را به قفسه افتخارات زندگی خود اضافه کنند. این گزارش مجموعه‌ای از پیش‌بینی رسانه‌های حوزه علم و دانش جهان در این رابطه است، اما لزوما دلیلی برای تحقق و انتخاب آنها توسط کمیته نوبل وجود ندارد.

نوبل فیزیولوژی یا پزشکی- دوشنبه ۱۵ مهر

شکار ژن‌های عامل سرطان سینه 
 سرطان، کابوس مردم جهان است. سال گذشته نوبل پزشکی به 2 ایمنی‌شناس از آمریکا و ژاپن به‌خاطر تحقیقات مهم‌شان در درمان سرطان به وسیله روش جدید ایمونوتراپی رسید. امسال هم بعید نیست که محققان فعال در درمان یا پیشگیری از سرطان برنده نوبل پزشکی شوند.
پیش‌بینی این است که محققان فعال در شناسایی ارتباطات ژنتیک با سرطان ازجمله سرطان سینه برنده جایزه نوبل پزشکی امسال شوند. در اوایل سال1913، محققان متوجه شدند که انواع خاصی از سرطان در خانواده‌ها رخ می‌دهد که نشان‌دهنده ارثی بودن آن است. این مسئله باعث شد که در اواسط قرن بیستم محققان به رمزگذاری بیماری سرطان در DNA افراد مشکوک شوند. با این حال، مینارد اولسون، متخصص ژنتیک، در سال 1996در مجله فارغ‌التحصیلان دانشگاه واشنگتن اعلام کرد که سرطان متاثر از ژن‌های گوناگون و عوامل محیطی است و هر ژن در این بیماری مشارکت محدودی دارد.
به گزارش همشهری، مری کلر کینگ  که اکنون استاد دانشگاه واشنگتن است در سال1990 ثابت کرد که همیشه اینطور نیست. او با دقت، منطقه‌ای از ژنوم را مشخص کرد که بخش بزرگی از خطر سرطان را در خانواده‌های مستعد در سرطان پستان و تخمدان تشکیل می‌داد. بنابراین از نظر او این منطقه باید دارای اهمیت بسیار بالایی باشد. وی این ژن فرضی را BRCA1 نامگذاری کرد و مسابقه‌ای بین چند آزمایشگاه برپا کرد تا آن را جمع‌آوری و مرتب کنند. تلاش‌های او برای پیشبرد نظریه‌اش از آن زمان تاکنون ادامه داشته است.
تیم مارک اسکولنیک در دانشگاه یوتا نخستین تیمی بود که BRCA1 را مرتب کرد. اندکی پس از آن، محققان ژن مهم دیگری از سرطان سینه را کشف کردند که اکنون آن را BRCA2 می‌نامند. هر دو ژن به‌طور معمول برای سرکوب سرطان عمل می‌کنند اما جهش‌ها باعث اختلال در عملکرد می‌شوند و سرطان باقی می‌ماند. زنان دارای ژن جهش‌یافته BRCA1 تا 70سالگی بیش از 60درصد احتمال ابتلا به سرطان پستان دارند.
کشف ژن‌های BRCA به هزاران نفر از مردم جهان این امکان را داده است تا براساس ریسک ژنتیک خود اقدامات پیشگیرانه را برای جلوگیری از ابتلا به سرطان درنظر بگیرند. احتمالا خیلی‌ها اقدامات پیشگیرانه آنجلینا جولی- بازیگر مشهور هالیوود- برای پیشگیری از ابتلا به سرطان سینه را به یاد دارند. پزشکان او براساس آزمایش‌های ژنتیک تشخیص داده بودند که احتمال بالایی وجود دارد که او در آینده مبتلا به سرطان سینه شود.
این موضوع همچنین باعث تحقیقات جدیدی در مورد پیوند بین ژن‌ها و سلامت شد و بابی را برای تهیه داروهای دقیق که برای بیماران خاص تهیه می‌شود، گشود.

