بازگشت الواح هخامنشی از آمریکا به ایران

محمد باریکانی _ خبر‌نگار

سفر حسن‌ روحانی و هیأت ایرانی به نیویورک برای حضور در مجمع عمومی سازمان ملل امیدها به بازگشت الواح هخامنشی را به ایران افزایش داد و شب گذشته با تلاش هیات ایرانی در سفر به آمریکا 1783 لوح هخامنشی در چهارمین مرحله به تهران رسید.

 چندی پیش از سفر رئیس‌جمهوری به نیویورک، محمدحسن طالبیان، معاون میراث ‌فرهنگی وزارت میراث ‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی از خبرهای بسیار خوب در آینده نزدیک سخن گفت؛ خبری که بلافاصله و در آستانه سفر رئیس‌جمهوری به نیویورک در حوزه میراث ‌فرهنگی، نگاه‌ها را به سمت الواح هخامنشی چرخاند و انتظارها برای ورود الواح هخامنشی در بدو ورود رئیس‌جمهوری به ایران را افزایش داد. 
همین دیشب وزیر میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی بالاخره خبر خوب را اعلام کرد و گفت: با پیگیری‌های وزارت میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی و با همکاری معاونت حقوقی ریاست جمهوری، سرانجام 1783 لوح هخامنشی بازگردانده شد.

اوفک (اداره دارایی‌های خارجی آمریکا) پیش‌تر اجازه ارسال الواح هخامنشی به ایران را صادر کرده بود اما بیش از یک‌سال طول کشید تا رای نهایی دادگاه عالی آمریکا اجرایی شود و چهارمین محموله از الواح هخامنشی با گذشت 81 سال از مهاجرت این الواح به موسسه شرق‌شناسی شیکاگو به تهران ارسال شد.
وزارت میراث‌فرهنگی، ‌گردشگری و صنایع‌دستی با سختگیری‌های اخیر دولت ترامپ  امکان اعزام هیأتی به آمریکا برای بازگرداندن الواح هخامنشی را نداشت و تمامی مدیران این وزارتخانه و شخص وزیر در انتظار ارسال محموله الواح هخامنشی از سوی دانشگاه شرق‌شناسی شیکاگو به ایران بودند.
قرار است باقیمانده‌های الواح و گل‌نبشته‌های هخامنشی در چند مرحله به ایران مسترد شود.
اگرچه معاونان و مسئولان وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی در هفته‌های گذشته حاضر به گفت‌وگو در مورد الواح هخامنشی نشده بودند و تنها به گفتن «به‌زودی خبرهای خوب در راه است» اکتفا کردند، اما زمزمه‌های بازگشت الواح هخامنشی به ایران در آینده نه‌چندان دور در وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی و در شرایطی شنیده می‌شد و  هیچ یک از معاونان و مسئولان و حتی وزیر میراث ‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی اطلاعی از تصمیم مؤسسه شرق‌شناسی شیکاگو در موضوع ارسال الواح نداشتند و همگی چشم به تصمیم دانشگاه شیکاگو دوخته بودند. اما سفر هیات ایرانی و رئیس‌جمهوری به آمریکا اگرچه در افکارعمومی تنها جنبه دیپلماتیک داشت، در حوزه میراث‌فرهنگی دستاورد بزرگی برای ایران به همراه آورد و 20 سال مناقشه بر سر الواح هخامنشی با ورود نخستین محموله بزرگ از این الواح متعلق به باروی تخت‌جمشید در سال‌های پس از انقلاب به پایان رسید و تعداد بیشتری از الواح هخامنشی در آینده ‌به کشور مسترد می‌شوند. حدود 2سال قبل و اوایل اسفندماه سال96 بود که دادگاه عالی آمریکا چالش 20ساله بر سر الواح هخامنشی را پایان داد و اعلام کرد که الواح هخامنشی متعلق به ایران است و در ردیف دارایی‌های فرهنگی ملت ایران باید به این کشور بازگردانده شود.
در دهه80 عبدالمجید ارفعی، متخصص زبان‌های باستانی که سال1967 شاگرد پروفسور هلک در گروه خوانندگان الواح هخامنشی مؤسسه شرق‌شناسی شیکاگو بود، با سازمان میراث‌فرهنگی برای بازگرداندن الواح هخامنشی به ایران وارد مذاکره شد تا 300 لوح و گل‌نبشته هخامنشی به ایران بازگردانده شود. با ورود این محموله به ایران، 2خانواده یهودی به‌نام‌های رابین و ویلیامز، با حضور در محاکم قضایی آمریکا ایران را متهم به‌دست داشتن در یک انفجار در سرزمین‌های اشغالی کردند و مدعی شدند چون ایران از حماس پشتیبانی می‌کند باید به‌دلیل کشته شدن وابستگان آنها در آن انفجار اقدام به پرداخت غرامت کند. این 2خانواده از دادگاه‌های آمریکا خواسته بودند الواح هخامنشی ایران را که متعلق به تاریخ و فرهنگ و ملت ایران است و به امانت در اختیار مؤسسه شرق‌شناسی شیکاگو قرار داشت به حراج بگذارند تا 73میلیون دلار از محل فروش الواح به‌دست آورند.

