گزارش
احیای کشت پنبه در خراسان
یک چهارم وش پنبه کشور در خراسان رضوی کشت می‌شود
جواد افتخاری | خراسان رضوی - خبرنگار:
کشت پنبه در خراسان رضوی در سال‌های اخیر رونق یافته است و افزایش سطح زیر کشت این محصول در استان شاهدی بر این ادعاست. در سال‌های گذشته، بی‌توجهی در سطح کلان به کشت این محصول آن را به حاشیه رانده بود در حالی که به گفته رئیس مرکز تحقیقات پنبه شرق، 50 درصد نیاز کشور به پنبه برای نساجی از طریق واردات تامین می‌شود. اکنون می‌توان با توجه به توسعه شبکه‌های آبیاری نوین و مصرف بهینه آب در بخش کشاورزی، سودآور بودن کشت پنبه و تحملی که این گیاه در برابر خاک شور دارد به توسعه بیشتر کشت پنبه اندیشید.
تولید 50 هزار تن وش پنبه در خراسان
رئیس مرکز تحقیقات پنبه شرق کشور به همشهری می‌گوید: اکنون سالانه 200 هزار تن پنبه در کشور تولید می‌شود که 65 هزار تن آن به پنبه محلوج و باقی به تخم پنبه تبدیل می‌شود. «مجید طاهریان» نیاز کارخانه‌های نساجی کشور را 120 هزار تن پنبه محلوج اعلام می‌کند و می‌افزاید: اکنون فقط 65 هزار تن پنبه محلوج که حدود ۵۰ درصد پنبه مورد نیاز صنایع نساجی می‌شود، از تولید داخلی تامین می‌شود و باقی مصرف مورد نیاز باید از طریق واردات تامین شود. وی همچنین اظهار می‌کند: از 200 هزار تن وش پنبهای که در کشور تولید می‌شود 50 هزار تن آن نیز در خراسان رضوی تولید می‌شود.
رئیس مرکز تحقیقات پنبه شرق کشور ادامه میدهد: پنبه در سال‌های گذشته مظلوم واقع شد و سطح زیر کشت آن به دلیل نیاز آبی بالاتر، نبود امکانات و کارگر کاهش یافت، اما در 3 سال اخیر در کل کشور سطح زیر کشت افزایش یافته است. طاهریان خاطرنشان می‌کند: در 3 سال گذشته 60 هزار هکتار سطح زیر کشت پنبه در کشور داشتیم، اما اکنون این میزان به بیش از 100 هزار هکتار رسیده است. وی با بیان این‌که 3 استان خراسان رضوی، شمالی و جنوبی بالغ بر 50 درصد سطح زیر کشت پنبه کشور را به خود اختصاص داده‌اند، می‌گوید: اکنون سطح زیر کشت پنبه در استان خراسان رضوی 25 تا 30 هزار هکتار است.
رئیس مرکز تحقیقات پنبه شرق کشور توضیح میدهد: سطح زیر کشت پنبه طی چند سال اخیر در شهرهای کاشمر و خلیلآباد که زمانی مهم‌ترین شهرستان‌های کشت پنبه در استان بودند، صفر بوده اما امسال سطح زیر کشت در این 2 شهرستان به 100 هکتار رسیده است. طاهریان همچنین سطح زیر کشت پنبه را در بخش انابد بردسکن 1800 هکتار اعلام می‌کند و می‌افزاید: اکنون هرچند متوسط عملکرد کشوری 5/2 تن در هکتار است، ولی مزارعی هم هستند که تا 7 تن از آنها برداشت می‌شود.
وی یادآور می‌شود: زمانی شهرستان کاشمر سطح زیر کشت بسیاری داشت، اما افت منابع آبی زیرزمینی و نصب کنتورهای هوشمند موجب شد به مرور کشت پنبه از منطقه حذف شود. قیمت پایین در سال‌های گذشته نیز از دیگر دلایل کاهش سطح زیر کشت بود. افزایش قیمتهای پنبه محلوج و وش پنبه طی سال‌های اخیر برای کشاورزان انگیزه ایجاد کرد تا دوباره به کشت این محصول روی آورند. رئیس مرکز تحقیقات پنبه شرق کشور تامین آب مورد نیاز و افزایش قیمت محصول را در افزایش سطح زیر کشت پنبه بسیار تاثیرگذار می‌داند و تصریح می‌کند: متاسفانه واردات بی‌حساب و کتاب و بدون برنامه‌ریزی در سال‌های گذشته ضربه بسیار سنگینی به محصول پنبه وارد کرد.
طاهریان استان‌های خراسان رضوی، خراسان جنوبی، استان گلستان، فارس و دشت مغان در استان اردبیل را از جمله مهم‌ترین مناطق کشت پنبه در کشور می‌داند که بیشترین سطح زیر کشت را به خود اختصاص داده‌اند. وی با اشاره به این‌که 95 درصد بذر مورد نیاز در داخل کشور کشت می‌شود، می‌افزاید: پنبه دومین گیاه زراعی متحمل شوری بعد از جو است.