درمان هپاتیت C 
در این سال‌ها خیلی معمول نبوده که محققان راهی برای درمان بیماری‌های مرگبار کشف کنند. اما این موضوع با هپاتیت C اتفاق افتاد؛ ویروسی که باعث عفونت‌های مزمن می‌شود و اغلب سرطان کبد و سیروز را به همراه دارد.
هپاتیت C در سال 1989 کشف شد اما تحقیق در مورد این بیماری بسیار دشوار بود. این بیماری فقط انسان و شامپانزه‌ها را آلوده می‌کرد و بنابراین پژوهشگران نمی‌توانستند از طریق حیوانات آزمایشگاهی هپاتیت C را مطالعه کنند و کشت سلول‌های انسانی هم سخت بود؛ از این‌رو درمان‌های اولیه عوارض جانبی شدید به همراه داشتند و غالبا بی‌اثر بودند.
محققانی ازجمله چارلز رایس از دانشگاه راکفلر و رالف بارتنشالگر از دانشگاه هیدلبرگ در اوایل دهه ۲۰۰۰ کشف کردند که چطور می‌توان ویروس این بیماری را در کشت سلولی رشد داد. این کار راه را برای تحقیقات بسیار مؤثرتر و ساخت داروهای ضد‌این ویروس هموار کرد. یکی از مهم‌ترین داروها در این مسیر Sofosbuvir یا مشهور به Sovaldi بوده که می‌تواند جایزه نوبل را برای این دانشمند پیشتاز به ارمغان بیاورد.
برای تقریبا 71میلیون نفر در سراسر جهان که مبتلا به عفونت مزمن هپاتیت C هستند، داروهای جدید می‌توانند نجات‌بخش باشند. با این حال این داروها برای بسیاری از افراد گران تمام می‌شوند که انتقادهای بسیاری را به‌دنبال داشته است. یک شرکت داروسازی در سال 2014 با اعطای مجوزهای تولید تحت لیسانس برای کاهش قیمت آن در کشورهای در حال توسعه اقدام کرد. با این حال هنوز یک دوره 12هفته‌ای از درمان حدود 84هزار دلار هزینه دارد.

نوبل فیزیک- سه‌شنبه ۱۶ مهر 

فردا در برنامه دیگری که حدود ساعت ۱:۱۵ بعداز ظهر به وقت تهران برگزار می‌شود برنده یا برندگان نوبل فیزیک معرفی می‌شوند. سال گذشته نوبل فیزیک به‌طور مشترک به آرتور اشکین، جرارد مورو و دونا استریک‌لند به‌خاطر نوآوری‌های انقلابی در حوزه فیزیک لیزری تعلق گرفت. در میان این افراد برنده شدن یک زن برای نخستین‌بار در ۵۵ سال گذشته مورد توجه رسانه‌ها قرار گرفت. اما در سالی که گذشت اتفاق‌های هیجان‌انگیز جدیدی در دنیای فیزیک افتاد. نخستین تصویربرداری مستقیم از سیاهچاله و گرفتن تصویر از درهم‌تنیدگی کوانتومی ازجمله این اتفاقات بودکه تبدیل به تیتر اول رسانه‌ها هم شد. با این حال، تصویر سیاهچاله در ‌ماه آوریل و تصویر درهم‌تنیدگی در‌ ماه جولای منتشر شد. بدین‌ترتیب شانسی برای نوبل فیزیک امسال براساس قوانین کمیته نوبل نخواهند داشت، مگر آنکه کمیته استثنایی در این رابطه قائل شود.
سیارات فراخورشیدی و ابررساناها ازجمله موضوعات دیگری هستند که احتمال جلب نظر داوران نوبل دارند.
در حوزه فیزیک براساس پیش‌بینی کارشناسان، این افراد شانس بیشتری برای بردن جایزه نوبل را دارند: 
   پروفسور آرتور اکرت- استاد فیزیک کوانتومی دانشگاه آکسفورد- به‌دلیل مشارکت خود در پیشرفت آنچه ما اکنون به‌عنوان رمزنگاری کوانتومی می‌شناسیم، نخستین کاندیدای برنده جایزه نوبل فیزیک امسال است.
   پروفسور جان پردو -استاد فیزیک و شیمی در دانشگاه تمپل- او مطالعات گسترده‌ای در زمینه استقرار و توسعه نظریه عملکردی اصطلاح چگالی انجام داده است.
   پروفسور تونی هاینز- استاد فیزیک کاربردی و فوتون‌ها در دانشگاه استنفورد- هم مطالعات و دستاوردهای برجسته‌ای در رابطه با خواص نوری مواد نانو و هندسه دوبعدی نانولوله‌های کربن و گرافن داشته است.