طی سال‌های 1312 تا 1313 که مؤسسه شرق‌شناسی دانشگاه شیکاگو به سرپرستی ارنست هرتسفلد، باستان‌شناس آلمانی همراه باستان‌شناسان ایرانی در باروی شمال‌شرق تخت‌جمشید در حال حفاری و کاوش باستان‌شناسی بود، الواح هخامنشی را در 2‌اتاق کشف کرد. باستان‌شناس‌ها هنگام یافتن الواح گمان بردند که این الواح که به خط میخی نوشته شده‌ و در تخت‌جمشید هم یافت شده‌اند، حتما متعلق به دوره هخامنشی هستند. مؤسسه شرق‌شناسی شیکاگو پس از آن، مقدمات انتقال الواح را به آمریکا برای رمزگشایی در سال1316 فراهم کرد و مشخص شد این الواح به عیلامی نیز نوشته شده‌اند. آنطور که مجید ارفعی، متخصص زبان‌های باستانی و از شاهدان پرونده الواح هخامنشی در دادگاه‌های آمریکا به همشهری گفته است، آمریکایی‌ها الواح هخامنشی را در پارافین گذاشتند و کتیبه‌های به‌دست آمده را نیز در 2535جعبه مقوایی قرار دادند و روی جعبه‌ها را علامت‌گذاری کردند و نوشتند که داخل آنها چند قطعه از الواح قرار دارد. قطعات خرد شده الواح نیز در 3پیت حلبی 20لیتری که آن زمان مخصوص نگهداری نفت بود، قرار داده شد و همان سال از بندر بوشهر با کشتی به آمریکا برده شد.
الواح هخامنشی سال 1317 و 81سال پیش با کشتی به آمریکا رسید و مطالعه آنها آغاز شد.
مؤسسه شرق‌شناسی شیکاگو نیز در دوران سفارت علا در آمریکا 150لوح هخامنشی را در فاصله سال‌های 1313 تا 1327 به ایران مسترد کرد. آن زمان تصور بر آن بود که تمام کتیبه‌ها به ایران بازگردانده شده است اما عبدالمجید ارفعی توانست ثابت کند که الواح و کتیبه‌ها در 50صندوق از ایران خارج شده و تنها 3صندوق آن به ایران بازگردانده شده است. 4دادگاه برای تعیین‌تکلیف الواح هخامنشی در آمریکا برگزار شد که در نهایت دادگاه عالی آمریکا اعلام کرد که الواح هخامنشی متعلق به ملت ایران است و امکان حراج آنها وجود ندارد و این الواح باید به ایران بازگردانده شود. در تمامی این مدت اداره بین‌الملل و دفتر حقوقی رئیس‌جمهوری پیگیری‌های حقوقی برای گرفتن رأی نهایی در محاکم قضایی آمریکا به نفع ایران را انجام داد و حالا که زمان بازگرداندن الواح هخامنشی فرا رسید.