فرونشست زمین به کاشمر رسید

جواد افتخاری | خراسان جنوبی - خبرنگار:


در کنار بسیاری از پدیده‎های ناخوشایند که زمین را تهدید می‌کنند، هشدار درباره پدیده فرونشست بسیار پررنگ‌تر است. بعد از گذشت 2 دهه خشکسالی و خالی شدن سفره‎های آب زیرزمینی، فرونشست طی چند سال اخیر مشکلاتی ایجاد کرده است. اکنون شکاف‌های حاصل از فرونشست دشت‌های خراسان در حال نفوذ به شهرهاست. اخیرا این شکاف‌ها به شهر کاشمر هم رسیده است.  


بیشترین فرونشست در دشت کاشمر

در همین خصوص مدیر آبفای شهری کاشمر در گفت‌وگو با همشهری با بیان این‌که به علت کاهش سفره‌های آب زیرزمینی شکاف‌های بسیاری از جمله در خیابان نیازمند و رازی ایجاد شده است، بیان می‎کند: در پایین‌دست کاشمر شکاف‌هایی ایجاد شده که یک اتوبوس با تمام سرنشینانش می‌توانند داخل یکی از این شکاف‌ها ناپدید ‌شوند.«علیرضا عباسی» با اشاره به این‌که آسفالت‌ اکثر خیابان‌ها به دلیل فرونشست زمین ترک برداشته و شاهد افزایش عمق چاه‌ها هستیم، اظهار می‏کند: آخرین چاهی که سال گذشته در کاشمر حفر شد، 300 متر عمق داشت، در صورتی که طی سال‌ها قبل، این عمق 70 تا 100 متر بوده است. 

وی با بیان این‌که براساس آنچه اعلام شده بیشترین فرونشست زمین در کشور مربوط به دشت کاشمر است، بیان می‎کند: شهر کاشمر جزو معدود مراکز جمعیتی بالای 100 هزار نفر است. مدیر آبفای شهری کاشمر با اشاره به این‌که سالانه 215 میلیون متر مکعب از سفره‌های آب زیرزمینی دشت کاشمر برداشت می‎شود، ادامه می‌دهد: بر اساس استانداردهای جهانی، اگر نرخ سالانه فرونشست زمین در ناحیه‎ای بیش از 4 میلی‌متر باشد، شرایط در آن ناحیه بحرانی است. نرخ فرونشست زمین در دشت کاشمر و رفسنجان 30 سانتی‌متر افزایش یافته که نشانگر شرایط فاجعه‌آمیز و بحرانی است. 


فرونشست‌ها آخرین مرحله بیابان‌زایی

در همین خصوص یک فعال محیط زیست در گفت‌وگو با همشهری با بیان این‌که فرونشست‌ها آخرین مرحله بیابان‌زایی هستند، می‎گوید: نه تنها در خراسان رضوی بلکه در اغلب استان‌های کشور با پدیده فرونشست زمین روبه‌رو هستیم که این نشان می‌دهد به قوانین طبیعت احترام نگذاشته‌ایم. «محمد درویش» با بیان این‌که ترمیم طبیعی فرونشست دشت‌ها 50 تا 70 هزار سال طول می‌کشد، می‎افزاید: متاسفانه در برخی مناطق از جمله کاشمر و خلیل‌آباد و به خصوص نیشابور شکاف‌های بزرگی به دلیل فرونشست زمین ایجاد شده است. به همین دلیل دشت به صورت یکنواخت در حال پایین رفتن بوده که بسیار خطرناک است. 

این فعال محیط زیست اظهار می‎کند: فرونشست زمین در دشت ممنوعه بحرانی کاشمر وضعیت نگران‌کننده‌ای ایجاد کرده است. بدون شک شکاف‌های ایجاد شده به علت این فرونشست به داخل شهر هم می‌رسد و خسارت‌های بسیاری به بار خواهد آورد. 


کاشمر در صدر فرونشست‎های زمین در کشور

رئیس مرکز پژوهشی آب و محیط ‌زیست شرق از کاشمر به عنوان شهری که فرونشست‎های آن در صدر فرونشست‎های زمین در کشور قرار دارد، نام می‎برد و می‎گوید: براساس بررسی‎های صورت گرفته در بین 17 دشت، دشت‌های رفسنجان، کاشمر و بردسکن با بیشینه فرونشست 300 میلی‌متر در سال دارای بیشترین و دشت‌های کاشان و جمکران با بیشینه فرونشست 43 میلی‌متر در سال دارای کمترین میزان فرونشست در کشور هستند. «میثم مجیدی» از فرونشست زمین به عنوان زمین‌لرزه‌‌ای خاموش نام می‎برد و اظهار می‏کند: افت شدید سفره‌های آب زیرزمینی مهم‌ترین عامل اصلی فرونشست در دهه‌های اخیر در کشور شده است. 

وی می‎گوید: بین استان‎های کشور، خراسان رضوی نیز از این قاعده مستثنا نیست. دشت‌های کاشمر، بردسکن، مشهد، نیشابور، جوین و خواف جزو دشت‌های بحرانی از نظر فرونشست محسوب می‎شوند. مجیدی با اعلام این‌که وضعیت فرونشست در دشت کاشمر و از بین رفتن ذخایر استراتژیک به علت فروچاله‌های بزرگ بسیار نگران‌کننده است، می‎افزاید: در کمتر از یک کیلومتری روستای قوژد کاشمر، شاهد شکاف‌های 8 تا10 متری به علت فرونشست هستیم. 


