تهران بدون زنان، شهری بی‌معناست

الهام فخاری_رییس کمیته اجتماعی شورای شهر تهران

گویه کلیدی مدیریت شهری در یک سال گذشته «تهران: شهری برای همه» بوده است. این شعار واگوکننده رویکرد فرهنگی-اجتماعی، دیدگاه نظریه‌ای شهری مردم‌محور و باورمندی به انجام دقیق کارها و توجه به برابری مردم در دستیابی و برخورداری از فضاها، فرصت‌ها، سرمایه‌ها و ارزش‌های شهری است. مردم واژه‌ای دربردارنده همه گروه‌های سنی، قشرهای اقتصادی- اجتماعی و جنسیت‌هاست. همچنین باورمندی فرهنگی برای همکارکردن مردم و کنشگری اثرگذار ازجمله مهم‌ترین کارویژه‌ها برای به انجام رساندن این شعار هستند. با چنین رویکردی اگر دوربرگردان بزرگراهی هم ساخته و رونمایی می‌شود در راستای تهران شهری برای همه مردم باید باشد و نه خودنمایی مدیریتی یا رکوردهای مهندسی. از سوی دیگر رویکرد برگرفته از کانونمندی بر فرهنگ باید نمودهای شدنی و دیدنی در زندگی مردم، گروه‌ها و بخش‌های گوناگون جامعه در پی داشته باشد وگرنه در سطح شعاری زیبا باقی می‌ماند.
برخی بر این باورند که تهران شهری پرشتاب و برای مردان است و دنیایی بیشتر کاری-تجاری دارد، تهران کانون کنش-واکنش‌های سیاسی، آن هم بیشتر مردانه است. ولی تهران امروز، فرایندها و فراورده‌هایش برخاسته از بازخوردها و تلاش‌های زنان و مردان از گروه‌ها و اقشار اجتماعی گوناگون است. کنشگری زنان تهرانی در پیشینه تاریخی تهران و روند توسعه ایران چشمگیر بوده و ثبت شده است. پیشگامی در زمینه‌هایی چون آموزش، هنر، فناوری‌های نو و سازمان‌های اجتماعی ازجمله میدان‌های اثرگذار تاریخی زنان هستند. امروزه مرزهای حرفه‌ای یا تخصصی کمتر جنسیت‌زده‌اند و با راهبردهای سهمیه‌های متعادل‌ساز در نهادهای انتخابی و سپس برپایه مصوبه‌های نهادهای انتخابی در مناصب مدیریتی، زنان فرصت‌های گوناگون‌تری برای نقش‌آفرینی دارند. آموزه تاریخی گویای این است که نادیده‌گرفتن و تلاش برای راکد نگه‌داشتن پویایی‌ها و شوروشوق بهبودخواهی زنان زیانبار و نشدنی است. نشدنی است چون زنان، به‌ویژه هم‌آوا با جوانان، منتظر مرحمت نمی‌مانند، بلکه خود پیشبرنده دگرگونی‌های اجتماعی و فرهنگی هستند و امروزه از سرمایه‌هایی متنوع‌ و چندگانه برخوردارند که بیشتر از جنس فرهنگی و ارتباط‌های اجتماعی به شمار می‌روند. نادیده‌گرفتن زنان زیانبار است چون اعتماد و باور به شعارها را دچار آسیب می‌کند و به دلسردی و گسست اجتماعی هم دامن می‌زند.
با همه ‌تفاوت‌ها در دیدگاه و با وجود ناهمانندی‌های سلیقه‌ها و سبک‌های زندگی، زنان در تهران از اقشار گوناگون اجتماعی نقش‌آفرین بوده‌اند و با بهره‌گیری از سرچشمه‌های فرهنگی- هنری و زمینه‌های اجتماعی تهران، آفریننده و اثرگذار زیسته‌اند. بخشی از جامعه زنان تبادل نسلی سنت‌ها و آیین‌ها را به‌پیش برده‌اند. از سوی دیگر روندهای نوگرایانه هنری، اجتماعی یا کسب و کار توسط بخش دیگری از جامعه زنان در تهران آغاز و بالنده شده است. این گوناگونی سبک‌ها و سلیقه‌ها بازدارنده کنشگری زنان با دیدگاه‌های متفاوت نشده و به فرصت‌های فرهنگی-اجتماعی تهران افزوده است. می‌توان در آستانه هفته یادبود تهران (هرچند به برگزیدن این تاریخ و روز به نام تهران نقد دارم)، ‌ویژه از ویترینی اجتماعی به گستره تهران که نیازها، پویش‌ها، بهبودها یا کمبودهای جامعه ایرانی را پیش چشم می‌آورد، سخن گفت. تهران مقصد مهاجرت کاری،  آموزشی و فرهنگی، به‌ویژه برای زنان است، نخستین دانشگاه زنان (دانشگاه الزهرا) در تهران برپا شده و بیش از 5‌دهه مؤثر بوده و در بسیاری از رشته‌های تخصصی ممتاز است و زنان مهاجر از شهرها و روستاهای کشور در تهران بخش مهمی از جامعه شهروندی این کلانشهر هستند که هم ممکن است در معرض  خطر و آسیب باشند و هم به فرصت‌ها و فضاهای سازنده‌تر می‌توانند دست یابند . از سوی دیگر بر غنای ارزش‌های فرهنگی و اجتماعی پایتخت افزوده‌اند.
‌در هفته پیش‌رو برنامه‌های گوناگونی در ‌‌بزرگداشت تهران برپا خواهد شد. برنامه ریزان این هفته بزرگداشت، هر روز هفته را با عنوانی به دیدارها، بازدیدها و یادکردهایی پیوند زده‌اند که به‌خاطر هم‌هنگامی با روز جهانی کودک یا روز سالمند در برنامه‌ها از این بخش‌های جامعه ردپایی گرچه در حد عنوان برنامه هست. با این همه، کاستی جدی و آزارنده‌ای که باید به آن پرداخت این است که به تهران پیش از فتح و پیش از حصار ناصری، روند توسعه و تعاملش با دیگر کانون‌های شهری برجسته ایران یا منطقه، مهاجران و نقش ایشان در تهران‌شدن این ابرکلانشهر و زنان و نقش آنان در توسعه و فرهنگ تهران بی‌توجهی شده است؛ با اینکه درجلسه‌های هماهنگی به‌عنوان نماینده مردم در شورا به این مهم پرداختم و تذکر دادم که چه در تنظیم سخنرانی‌ها و چه در پرداختن به تهران، زنان نادیده گرفته شده‌اند و این کاستی قابل چشم‌پوشی نیست. 
نپرداختن به نقش و سرمایه‌های زنان تهران کم‌لطفی فرهنگی است که از منتخبان در شورا با پیشینه و رویکرد فرهنگ‌محور و مدیرانی با شعار تهران شهری برای همه انتظار نمی‌رفت، به‌ویژه اینکه در این دو سال برای ایفای نقش زنان در بخش‌های گوناگون مدیریت شهری، پیگیری مؤثری از سوی بسیاری از اعضای شورا و کنشگران اجتماعی صورت پذیرفته است. 
تهران از آن همه مردم، زن و مرد است و همه ما در سرمایه‌ها و دستاوردهای آن سهم داریم و نقش ایفا می‌کنیم: ما؛ زنان و مردان. تهران بدون پرداختن به زنان، تهرانی بی‌معناست.