خراسان رضوی؛ رتبه نخست سطح زیر کشت پنبه در کشور
در ادامه عضو هیات علمی دانشکده کشاورزی دانشگاه بیرجند می‌گوید: با بهینه‌سازی الگوی کشت که محققان اقتصاد کشاورزی دانشگاه آزاد اسلامی مشهد در استان خراسان رضوی انجام داده‌اند، پنبه از نظر مزیت نسبی جزو 10 محصول اول استان قرار گرفته است پس از بهینه‌سازی مساحت، رتبه پنجم سطح زیر کشت را میتواند به خود اختصاص دهد. «هادی معماریان» بیان می‌کند: اکنون استان خراسان رضوی رتبه نخست سطح زیر کشت پنبه را در کشور دارد. در این استان شهرستان‌های سبزوار، نیشابور، رشتخوار، سرخس و بردسکن به ترتیب بیشترین سطح زیر کشت پنبه را دارا هستند.
وی با بیان این‌که پنبه و زراعت آن جزو محصولات اقتصاد مقاومتی قرار دارد، می‌افزاید: وزارت جهاد کشاورزی باید بتواند با تأمین بذرهای اصلاح‌شده، کنترل آفات و بیماری‌ها و توسعه مکانیزاسیون برداشت پنبه شرایط افزایش عملکرد، افزایش بهره‌وری آب، کاهش هزینه‌ها و کسب درآمد مناسب را برای کشاورزان فراهم کند. عضو شورای پژوهش و فناوری اداره کل حفاظت محیط زیست خراسان ادامه میدهد: براساس پژوهشهای انجام‌شده و با توجه به فاکتورهای اقلیمی، توپوگرافی، خاک‌شناسی و نیاز آبی بیش از 48 درصد منطقه ترشیز شامل شهرستان‌های کاشمر، خلیلآباد و بردسکن که جزو مهم‌ترین شهرستان‌های کشت پنبه در استان خراسان رضوی‌اند در رده عالی، خیلی خوب و خوب برای کشت پنبه قرار گرفته است.
معماریان خاطرنشان می‌کند: وقتی سطح زیر کشت پنبه در منطقه کاشمر به صفر رسید، در مراحل اولیه تحقیق درباره حضور ژنتیکی مقاوم به خشکی و شوری قرار داشتیم ضمن این‌که موضوع توسعه آبیاریهای پیشرفته و نوین هنوز در منطقه پا نگرفته بود و قیمت هم مناسب نبود. وی با بیان این‌که اکنون شرایط و مزیت نسبی با توجه به قیمت تغییرکرده، آبیاری تحت فشار و نوین و بذرهای ژنتیکی اصلاح‌شده مقاوم به خشکی و تنش شوری را داریم، می‌گوید: اکنون که بخشی از کیفیت آب سفره زیرزمینی منطقه به سمت شور شدن رفته است و از سویی ارقام پنبه مقاوم به شوری را داریم، میطلبد کشت پنبه جایگزین کشتهای دیگری شود که مزیت نسبی پایین‌تری دارند.
امکانات برای توسعه کشت
عضو شورای پژوهش و فناوری اداره کل حفاظت محیط زیست خراسان رضوی همچنین اشتغال بیش از 92 درصد مردم منطقه در کشاورزی و دامپروری، سابقه کشت فراوان پنبه در منطقه طی سال‌های نه چندان دور و آشنایی کشاورزان با این محصول، وجود یکی از مهم‌ترین ایستگاههای تحقیقات پنبه کشور در کاشمر، وجود کارخانه لینترگیری پنبه و پنبه پاک‌کنی در کاشمر و تربت حیدریه، وجود و توسعه صنایع نساجی پیشرفته در بردسکن، وجود کشت و صنعت انابد تحت پوشش آستان قدس رضوی و تجربه بالای این کشت و صنعت در تولید پنبه، وجود مراکز آموزش عالی در حوزه کشاورزی در منطقه و حضور مرکز نوآوری ترشیز به عنوان مأمن نوآوران و مخترعان و خلاقان در حوزه‌های مختلف کشاورزی و صنایع پایین‌دستی پنبه، هنرهای خلاق و صنایع دستی را از جمله دلایلی دانست که می‌توان با کمک آنها این منطقه را به‌عنوان پایلوت و منطقه نمونه کشت پنبه تقویت کرد.
معماریان با بیان این‌که بیش از ۵۰ نوع فراورده مختلف از محصول پنبه به دست می‌آید که در صنایع مختلف کاربرد دارد، می‌افزاید: پنبه از نظر اشتغال‌زایی و ارزش افزوده محصولی بسیار حائز اهمیت است. وی در ادامه با بیان این‌که شور شدن اراضی و کاهش منابع آب شیرین را می‌توان مهم‌ترین معضل کشاورزی قرن اخیر نامید، یادآور می‌شود: اکنون مهم‌ترین رویکرد مؤسسه تحقیقات پنبه معرفی ارقام مقاوم به شوری است. باید دانست بذر پنبه قابلیت کشت در اراضی شور را دارد و می‌توان آن را در نقاطی از کشور کاشت که گیاهان دیگر به راحتی امکان رشد ندارند.