 شاخص‌های نوبل 
تنها ۴ نفر در تاریخ جهان برای 2 بار برنده جایزه نوبل شده‌اند. جان باردین در سال‌های ۱۹۵۶ و ۱۹۷۲ برنده نوبل فیزیک شد. لینوس پاولینگ در سال۱۹۵۴ برنده نوبل شیمی شد و در سال۱۹۶۲ جایزه نوبل صلح را گرفت. فردریک سنگر در سال‌های ۱۹۵۸ و ۱۹۸۰ هر دوبار نوبل شیمی را به خانه برد. اما ماری کوری تنها زنی است که به‌صورت دوبل نوبل برده است. او در سال۱۹۰۳ نوبل فیزیک را برد و در سال۱۹۱۱ برنده نوبل شیمی شد. همسر او یعنی پیر کوری هم برنده نوبل بوده، دخترشان ایرن و دامادشان هم نوبل برده‌اند!

نوبل شیمی- چهارشنبه ۱۷ مهر 

ساعت حدود ۱۳:15 به وقت تهران در روز چهارشنبه این هفته برندگان جایزه نوبل شیمی معرفی خواهند شد. سال گذشته جایزه نوبل شیمی به سرگرگوری پی وینتر، جورج پی اسمیت و فرانسیس اچ آرنولد به‌دلیل مطالعه روی پروتئینی که «مشکلات شیمیایی بشر را حل خواهد کرد»، این جایزه یک میلیون دلاری را از آن خود کردند. این پروتئین در واقع نوعی آنزیم است که تحولی در تولید محصولات شیمیایی، دارویی و سوخت‌های پاک ایجاد کرده است. امسال در نوبل شیمی بیشتر توجه‌ها روی تحقیقات پیرامون دی‌ان‌ای است.
 بر همین اساس از میان مهم‌ترین افرادی که در سال 2019در حوزه شیمی شانس برنده شدن این جایزه را دارند، می‌توان این دانشمندان را نام برد: 
   رالف هوزگن، شیمی‌دان آلمانی و مورتن ملدال، شیمی‌دان دانمارکی برای مطالعه ایجاد واکنش‌های چرخه‌ای
   ادوین ساوترن، زیست‌شیمی‌دان بریتانیایی برای اختراع ابزار زیست‌شناسی مولکولی در روش آزمایشگاهی (Southern blot) در بررسی توالی دی‌ان‌ای
   ماروین کاروترز زیست‌شیمی‌دان آمریکایی، لروی هود زیست‌شناس آمریکایی و مایکل هونکپیلر برای ابداع ابزارهای پیشگویی پروتئین و دی‌ان‌ای و توالی و ساخت دی‌ان‌ای.

 شگفت‌انگیزهای نوبل

۹۳۵ 
تاکنون ۹۰۸ نفر و ۲۷ سازمان، برنده جایزه نوبل در جهان شده‌اند. تعداد افراد کمی در جهان بیشتر از یک‌بار برنده این جایزه شده‌اند.

۵۲ 
بیشتر نوبل‌های جهان به مردها رسیده است. از میان ۹۳۵ جایزه نوبل ۵۲ برنده این جایزه زن بوده‌اند. 3 نفر از میان این ۵۲ نفر موفق به دریافت نوبل فیزیک شده‌اند: ماری کوری، ماریا گوپر مِیر و دانا استریکلند.

۱۷ 
جوان‌ترین برنده جایزه نوبل ملاله‌ یوسف‌زی به‌حساب می‌آید که در سال ۲۰۱۴ زمانی که ۱۷ سال داشت جایزه نوبل صلح را دریافت کرد. اما در رشته‌ها علمی جوان‌ترین برنده جایزه نوبل در رشته فیزیک بوده است. 