17 استان کشور با پدیده فرونشست مواجهند

رئیس جمعیت ناجیان آب استان خراسان‌ رضوی با بیان این‌که بر اساس آنچه از سوی مسئولان مربوطه اعلام شده 17 استان کشور با پدیده فرونشست مواجهند، می‌گوید: در نیشابور شکاف حدود ۱۷ کیلومتری ایجاد شده که مسیرهای ریلی و لوله‌گذاری و جاده را تهدید می‌کند. «مهدی جمشیدی» بیان می‎کند: هرچند در کاشمر ترک‌ها و شکاف‌هایی اطراف شهر دیده می‌شود، اما نکته این است ‌که محل و زمان فرونشست یا ایجاد شکاف قابل پیش‌بینی نیست و هر لحظه و در هر مکانی روی سفره‌های زیرزمینی که لایه‌های متخلخل آن خالی از آب شده‌اند، امکان وقوع فرونشست وجود دارد. 

وی با اشاره به این‌که بر اساس گزارش‌های اعلام شده میزان نرخ فرونشست تا سال ۸۷ برای کاشمر ۳۰ سانتی‌متر اعلام شده است، می‎گوید: بر اساس آنچه مشهود است در خراسان‌ رضوی غیر از منطقه کلات، شهری بدون بحران آبی نداریم. جمشیدی اظهار می‎کند: به دلیل برداشت بی‌رویه، حجم تغذیه و تخلیه آب در دشت ممنوعه کاشمر نابرابر و در نقاط مختلف آبخوان آن متفاوت است. کاهش نزولات جوی، بالا بودن ظرفیت تبخیر و همچنین برداشت بی‌رویه از چاه‌های عمیق را می‌توان از عوامل بر هم خوردن تعادل و بروز برآیند منفی در این آبخوان دانست. 

رئیس جمعیت ناجیان آب استان خراسان‌ رضوی با بیان این‌که دشت کاشمر به‌ طور متوسط طی 10 سال اخیر هر سال با حدود یک متر و 54 سانتی‌متر افت سطح آب روبه‌رو بوده است، می‎گوید: به رغم این‌که اولین ممنوعیت بهره‌برداری از دشت کاشمر سال 61 صادر شد ولی همچنان تعداد چاه‌هایی که مورد بهره‌وری قرار می‌گیرند، افزایش یافته است.این مسئول با اشاره به این‌که اکنون کل 37 دشت خراسان رضوی شرایط ممنوعه بحرانی دارند، می‏افزاید: بیش از 80 درصد آب بخش شرب، کشاورزی، صنعت و خدمات از سفره‌های آب زیرزمینی تامین می‌شود. وی با بیان این‌که در استان، رودخانه، سد و آب‌های سطحی زیادی نداریم و اتکا فقط به سفرهای آب زیرزمینی است، بیان می‏کند: توسعه روزافزون شهرها و مهاجرت از روستاها به شهرها موجب شده هر سال نیاز به آب بیشتر شود. 


بحران در مهم‌ترین دشت استان

رئیس منابع آب منطقه‌ای کاشمر از دشت کاشمر به عنوان یکی از مهم‌ترین دشت‌های استان نام می‏برد و می‏گوید: بر اساس آخرین آمار افت سطح آب در دشت کاشمر یک متر بوده است. «حسین باباغیبی» با بیان این‌که به دلیل خالی شدن سفره‌های زیرزمینی، آبخوان‌های کاشمر در حال از بین رفتن هستند، به افزایش عمق چاه‌ها از 100 متر به بالای 200 تا 300 متر اشاره می‌کند و می‌افزاید: اکنون 92 درصد منابع آبی دشت کاشمر برای مصارف کشاورزی برداشت می‌شود. وی با اعلام این‌که میزان آبخوان‌ها در مناطق روستایی قوژد، تل‌آباد، اسحاق‌آباد، بزنجرد، ابراهیم‌آباد، نقاب و میرآباد به اتمام رسیده و اگر چاهی هم حفر شود آبی ندارد که چشمگیر باشد، بیان می‏کند: زنگ خطر کم‌آبی در کاشمر از مدت‌ها قبل به صدا درآمده است و این وضعیت مطلوب ما نیست. 

باباغیبی با بیان این‌که کاهش بارندگی، خشکی چشمه‌ها، قنوات و کاهش آبدهی چاه‌ها را به ارمغان می‌آورد و با هزینه بیشتری باید نسبت به کف‌شکنی و جابه‌جایی چاه‌ها اقدام کرد، می‌گوید: متاسفانه تاکنون در توسعه روش‌های نوین آبیاری بخش کشاورزی، فعالیت خاصی در منطقه نشده است. این مسئول با اعلام این‌که در برخی از مناطق دشت کاشمر شاهد شکاف‌های 5 متری و فرونشست‎های بسیاری هستیم، ادامه می‌دهد: به دلیل برداشت‌های بی‌رویه فرونشست زمین در غرب دشت کاشمر با وسعت بسیار زیادی اتفاق افتاده است. 

رئیس منابع آب منطقه‌ای کاشمر با اشاره به این‌که اطراف روستاهای طاهرآباد، فیروزآباد، عظیم‌آباد، کلاته‌ شادی و جنوب روستای کندر پدیده فرونشست همراه با شکاف‌های طولی دیده می‌شود، می‎افزاید: فرونشست موجب تراکم رسوبات می‎شود، به طوری که اگر در آینده هم شاهد بارش‌های خوبی در منطقه باشیم، به دلیل فرونشست زمین نفوذپذیری نخواهد داشت و شاهد سیلاب‌های ویرانگری در منطقه خواهیم بود. با نفوذ فرونشست به داخل شهرها، بحران بیش از پیش جدی است. پیش از این‌که زمین تشنه، شهرها را در خود ببلعد، باید برای حل مساله خشکی زمین و جلوگیری از پیشرفت فرونشست، چاره‌ای اندیشیده شود.