 ۲۵ 
لارنس براگ در ۲۵ سالگی موفق شد این جایزه را به‌خاطر پژوهش‌هایش در زمینه شناخت ساختار بلورها به‌دست آورد.





نوبل چطور اهدا می‌شود؟ 

اهدای جایزه نوبل به‌عهده چند گروه خاص است. آکادمی سلطنتی سوئد، مسئول نوبل فیزیک، شیمی و اقتصاد است. مجمع نوبل در انستیتو کارولینسکا اهدای نوبل پزشکی را به‌عهده دارد و‌ آکادمی سوئد نوبل ادبیات و کمیته نوبل نروژ نوبل صلح را اهدا می‌کنند.
در هر شاخه چند دسته «معرف» وجود دارد که هریک می‌توانند نامزدهای مورد نظر خود را معرفی کنند. هر چند تعداد معرف‌ها بسیار است اما تعداد نامزدهای معرفی شده در نهایت از این تعداد کمتر خواهد بود، چرا که تعداد زیادی از افراد معرفی‌شده بین داورها مشترک هستند.
فعالیت‌ها برای اهدای جایزه نوبل در هر سال، از سپتامبر سال پیشین آن آغاز می‌شود. کمیته نوبل در حدود ۳ هزار دعوتنامه محرمانه را به افراد مورد اعتماد خود یا همان معرف‌ها ارسال می‌کند و از آنها می‌خواهد که نامزدهای مورد نظر خود را معرفی کنند. این معرف‌ها فرصت دارند تا ۳۱ ژانویه سال بعد به معرفی یک نامزد بپردازند. به‌عنوان مثال برای نوبل سال۲۰۱۹، نامزدها از سپتامبر سال۲۰۱۸ تا پایان ژانویه سال۲۰۱۹ به کمیته نوبل معرفی شده‌اند. به همین دلیل است که گاهی حس می‌کنیم بعضی افراد با تأخیر برنده جایزه نوبل شده‌اند! مثال بارز این مسئله، نوبل فیزیکی بود که به امواج گرانشی در سال۲۰۱۷ اهدا شد. خبر و مقاله آشکارسازی این امواج در فوریه سال۲۰۱۶ منتشر شده بود و به همین دلیل دیگر امکان معرفی آن به‌عنوان یکی از نامزدهای نوبل فیزیک آن سال وجود نداشت.
در‌ماه فوریه، اعضای کمیته نوبل به بررسی اسامی اعلام‌شده توسط معرفان می‌پردازند. در این مرحله فهرست اعضا به حدود 3۵۰-2۵۰ نام کاهش می‌یابد.
3ماه بعدی سال (مارس تا مِی) به بررسی نامزدها می‌گذرد. اعضای کمیته نوبل اسامی را برای متخصصان مورد اعتماد خود ارسال می‌کنند تا تک‌تک نامزدها ارزیابی شوند.
ماه ژوئن تا آگوست به بررسی معرفی‌نامه‌های افراد اختصاص می‌یابد. اعضای کمیته در این مدت نظر متخصصان مورد اعتماد را بررسی و در نهایت گزارشی از این نظرات تهیه می‌کنند. این گزارش در نهایت باید به امضای تمام اعضای کمیته نوبل برسد.
در‌ماه سپتامبر کمیته نوبل فیزیک نام نامزدهای نهایی را به اعضای آکادمی سلطنتی سوئد ارسال می‌کند. اعضای آکادمی نیز طی 2جلسه به بررسی این نامزدها می‌پردازند.
سرانجام اکتبر سرنوشت‌ساز فرا می‌رسد. در این‌ماه اعضای آکادمی، برنده یا برندگان نوبل را طی رای‌گیری انتخاب می‌کنند.این رای‌گیری براساس رای اکثریت انجام می‌شود و کسی حق وتو کردن آن را ندارد.پس ازانتخاب برنده، آن نام اعلام می‌شود. در نهایت مراسم اهدای جایزه در‌ ماه دسامبر برگزار می‌شود و برندگان جوایز خود را دریافت می‌کنند.